Bí mật về một lễ hội hành xác ở Việt Nam

Từ rất lâu, trong giới pháp sư huyền thuật Việt Nam đã bí mật rỉ tai nhau về một lễ hội hành xác đặc dị ở Việt Nam diễn ra vào giữa tháng Giêng âm lịch nhưng họ luôn giữ bí mật về địa điểm.

Họ cho rằng, những ai có "căn, cơ, duyên" mới được biết "thánh địa" diễn ra lễ hội. Những pháp sư huyền thuật có "căn, cơ, duyên" dự lễ hội sẽ có cơ hội nhận được sức mạnh vô hình nhưng rất vô biên. Và hàng năm, cứ mỗi dịp Tết đến, các pháp sư lại lục tục đi tìm, dò hỏi địa điểm bí mật đó để tham dự.

Tình cờ, qua một tài liệu của đại sư H "điện bà" ở Hà Nội, chúng tôi phát hiện ra địa điểm đó ở Tân Châu, An Giang. Thông tin duy nhất chúng tôi có được là: Lễ hội hành xác diễn ra tại một ngôi "Am chư vị Năm Ông" ở ấp Long Thị B. Ngày nay, ấp Long Thị B đã trở thành khóm Long Thị B vì thị trấn Tân Châu đã được nâng cấp thành thị xã.

Đi tìm địa chỉ cuộc hành hương kỳ bí

Tại bến xe Tân Châu, tôi nhờ một người chạy xe ôm chở đi khắp khóm Long Thị B để tìm "nơi diễn ra lễ hội hành xác" suốt gần một buổi sáng nhưng công cốc. Anh xe ôm không biết ngôi "Am thờ chư vị Năm Ông" ở đâu đã đành, những người lớn tuổi ở khóm Long Thị B cũng lắc đầu khi được hỏi thăm.



Chiếc ghế kiệu đang lưu giữ tại am Đường Công với hàng đinh tua tủa.

Một số người lấm lét nhìn quanh rồi bảo: Làm gì có lễ hội mê tín dị đoan đó. Sau này, tôi được biết, tất cả những người được hỏi thăm đều biết rất rõ địa chỉ tâm linh đó nhưng ngại chúng tôi là "lực lượng mật" chuyên "bắt" những người hành nghề mê tín, dị đoan nên không chỉ đường. Họ đã cố bảo vệ niềm tin tâm linh của họ một cách yếu ớt bởi chính quyền địa phương cho phép thực hiện lễ hội nhưng cấm tuyên truyền. Có người đã bị phạt vì quay phim lễ hội hành xác rồi chép ra đĩa để bán. Đó là lý do cơ bản nhất khiến lễ hội độc đáo biến thành "bí mật". Sự "bí mật" đó được một số pháp sư thổi lên thành "huyền bí". Vô tình, chính quyền địa phương biến một lễ hội đặc sắc thành một sản phẩm "vô cùng bí mật".

Sau một buổi sáng thất bại, người chạy xe ôm khuyên tôi nên ghé miếu thờ ông Quan Đế đốt hương khấn vái xin giúp đỡ. Anh ta cho biết, người dân địa phương đều làm như vậy mỗi khi "phần đời" gặp bế tắc. Với anh ta, Quan Công là một vị thánh có khả năng giải quyết tất cả mọi chuyện khó khăn mà người đời bó tay. Lời khuyên thật hiệu nghiệm. Tại đó, không cần vào khấn Quan Công, tôi đã gặp một người trợ lễ tên Kiệt. Anh ta xác nhận: "Anh đã tìm đúng chỗ". Nhờ anh Kiệt, tôi đã gặp gỡ nhiều nhân vật "trong cuộc" và mọi chuyện trở nên sáng tỏ.

Quan Đế miếu ở Tân Châu, An Giang - nơi diễn ra lễ hội hành xác hàng năm.

Nơi diễn ra lễ hội là một tòa kiến trúc kiểu cổ xưa nhưng mới được xây dựng lại tọa lạc tại khu chợ cũ Tân Châu, ven mép thượng nguồn sông Tiền. Tấm biển hiệu ghi là "Quan Đế miếu". Anh Kiệt cho biết, ngày xưa ngôi miếu nằm ở sát mé sông, do sạt lở, chính quyền đã cấp nền đất mới để xây ngôi mới.

Tại đây, cứ đến dịp rằm tháng Giêng hàng năm, theo nghi lễ truyền thống có từ hàng thế kỷ trước lưu truyền lại, những người được chọn sẽ tắm dầu đun sôi, dùng que sắt đâm xuyên người, dùng chùy gai tự đánh đập mình đến tóe máu để ban phước cho cộng đồng. Không ai biết nguyên nhân từ đâu, khi nào và vì sao xuất hiện một lễ hội độc đáo như vậy tại địa phương mình.

Lễ hội Thaipusam kiểu Việt Nam

Hàng năm, cứ đến mùa chay tháng Giêng, cả thế giới rùng mình chứng kiến những màn hành xác kinh dị của một số tín đồ dự lễ hội Thaipusam ở một số địa điểm: Động Batu ở Kuala Lumpur (Malaysia), đảo PhuKet (Thái Lan), đền Sri Srinivasa Perumal (Singapore), đền Kochi (Ấn Độ)… Những nơi diễn ra lễ hội này đã thu hút hàng ngàn lượt khách du lịch đến xem và… ngất xỉu. Liệu lễ hội hành xác ở Tân Châu có liên quan đến lễ hội Thaipusam?

Ông Hứa Trí Hùng - Trưởng ban bảo quản, được coi là "chủ chùa" - cho biết: "Chỉ biết người xưa làm sao, bây giờ chúng tôi làm y vậy, chứ chúng tôi không biết xuất phát từ đâu". Theo thông lệ, ở Tân Châu, lễ hội diễn ra suốt 4 ngày từ 13 đến 16 tháng Giêng âm lịch.

Ông Hai Nhung, người thủ từ am Đường Công.

Để chuẩn bị lễ hội, từ ngày mùng 4 Tết cổ truyền, ban tế tự thực hiện một nghi lễ gọi là lễ "thỉnh Ông". Sau khi bày hương án, 4 vị chức sắc cao cấp nhất trong ban tế tự làm chủ tế đồng loạt đốt hương khấn thỉnh rồi xin keo. Keo là 2 miếng gỗ hình móng ngựa tượng trưng cho lưỡng nghi âm dương. 4 người chủ tế ném keo xuống nền gạch. Nếu cả 2 miếng keo cùng nằm sấp hoặc cùng nằm ngửa tức "Ông" chưa về. Nếu 1 miếng keo nằm sấp và 1 miếng nằm ngửa là "Ông đã về". Trống mừng được gióng lên dồn dập. Các tổ múa lân đang trong tư thế chuẩn bị nhận được tín hiệu "mừng" bắt đầu múa "nghinh Ông".

Đến ngày 13 vào lễ "đạp đường". Sau khi bày hương án, 4 vị chủ tế quỳ hầu xin keo chờ "Ông khai lễ". Khi nhận được tín hiệu, một vị chủ tế vung dùi đánh 3 hồi trống "lệnh khai hội". Tiếng trống "lệnh khai hội" vừa dứt, một số người dự lễ hội sẽ rơi vào trạng thái vô thức nhập xác lên đồng. Những người này được gọi là "xác căn". Theo các bô lão địa phương thì "xác căn" là do "Ông" chọn đại trong số những người hành hương dự lễ. Họ là những người lao động bình thường, không liên quan đến pháp sư huyền thuật. Có nghĩa là, họ chưa từng học hành, tu luyện hay nhập môn, bái sư bất cứ loại tà thuật nào. Có người hành nghề bán vé số, có người chạy xe ôm, có người là tiểu thương…

Ông D., 72 tuổi, cư ngụ tại khóm Long Thị C, đã từng được "nhập xác" khẳng định: "Trong thời gian nhập xác, tôi hoàn toàn không hay biết chuyện gì xảy ra đối với mình. Trạng thái như bất tỉnh. Khi tỉnh dậy thì mới biết mình được “Ông” chọn làm “xác căn” qua lời kể những người chứng kiến". Ông D. không theo tôn giáo nào, chưa từng học võ nghệ hay luyện bất kỳ loại bùa chú nào. Ông sinh sống bằng nghề làm rẫy.

Không phải ai cũng thích làm "xác căn".

Ông X. - một chủ lò bánh ở gần miếu đã từng được "Ông" chọn làm "xác căn". Để trốn tránh, cứ đến những ngày diễn ra lễ hội ông X. phải rời khỏi địa phương cho đến khi hết lễ hội mới dám về. Năm 2009, một thiếu niên 15 tuổi cư ngụ ở xã Long Châu, cùng huyện đến xem lễ hội đã bất ngờ được "Ông" chọn làm "xác căn". Đến mùa lễ hội năm sau, gia đình phải đưa cậu ta sang địa phương khác để trốn tránh.

Ông Hai Nhung, 85 tuổi, cư ngụ ở khóm Long Thị B kể, sau khi "nhập xác", các "xác căn" phải bước qua một bãi than cháy rực để vào miếu chầu “Ông". Ai bước qua bãi than bị bỏng sẽ bị cộng đồng tẩy chay ngay vì đó là "xác căn" dỏm.

"Xác căn" vào miếu chầu "Ông" phải xưng danh. Thông thường, "xác căn" xưng danh 5 ông gồm: Đường Công, Bửu Công, Lãng Công, Chí Công và Hóa Công. Quang cảnh xưng danh của 5 ông Công diễn ra rất rùng rợn, kinh dị bởi những pha ra oai mà ai yếu tim sẽ ngất xỉu: Vừa xưng danh vừa đấm vào người thùm thụp hoặc liên tục đâm đầu vô cột miếu đến phun máu; Có ông rút cây đại đao trên bệ thờ nặng gần chục ký múa bài thảo vùn vụt hoặc dùng dao sắc chém vào người bình bịch (nhưng không hề hấn), có người yêu cầu đun sôi dầu để… tắm. Ngoài 5 ông, còn có một số “Ông”, “Bà" lạ như: Bà Cố hỷ, Hỏa Công Thần tướng…

Điều lạ là, có nhiều người dáng vẻ ốm yếu nhưng khi "nhập xác" thì mạnh mẽ phi thường. Ở địa phương, ai cũng từng chứng kiến bà Tư Dề đã 92 tuổi vẫn được "Ông" chọn xưng danh "Bà Cố hỷ". Ngày thường, bà yếu đến nỗi khi đi phải có con cháu dìu 2 bên. Bà rất thích lễ hội nên năm nào cũng đến để được "Ông" chọn làm "xác căn".

Kết thúc nghi thức xưng danh, các "xác căn" được người dân đưa lên kiệu. Trên kiệu đặt sẵn một chiếc ngai cắm đinh tua tủa (nếu "xác căn" là đàn ông) hoặc cắm những hàng dao bén (nếu "xác căn" là phụ nữ). Kiệu được người dân xúm nhau công kênh đi diễu hành khắp các đường phố. Trên chiếc ngai kiệu, "xác căn" vừa ngồi nhún nhảy trên hàng chông hoặc dao vừa dùng thanh sắc nhọn xiên quai (đâm xuyên qua cổ họng, môi, gò má), dùng kiếm tự cắt lưỡi hoặc dùng chùy gai sắt tự đánh vào lưng mình. Tất cả những hành động hành xác trên phố đều phun máu.

Để đón phước, mỗi gia đình bày hương án trước hiên nhà, trên đó có bày sẵn tờ giấy để nhận máu của "xác căn". "Xác căn" sẽ đi từng nhà thấm máu của mình vào tờ giấy. Người dân địa phương cho rằng "xác căn" hành hạ mình để dùng máu chuộc lỗi với cõi trên. Ngai kiệu công kênh "xác căn" đi ban máu từng nhà dài đến một ngôi am thờ ở rải rác trong khu dân cư. Am là một gian thờ trong một ngôi nhà dân. Suốt 2 ngày 14 và rằm tháng Giêng, các "xác căn" và dân địa phương quây quần tại am. Ai có bệnh, có chuyện buồn đều đến nhờ "căn" giải trừ.

Am thờ ngũ vị công

Ngày xưa, ở vùng này chỉ có 5 cái am thờ 5 ông Công. Nhưng ngày nay, vì nhiều lý do, người ta chỉ còn biết 2 cái am. Am thờ Đường Công ở số 127/1, đường Nguyễn Công Nhàn, khóm Long Thị B đặt tại nhà cụ Hai Nhung, 85 tuổi.

Cụ Hai Nhung là người kế vị thủ từ ngôi am này từ đời ông nội truyền xuống. Cụ không rõ ngôi am này có từ lúc nào và cũng không hiểu vì sao mình lại thờ "nhất vị" Đường Công. Tuy giữ am nhưng cụ và con cháu trong nhà chưa từng được "Ông" chọn là "xác căn". Mỗi năm đến lễ, các "xác căn" từ nơi khác đến "trấn ngự" ông phải đứng ra chăm sóc và tổ chức tế lễ. Những người dân cùng xóm cũng góp tiền của để ông thực hiện tế lễ. Đến kỳ lễ hội, ngoài "xác căn" Đường Công còn có một số "xác căn" xưng danh khác cùng đến đây dự tiệc. Am thứ hai thờ Bửu Công ở một địa chỉ gần ngôi chùa Gò Mối thuộc khóm Long Thạnh B. Còn 3 ngôi am thờ Lãng Công, Chí Công và Hỏa Công không ai biết ở đâu.

Một "xác căn" đang vào lễ hành xác (ảnh tư liệu gia đình chú Hai Chương).

Ngoài 5 ngôi am thờ ngũ vị Công, tại địa phương còn có hàng chục ngôi khác thờ "Bà Cố hỷ", Hỏa Công Thần tướng…. Sau 2 ngày tế lễ tại các am, sáng ngày 16, các "xác căn" được dân đưa ngai kiệu trở về Quan Đế miếu để làm lễ "tống tàu". Những chiếc tàu mô hình được dân địa phương chung tay kết thủ công dài khoảng 5 mét. Trên đó, người ta chất đầy đầu heo, bánh trái, gạo, muối. Lễ "tống tàu" được giải thích là "tống tiễn điều xấu xa ra khỏi địa bàn". Những "xác căn" có nhiệm vụ nhảy xuống sông đẩy "tàu" ra xa bờ, càng xa càng tốt.

Nếu so với lễ hội Thaipusam và cách hành lễ hành xác trong lễ hội "cúng Ông" ở Tân Châu có nhiều điểm tương đồng, kể cả việc xuất hiện 5 vị thánh nhập xác. Nói cách khác, lễ hội hành xác ở Tân Châu chính là lễ hội Thaipusam diễn ra hàng năm ở các nước. Điều khác biệt tìm thấy trong lễ hội tại Tân Châu là nhân vật Quan Đế, tức Vân Trường - Quan Công xuất hiện "chỉ huy" tất cả các vị thần "nhập xác" và 5 vị Công thánh. Ngoài ra, tuy lễ hội ở Tân Châu và các nước diễn ra cùng tháng Giêng nhưng khác nhau ngày khởi hội.

5 vị Công thánh ở lễ hội hành xác tại Tân Châu chính là 5 vị Phật Xiêm - một tín ngưỡng dị biệt xuất hiện ở Thái Lan cùng thời điểm với đức Phật Thích Ca. Trong thời gian tìm hiểu, người viết đã phát hiện phong trào yêu nước kháng Pháp từ thế kỷ XIX đã "dẫn lối" cho lễ hội Thaipusam du nhập vào Việt Nam. Khi vào đến Việt Nam, lễ hội đã biến thể chút ít và xuất hiện thêm Quan Công và một số vị thần khác.

Với người dân Tân Châu, lễ hội hành xác còn quan trọng hơn Tết cổ truyền. Thiết nghĩ, chính quyền địa phương cần tổ chức mời các nhà khoa học về xã hội, văn hóa nghiên cứu nghiêm túc lễ hội độc đáo này. Bởi đó không chỉ là một nét văn hóa tín ngưỡng truyền thống mà còn là chỉ dấu của lịch sử đấu tranh bảo vệ đất nước trước thế lực ngoại xâm của tiền nhân.


Theo An Ninh Thế Giới