Từ giấc mơ nhà máy 4 tỷ USD đến khu đất im lìm ở Chatham County
Cách đây hơn hai năm, giới chức North Carolina và VinFast đã tổ chức lễ động thổ rầm rộ tại Chatham County, bán cho nhau một giấc mơ: nhà máy sản xuất xe điện 4 tỷ USD, 7.500 việc làm, 150.000 xe mỗi năm, và “kỷ nguyên mới” cho cả bang. Hôm nay, trên mảnh đất từng được gọi là biểu tượng cho tương lai đó, thứ người ta nghe rõ nhất chỉ là… tiếng dế. Khu đất 1.765 héc-ta đã được san gạt, hạ tầng quanh vùng được tiểu bang rót tiền xây dựng, nhưng nhà máy gần như vẫn nằm trên giấy. Sau nhiều lần dời mốc, VinFast thông báo hoãn vận hành nhà máy tới… 2028, trong khi thỏa thuận ký với North Carolina tháng 11/2022 lại đặt ra những nghĩa vụ rất cụ thể: phải tạo 1.750 việc làm vào cuối năm 2026 và đưa nhà máy vào hoạt động chậm nhất tháng 7/2026. Nếu không đạt, tiểu bang có quyền xem xét “thu hồi” – tức là mua lại khu đất đã san lấp, kèm theo câu chuyện đền bù và tranh chấp pháp lý không dễ êm thắm.
Điều khoản “thu hồi đất” và câu hỏi: khi nào North Carolina kiện VinFast?
Trong thỏa thuận 11/2022, phía bang và địa phương không chỉ hứa ưu đãi, mà còn chi thực tiền ngân sách cho hạ tầng và hỗ trợ dự án. Tổng gói hỗ trợ của North Carolina được ước tính khoảng 766 triệu USD, Chatham County bơm thêm khoảng 400 triệu USD, chưa kể chi phí đường sá, tuyến cao tốc mới và các khoản chi liên quan đến giải tỏa, tái định cư. Ngược lại, VinFast cam kết nhà máy sẽ vận hành, lao động địa phương sẽ có việc làm, và bang sẽ được hưởng lợi từ thế hệ công nghiệp xe điện mới. Điều khoản “buy back” – mua lại đất đã san lấp – chính là chiếc van an toàn cho phía tiểu bang: nếu VinFast không thực hiện được lời hứa, North Carolina có thể thu hồi khu đất, mang gói hạ tầng này đi chào một nhà đầu tư khác.
Thông tin từ North Carolina cho thấy khả năng chính quyền bang sẽ xem xét lại toàn bộ thỏa thuận và có thể tiến hành thủ tục thu hồi đất vào khoảng giữa năm 2026, nếu các cột mốc cam kết bị phá vỡ. Khi đó, ngoài câu chuyện “bán lại đất”, sẽ là câu chuyện VinFast phải đền bù bao nhiêu cho những chi phí mà ngân sách đã gánh. Nếu hai bên không thỏa thuận được, kịch bản dắt nhau ra tòa là rất rõ ràng. Câu hỏi không còn là “có kiện không?”, mà là “khi nào bang North Carolina sẽ kiện VinFast đòi bồi thường vì không thực hiện đúng bản hợp đồng 11/2022?”.
Vingroup quay sang Ấn Độ: dự án 3 tỷ USD tại Telangana
Trong khi khu đất ở Chatham County nằm im, Vingroup lại xuất hiện ở một tọa độ mới: bang Telangana, miền Nam Ấn Độ. Tại đây, tập đoàn đã ký biên bản ghi nhớ với chính quyền bang cho một gói đầu tư 3 tỷ USD – lớn hơn cả nhà máy VinFast 2 tỷ USD đang xây dở trên đất Mỹ. Dự án ở Telangana được quảng bá là một “hệ sinh thái đa ngành” trên khoảng 2.500 héc-ta, trải dài từ đô thị thông minh, xe điện, y tế, giáo dục, du lịch cho tới năng lượng tái tạo. Trong đó có một thành phố thông minh 1.080 héc-ta, một công viên chủ đề 350 héc-ta và một nhà máy điện mặt trời 500 MW để cung cấp năng lượng bền vững cho toàn khu.
Chính quyền bang Telangana cam kết sẽ hỗ trợ bố trí đất, đẩy nhanh các thủ tục phê duyệt và “mở cửa” cho dòng vốn từ Việt Nam và Đông Nam Á. Phía Vingroup cũng khẳng định muốn biến Telangana thành “cửa ngõ” cho nhà đầu tư Việt bước vào nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh nhất Ấn Độ, đồng thời bổ sung một mảnh ghép vào chiến lược bành trướng của VinFast tại Ấn Độ – nơi hãng đã có nhà máy tại Tamil Nadu và vừa thông báo sẽ mở rộng thêm 500 triệu USD.
VinFast – từ giấc mơ Mỹ, mơ Âu đến thực tế “hố tiền” khổng lồ
Đằng sau các dự án rầm rộ là một bảng cân đối tài chính không hề dễ chịu. Sau chín tháng đầu năm 2025, Vingroup báo lãi ròng 7.565 tỷ đồng, gần gấp đôi cùng kỳ 2024, nhưng tổng nợ đã leo lên khoảng 12,35 tỷ USD, trong đó khoảng một nửa là vay ngân hàng và các khoản tín dụng hợp vốn. Phần lớn sức nặng này đến từ VinFast. Hãng xe điện vẫn liên tục báo lỗ, với ước tính mỗi 1 USD doanh thu phải đổi bằng 1,57 USD chi phí, tương ứng khoản lỗ khoảng 3,2 tỷ USD trong một năm. Các nhà phân tích quốc tế đã không ngại gọi VinFast là một “money pit” – cái hố nuốt tiền – khi tổng vốn bơm vào, từ tiền túi của ông Phạm Nhật Vượng đến Vingroup và các nhà cho vay bên ngoài, đã vượt 14 tỷ USD.
Trong bối cảnh đó, chiến lược “rải dự án” từ Mỹ, châu Âu sang Indonesia, Ấn Độ, Philippines mang hai màu sắc: một mặt, là nỗ lực tìm kiếm thị trường mới; mặt khác, là cảm giác một hãng xe chưa ổn ở sân nhà lẫn sân Mỹ nhưng vẫn tiếp tục mở rộng, như thể không dừng lại được nữa.
Nhà máy North Carolina: hoãn, co cụm và những nghi ngờ ngày càng lớn
Nếu nhìn vào timeline của dự án Chatham County, người ta sẽ hiểu vì sao giới tài chính và công nghiệp xe điện đang ngày càng hoài nghi. Tháng 3/2022, VinFast công bố nhà máy North Carolina sẽ đi vào hoạt động cuối năm 2025. Sau đó, mốc khai trương dời sang 2025, rồi đến 2028. Quy mô nhà xưởng cũng bị co lại: tòa nhà lắp ráp ban đầu dự kiến rộng gần 1 triệu feet vuông, sau rút xuống dưới 800.000 rồi nhích nhẹ lên hơn 810.000 feet vuông theo bản sửa đổi 2024.
Trong khi đó, những tai tiếng lại dày lên: bán xe chủ yếu cho chính các công ty liên quan, bị cáo buộc gây ô nhiễm nguồn nước quanh khu đất ở Chatham, các đợt triệu hồi xe, đánh giá chất lượng không mấy sáng sủa tại Mỹ và châu Âu. Trong bối cảnh đó, việc VinFast vẫn lặp lại tuyên bố “Mỹ là thị trường trọng điểm, chúng tôi cam kết gắn bó lâu dài” nghe giống một câu khẩu hiệu nhiều hơn là một kế hoạch có lịch trình, mốc thời gian và năng lực tài chính tương xứng.
Một nhà thờ bị đập bỏ và cái giá thật của “giấc mơ công nghiệp”
Giữa các con số tỷ đô, ít ai để ý đến những câu chuyện rất nhỏ nhưng nhiều ý nghĩa quanh dự án Chatham County. Merry Oaks Baptist Church – ngôi nhà thờ nhỏ đứng ở góc Old US 1 và New Elam Church Road từ năm 1888 – đã bị ủi sập tháng 6/2025, cùng với 27 căn nhà và 5 cơ sở kinh doanh khác, để nhường chỗ cho con đường cao tốc phục vụ khu nhà máy. Tất cả đều bị trưng dụng đất theo cơ chế “eminent domain”: nhà nước cưỡng chế thu hồi vì mục đích phát triển kinh tế.
Năm 2023, VinFast từng “làm đẹp” truyền thông khi tuyên bố sẽ tặng tối đa 3 mẫu đất trong khu dự án để giúp di dời, “cứu” nhà thờ khỏi cảnh đập bỏ. Nhưng cuối cùng, nhà thờ vẫn bị máy ủi xóa khỏi bản đồ; kế hoạch di dời chưa bao giờ trở thành hiện thực. Khi bụi gạch vẫn còn nằm lại trên nền đất cũ, khu nhà máy phía xa vẫn là một khoảng trống mênh mông chưa biết bao giờ mới dựng lên được dây chuyền sản xuất.
North Carolina có chấp nhận “ăn dưa bở” đến 2028?
Về phía chính quyền địa phương, các quan chức Chatham County vẫn cố giữ giọng điềm tĩnh: chưa nhận được thông tin nào về việc VinFast thay đổi “tầm nhìn” đối với dự án, và vẫn “tin tưởng” vào những gì doanh nghiệp đã cam kết. Họ cũng nhấn mạnh cơ chế “incentive theo hiệu quả”: chỉ khi nào VinFast tạo việc làm thực thì tiền hỗ trợ mới được giải ngân. Nhưng ngân sách bang đã bỏ ra hàng trăm triệu USD cho hạ tầng quanh khu đất, người dân đã mất nhà cửa, nhà thờ đã bị phá, đường mới đã mở – tất cả không thể kéo dài mãi chỉ để chờ một nhà máy trên giấy.
Ở chiều ngược lại, thị trường bất động sản công nghiệp và đua vốn đầu tư tại Mỹ đang nóng lên, North Carolina không thiếu nhà đầu tư khác sẵn sàng bước vào một khu đất đã san gạt phẳng phiu, hạ tầng có sẵn. Và đó là lúc điều khoản “thu hồi – buy back” trong hợp đồng với VinFast trở thành lá bài mạnh nhất mà tiểu bang có trong tay.
Canh bạc mới ở Ấn Độ và câu hỏi cho Vingroup
Việc Vingroup ký biên bản ghi nhớ 3 tỷ USD với Telangana trong khi dự án North Carolina chậm trễ, VinFast tiếp tục lỗ, nợ toàn tập đoàn tăng cao đặt ra nhiều câu hỏi khó chịu: đó là chiến lược dài hạn được tính toán kỹ, hay lại thêm một màn “phô dự án” để bù đắp cho những thất bại chưa dám gọi tên ở thị trường Mỹ và châu Âu? Một hệ sinh thái 2.500 héc-ta tại Ấn Độ nghe rất hoành tráng, nhưng các nhà đầu tư và người quan sát khó có thể quên rằng ở Chatham County, người ta đã từng nghe những lời hứa tương tự.
Cuối cùng, câu chuyện VinFast – Vingroup không chỉ là chuyện một doanh nghiệp Việt “mang chuông đi đánh xứ người”, mà còn là bài kiểm tra về trách nhiệm với cam kết, với cộng đồng sở tại và với chính uy tín quốc gia. North Carolina sẽ không chờ mãi đến 2028 chỉ để nghe điệp khúc “chúng tôi vẫn giữ tầm nhìn”. Khi tiếng nói của tòa án và các điều khoản thu hồi đất vang lên, đó sẽ là lúc VinFast phải trả lời bằng tiền mặt chứ không phải bằng những đoạn văn đầy cảm hứng trong thông cáo báo chí.
