Những cánh cửa cuốn đóng lại giữa ban ngày
Những ngày này đi ngang qua các khu chợ, dãy phố vốn từng rực sáng đèn bảng hiệu, người ta dễ bắt gặp một hình ảnh giống nhau đến chua chát: cửa cuốn đóng im ỉm giữa ban ngày, bảng hiệu vẫn còn đó mà chủ sạp đã… “tạm nghỉ không hẹn ngày khai trương lại”.
Ngồi trên chiếc ghế nhựa ngoài vỉa hè, nhiều tiểu thương thở dài: “Không có hóa đơn đầu vào chắc nghỉ bán quá em ơi…”. Họ không phải dân trốn thuế, càng không phải những “ông trùm” lách luật. Đó là những người suốt mấy chục năm chỉ biết chạy chợ, lấy hàng từ những mối quen, từ xưởng nhỏ, người thu gom, từ những chuyến xe đêm. Chuỗi cung ứng ấy chưa bao giờ biết đến khái niệm “hóa đơn điện tử”, “chữ ký số” hay “máy tính tiền online”.
Vậy mà bây giờ, chỉ trong một đêm, họ được thông báo rằng: không có hóa đơn đầu vào là có khả năng vi phạm, không “hợp thức” được đầu vào thì… không đủ điều kiện kinh doanh. Con đường buôn bán nhỏ lẻ bỗng chốc bị dựng lên một bức tường mà phía sau là bóng tối hoang mang.
Một tờ hóa đơn và cả đời mưu sinh
Với người làm chính sách, hóa đơn đầu vào là thứ giấy tờ đơn giản: có số, có mã, có chữ ký số, là xong. Nhưng với hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đó là cả một cuộc di dời đời sống.
Đa phần họ không được học hành bài bản về kế toán, không rành sổ sách, lại càng không quen với phần mềm, máy móc. Họ quen “lấy công làm lời”, tận dụng vợ chồng con cái phụ nhau bán buôn, một ngày đứng quầy 12–14 tiếng không nghỉ chỉ để đủ tiền chợ, tiền học cho con. Giờ bỗng bảo họ phải hiểu luật thuế, phải giỏi công nghệ, phải trang bị máy tính, phần mềm, chữ ký số, phải truy được hóa đơn của từng mối hàng – thử hỏi nếu họ giỏi đến mức ấy, liệu có cần phải phơi mặt ngoài chợ, nhặt nhạnh từng nghìn lẻ suốt bao năm trời không?
Một tờ hóa đơn – với người viết chính sách là chuyện trên giấy. Nhưng với người bán hàng rong, người trông sạp nhỏ ở góc chợ, đó có thể là ranh giới giữa việc tiếp tục mưu sinh hay buông tay đóng cửa.
Ma trận thuế đè lên đầu hộ kinh doanh
Người ta hay nói “dân giàu thì nước mạnh”. Thế nhưng trên thực tế, những người đang cố gắng làm ăn nhỏ lẻ lại phải gánh một ma trận chi phí kéo dài từ sáng tới tối: tiền thuế khoán, tiền thuê sạp, thuế đất, tiền bảo vệ, tiền rác, tiền điện, tiền thuê nhân viên, tiền lãi vay ngân hàng… Bây giờ cộng thêm tiền hóa đơn, tiền chữ ký số, tiền máy tính tiền, tiền phần mềm… Từng khoản lẻ tẻ cộng lại thành một tảng đá đặt lên vai những gánh hàng vốn đã run rẩy.
Không ít chủ sạp than: lãi trên mỗi kg hàng chỉ vài nghìn, mà tiền thuế, tiền hóa đơn, tiền chi phí “vân vân và mây mây” ăn mất gần hết. Nhiều người tính đi tính lại, thấy buôn bán không còn lời thì chọn cách… đóng cửa, đi làm công cho đỡ đau đầu. Có người chua xót: “Đóng cửa hết rồi coi ai đóng thuế nữa”.
Tiếng kêu than vang lên khắp nơi, từ chợ thuốc tới chợ đầu mối, từ cửa hàng dụng cụ y khoa đến quán nhỏ đầu hẻm. Người thì bảo “ko còn đường sống với thuế”, người thở dài “nghỉ hết cho khỏe”, kẻ khác cay đắng: “Một ma trận thuế đổ lên đầu hộ kinh doanh”.
Khi chính sách quên mất con người
Quản lý chặt hơn là điều cần thiết, không ai phủ nhận. Chống thất thu thuế cũng là việc phải làm để ngân sách không thất thoát vào những chiếc túi tham. Nhưng giữa những dòng quy định lạnh lùng kia là đời sống mềm yếu của hàng trăm nghìn gia đình đang bám vào từng quầy sạp, từng gánh hàng rong.
Nếu thật sự muốn hỗ trợ người dân, nhà làm chính sách cần bước ra khỏi phòng họp máy lạnh, thử đi một vòng chợ buổi trưa vắng, nhìn những cửa cuốn đóng im lìm, nghe một bà chủ sạp tóc bạc kể về số nợ ngân hàng, về đứa con đang học đại học, về gánh hàng bán cả ngày lãi chưa tới vài chục nghìn. Khi đó, mới thấy rằng việc bắt họ “chuyển đổi số” chỉ trong vài tháng, buộc phải có hóa đơn đầu vào ngay lập tức, chẳng khác nào đẩy họ vào chân tường.
Chính sách tốt là chính sách đặt ra yêu cầu mà người dân có khả năng thực hiện: có lộ trình, có hỗ trợ, có huấn luyện, có sự linh hoạt giữa các nhóm đối tượng. Không thể dùng cùng một chiếc khuôn cho tập đoàn lớn có cả đội ngũ kế toán – luật sư – IT và cho một tiệm tạp hóa gia đình sống bằng từng gói mì, chai nước mắm.
Đừng để chợ nhỏ chỉ còn trong ký ức
Những khu chợ truyền thống, những con phố chuyên doanh đã từng là linh hồn của đô thị Việt Nam. Ở đó có tiếng rao, tiếng mặc cả, có những mối hàng truyền từ đời mẹ sang đời con, có cả những phận người lặng lẽ góp từng đồng thuế, từng đồng phí cho ngân sách. Họ không đòi hỏi ưu đãi, chỉ mong được yên ổn làm ăn trong một khung luật rõ ràng, hợp lý, có chỗ cho họ thở.
Nếu một tờ hóa đơn đầu vào trở thành lý do để hàng loạt sạp hàng phải đóng cửa, nếu việc quản lý thuế biến thành nỗi ám ảnh khiến người người bỏ chợ, bỏ quán, thì đó không còn là cải cách nữa, mà là sự đứt gãy của cả một tầng lớp kinh tế nhỏ lẻ – vốn là xương sống của xã hội.
Một quốc gia không thể gọi là “phát triển” nếu con đường mưu sinh hợp pháp của dân ngày càng hẹp lại. Đừng để những cánh cửa cuốn kia mãi mãi không được kéo lên chỉ vì một tờ giấy mang tên “hóa đơn đầu vào”. Vì đôi khi, chính một tờ hóa đơn lại có thể khép lại cả đời buôn bán của một gia đình – và theo đó là tương lai của những đứa trẻ đang ngồi chờ cha mẹ ngoài quầy hàng vắng khách.
