Cuộc sống của người dân nghèo ở Philippines đã quá khó khăn trước khi dịch bệnh ập đến. Họ có thể sẽ chết đói trước, trước khi chết vì dịch bệnh Covid-19. Philippines là một trong những nước nghèo nhất châu Á.
Công việc hàng ngày của Vito là bóc tỏi. Bà nhận được thù lao hai USD mỗi ngày dù nhiều hôm phải làm việc tới tận tối mịt. Chồng bà là công nhân xây dựng. Tuy nhiên, hiện tại, công việc không còn vì Covid-19 khiến kinh tế suy thoái. Kiếm ăn mỗi ngày đã trở thành một cuộc đấu tranh sinh tồn.
"Tôi không có gì cho các con ăn, cung không còn tiền chi tiêu nữa", Vito nói. "Nhiều khi buổi tối, chúng tôi chẳng còn gì ăn, chỉ có thể chờ đến sáng".
Vito sống ở khu Baseco, một trong những khu vực nghèo nhất Manila, nơi gần 60.000 người bị nhồi nhét trên một mảnh đất khai hoang gần bến cảng của thủ đô Philippines. Cuộc sống ở đây hầu như chỉ dựa vào những hoạt động kinh tế xoay quanh bến cảng mà đa phần đều đã bị dừng lại. Lệnh phong tỏa chống Covid-19 còn cấm đánh bắt cá trên biển, vốn là cứu cánh đối với nhiều người.
"Nếu họ không đánh cá, họ sẽ không có gì ăn. Một số người đang sống chỉ nhờ vào cơm cháy với nước muối", Nadja de Vera, điều phối dự án tại tổ chức từ thiện địa phương Tulong Anakpawis, nói. "Số lượng người nghèo đói ở đây thực sự vẫn gây sốc với tôi".
Philippines là một trong những nước nghèo nhất châu Á ngay cả trước đại dịch. Đến cuối năm 2020, gần 1/4 dân số Philippines sống trong cảnh nghèo đói với thu nhập chỉ khoảng ba USD một ngày, theo Ngân hàng Thế giới.
Hơn ba triệu trẻ em Philippines bị thấp còi và 618.000 trẻ bị xếp vào loại "gầy gò", được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa là tình trạng nhẹ cân so với chiều cao, thường xảy ra do ăn uống không đủ chất hoặc bệnh tật kéo dài. Đây là một trong những tỷ lệ cao nhất thế giới và các số liệu được ghi nhận trước đợt phong tỏa gần nhất tại Philippines hồi đầu tháng ba.
Nhằm cố gắng tránh phải phong tỏa thêm một lần nữa và khởi động lại nền kinh tế, chính phủ Philippines đang đặt hy vọng vào vaccine Covid-19. Nhưng dù các chuyên gia y tế khẳng định vaccine chính là công cụ hữu hiệu giúp chấm dứt đại dịch, người dân nước này vẫn tỏ ra thờ ơ, hoài nghi và tỷ lệ tiêm vaccine hiện ở mức thấp đáng báo động.
Khủng hoảng kinh tế bắt đầu từ tháng ba năm ngoái khi Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte áp đặt lệnh cấm vận nghiêm ngặt tại thủ đô Manila và các khu vực lân cận suốt nhiều tháng. Từ đó đến nay, các biện pháp giới hạn đã được nới lỏng sau đó thắt chặt trở lại dựa trên số ca nhiễm.
Lần phong tỏa gần đây nhất, áp dụng từ tháng ba, bắt đầu được thả lỏng vào giữa tháng 5, khi số ca nhiễm có xu hướng giảm từ mức đỉnh trên 10.000 ca mỗi ngày. Tuy nhiên, với hơn 5.000 ca mỗi ngày như hiện nay, mối đe dọa dịch bệnh vẫn còn và đi kèm với đó, những khó khăn kinh tế cũng chưa thể biến mất.
Vera, từ tổ chức Tulong Anakpawis, đã tổ chức một bếp ăn cộng đồng phục vụ những người dân bị đói ở Baseco. Đây chỉ là một trong hàng trăm điểm cứu trợ mọc lên trên khắp đất nước Philippines trong thời gian qua nhằm chống lại nạn đói ngày càng gia tăng.
Các bếp ăn cộng đồng nhận quyên góp từ những nông dân, ngư dân hay bất kỳ ai có lòng hảo tâm. Họ sau đó phân phát thực phẩm đến người cần. Khẩu hiệu của họ là: "Cho đi những gì bạn có thể, nhận lại những gì bạn cần".
Khi tin tức được lan truyền trong khu dân cư rằng bếp cộng đồng sắp đến, hàng trăm người sẽ xếp hàng từ rạng sáng để nhận về một túi nhỏ thực phẩm. Có thể nhìn thấy rõ nỗi tuyệt vọng khi mọi người chen lấn nhau để có được tấm vé nhận hàng và họ không bao giờ phát đủ vé, Vera cho hay. "Nhu cầu của họ là khẩn cấp", cô nói. "Nhiều người ở đây chỉ đủ tiền ăn một bữa mỗi ngày".
Theo Vera, các bếp ăn cộng đồng đưa mọi người lại gần với nhau, mang đến cho các gia đình những nhu yếu phẩm cần thiết để duy trì cuộc sống trong khi hỗ trợ từ chính phủ rất hãn hữu.
"Chúng tôi không còn cách nào khác là phải tổ chức các bếp ăn như vậy", cô chia sẻ. "Tôi hy vọng chính phủ sẽ biết rằng đây là một lời kêu gọi hành động đối với họ... Chúng tôi cũng hy vọng nguồn tài nguyên phù hợp cuối cùng sẽ đến được tay những người thực sự cần chúng".
Trong thời gian dịch bệnh, chính phủ Philippines đã phân phát các bưu kiện thực phẩm và phát khoảng 4.000 peso (80 USD) cho người nghèo. Vito cho biết bà dùng số tiền này để trả nợ cửa hàng, mua thuốc và trang trải một số chi phí sinh hoạt gia đình.
Nhưng theo Vito, những hỗ trợ đó không thấm vào đâu và các bếp ăn cộng đồng đã trở thành nguồn sống duy nhất của gia đình bà. "Tôi rất biết ơn", Vito nói. "Gạo và rau đều miễn phí. Các con tôi không còn phải nhịn đói nữa".
Giới chức Philippines hiểu rõ rằng tiêm chủng là cách duy nhất giúp vượt qua cơn khủng hoảng hiện nay nhưng họ lại gặp khó khăn trong việc thuyết phục người dân tiêm vaccine.
Chưa đầy 1% trong 108 triệu người dân nước này đã được tiêm đầy đủ vaccine, theo dữ liệu do CNN thu thập được. Philippines tuần trước thông báo đã nhận 8,2 triệu liều vaccine nhưng đến nay, mới chỉ 4 triệu người chịu tiêm mũi đầu tiên. Nhiều người dân nói họ chắc chắn sẽ không tiêm.
Theo khảo sát từ tổ chức Social Weather Stations trên 1.200 người dân Philippines trong tháng này, 68% số người được hỏi nói họ không chắc chắn hoặc không sẵn sàng tiêm vaccine. Nỗi lo lắng lớn nhất của họ là các tác dụng phụ của vaccine và nguy cơ tử vong sau tiêm.
Để so sánh, một cuộc khảo sát toàn cầu do Gallup thực hiện trên hàng nghìn người ở 116 quốc gia và vùng lãnh thổ trong năm 2020 cho thấy chỉ 32% người được hỏi nói họ sẽ không tiêm vaccine.
Thiếu niềm tin đối với vaccine là một vấn đề lớn của Philippines và những tranh cãi về một loại vaccine sốt xuất huyết vẫn tiếp tục gây trở ngại cho nỗ lực tiêm chủng Covid-19.
Năm 2017, Philippines đã đình chỉ một chiến dịch tiêm chủng quy mô sau khi nhà sản xuất thuốc của Pháp Sanofi Pasteur phát hiện ra Dengvaxia, vaccine sốt xuất hiện của họ, có thể gây ra những hậu quả khôn lường ở những bệnh nhân chưa từng bị nhiễm virus.
Phân tích cho thấy những người được tiêm vaccine có thể mắc sốt xuất huyết nghiêm trọng hơn nếu họ bị nhiễm bệnh sau đó. Khi chiến dịch bị đình chỉ, đã có hơn 730.000 người Philippines tiêm vaccine Dengavaxia.
Việc người dân thiếu niềm tin đặt vào vaccine có thể đập tan hy vọng của Philippines về khả năng đạt miễn dịch cộng đồng, chuyên gia nhận định. Thậm chí mục tiêu tiêm chủng cho 50 đến 70 triệu người mà chính phủ đặt ra cũng khó lòng đạt được.
Nhằm nâng cao niềm tin của công chúng, Tổng thống Duterte đã tiêm một mũi vaccine Covid-19 của công ty Sinopharm Trung Quốc hồi đầu tháng. Sự kiện được phát rộng rãi trên truyền hình. Tuy nhiên, hành động này đã phản tác dụng và Duterte phải ngừng việc triển khai vaccine Sinopharm chỉ vài ngày sau đó khi các nhà phê bình chỉ ra rằng vaccine này chưa được cơ quan quản lý dược phẩm trong nước phê duyệt.
Philippines cũng đã đặt hàng vaccine Sinovac, AstraZeneca, Pfizer và Sputnik của Nga. Hàng triệu liều dự kiến cập bến trong tháng 6.
Các quan chức và nhân viên y tế đã nỗ lực truyền đi các thông điệp tích cực nhằm cải thiện niềm tin vào vaccine. Song theo bác sĩ Mike Marasigan từ Sở Y tế thành phố Quezon, nhóm khó tiếp cận nhất vẫn là các cộng đồng nghèo khó.
"Chúng tôi gặp không ít khó khăn khi tiếp cận người dân ở những khu vực nghèo đói", Marasigan nói. "Họ không chịu báo cáo triệu chứng của mình và chúng tôi khó thuyết phục được họ tiêm vaccine".
Letty Zambrona, 65 tuổi, thợ may đã nghỉ hưu đến từ thành phố Paranaque, cho biết bà sẽ không tiêm vaccine dù nằm trong nhóm tuổi dễ bị tổn thương bởi Covid-19 và có bệnh lý nền tiểu đường kết hợp với huyết áp cao.
"Tôi không muốn tiêm vì các tác dụng phụ", bà nói. "Tôi thường xuyên xem được tin tức trên TV. Nhiều người có các cục máu đông trong não".
Zambrona cho hay chồng bà cũng có suy nghĩ tương tự và họ thà sử dụng các phương pháp dân gian còn hơn.
"Chúng tôi không lo lắng nếu đột nhiên xuất hiện những triệu chứng bệnh" Zambrona nói. "Thực tế, người ta bảo rằng tốt hơn là nên điều trị bằng gừng, chanh, mật ong".
Bác sĩ Marasigan cho biết nhiều người Philippines còn nghĩ rằng họ không thể nhiễm virus. "Họ nghĩ rằng họ được miễn dịch vì đã tiếp xúc với đủ loại yếu tố nguy cơ, ô nhiễm và mọi thứ khác", ông nói.
Philippines hiện tại không chỉ bị đại dịch tấn công mà còn đang trải qua giai đoạn suy thoái kinh tế tồi tệ nhất kể từ năm 1947 đến nay. Nền kinh tế đã sụt giảm 9,5% trong năm 2020 và giảm 4,2% trong quý một năm nay.
Với không ít người, thực phẩm đã trở thành hàng xa xỉ. Khảo sát của Social Weather Station hồi tháng 9 năm ngoái cho thấy 30,7% số gia đình Philippines đang bị đói và 8,7% bị đói đến mức nghiêm trọng. Đây là tỷ lệ cao nhất được ghi nhận trong vòng 20 năm qua.
Trở lại Baseco, chi phí sinh hoạt của gia đình Vito đã tăng lên đáng kể do tất cả mọi người đều ở nhà. Hầu hết các ngày, họ chỉ đủ tiền mua một chai nước để chia nhau uống. Việc học trực tuyến do trường đóng cửa đồng nghĩa gia đình phải trả thêm 19 USD mỗi tháng để truy cập Internet, một khoản tiền lớn với những người không có thu nhập.
Điều này cũng có nghĩa họ phải đưa ra quyết định khó khăn, lựa chọn giữa học hay ăn. "Nếu chúng tôi không nộp tiền, bọn trẻ sẽ không được học", Vito nói. "Nhưng tôi thà tiêu tiền để bọn trẻ có bữa sáng còn hơn".
Trở về nhà sau khi nhận thực phẩm quyên góp từ bếp ăn cộng đồng, Vito biết rằng cô sẽ phải chia số đồ ăn ít ỏi này để sử dụng dài ngày. Với những gia đình như của Vito, nỗi sợ Covid-19 không thể sánh bằng nỗi sợ bị đói hàng ngày.
