Hận thù ăn sâu bám chắc tại Á Châu

“In Asia, Ill Will Runs Deep”
Odd Arne Westad (1)
New York Times
7-1-2013
Người dịch: Nguyễn Quốc Khải (2)

Chỉ có một ít nền kinh tế và xã hội trên trái đất này có thể bổ sung cho nhau như của Trung Quốc và Nhật Bản. Dân Trung Quốc tương đối trẻ, nghèo, cần cù và quyết tâm phát triển kinh tế. Dân Nhật tương đối già và hoàn toàn mãn nguyện, nhưng tiến bộ về kinh thuật và hết lòng bảo vệ mức sống cao.Sự cận kề về địa dư xem như làm cho hai nước phù hợp một cách lý tưởng để đôi bên cùng hưởng lợi.

Nhưng Nhật Bản lo sợ sự vươn lên của Trung Quốc vì nền kinh tế của Trung Quốc năng động hơn nền Kinh Tế của Nhật Bản.Và Trung Quốc bị phiền nhiễu bởi Nhật Bản vì đảo quốc này giống như một hàng không mẫu hạm của Hoa Kỳ không thể chìm được ở ngay ngoài khơi của Trung Quốc.

Hơn một năm vừa qua, những người theo chủ nghĩa dân tộc tại cả hai nước đã tham gia một trận chiến ngôn từvề những hòn đảo đôi bên tranh chấp mà Nhật gọi là Senkaku và Trung Quốc gọi là Diaoyu(3). Thủ tướng mới của Nhật thuộc cánh hữu Shinzo Abe đã làm những nhà lãnh đạo Trung Quốc lo ngại với những lời kêu gọi cứu xét lại những điều cam kết về hòa bình được trân trọng ghi trong hiến pháp hậu chiến áp đặt bởi Hoa Kỳ và làm cho chương trình giáo dục tại các trường học yêu nước hơn.

Lịch sử dài tiếp tục ám ảnh mối quan hệ giữa hai nước. Tại Á châu, Thế Chiến thứ Hai bắt đầu vào 1937 với chiến tranh Trung-Nhật. Hàng triệu người Trung Quốc bị giết chết vì chủ nghĩa bành trướng của Nhật. Nhưng điều này không giải thích được tại sao những người trẻ tại Trung Quốc và Nhật hiện nay thù nghịch nhau hơn là cha ông của họ – ngay cả sau khi chiến tranh chấm dứt.

Sự giải thích thật sự tìm thấy trong quá khứ xa hơn nữa.Trung Quốc xem sự vươn lên của Nhật Bản vào cuối thế kỷ 19 là một sỉ nhục bởi vì Trung Quốc luôn luôn cảm nghĩ rằng mình là nước lãnh đạo của cả vùng. Ông Mao Trạch Đông và những lãnh tụ thành lập Đảng Cộng Sản Trung Quốc chấp nhận quan điểm này và truyền lại cho những người nối nghiệp.

Hình (AP): Biểu tình chống Nhật Bản tại nhiều thành phố của Trung Quốc.

Do đó phần đông những người Trung Quốc coi sự giầu có của Nhật và vị trí đồng minh cốt yếu với Mỹ của Nhật là kết quả của những lợi lộc đoạt được một cách xấu xa. Ngay cả khi Trung Quốc ở vào thế yếu nhất vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, những nhân vật ưu tú nhất của Trung Quốc cảm thấy rằng Khổng Giáo mà Trung Quốc truyền bá qua những nước láng giềng – Hàn quốc, Nhật và Việt Nam – là nguồn gốc của một nền văn hóa chung. Những nước khác trung “vùng Khổng Giáo” có nhiệm vụ là thừa nhận một cách đơn giản sự lãnh đạo tự nhiên của Trung Quốc. (4)

Chính sách của Trung Quốc tại Biển Hoa Nam ngày nay giống như chính sách của Vua Nhà Thanh, triều đại cuối cùng cai trị Trung Quốc vào cuối thế kỷ 18. Hoàng Đế Càn Long thời đó thích nói với vô số các nước ở phương Nam như một người cha nói với những người con. Những nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện nay đang sử dụng ảnh hưởng tại những nước như Việt Nam và Lào, theo lối gia trưởng của vua Càn Long.

Không chắc những nước láng giềng của Trung Quốc ngày nay tán thưởng cách cư xử như vậy hơn là trước đây. Vua Càn Long can dự vào một cuộc chiến với Việt Nam vào thập niên 1780s. (5) Cuộc chiến này làm suy yếu trầm trọng đế quốc của Vua Càn Long.

Từ đó, tại những nước ở trong vùng nổi lên những làn sóng chủ nghĩa quốc gia dân tộc, thường để chống lại chủ nghĩa thực dân của phương Tây.Nam Dương với dân số 248 triệu người, không coi mình là một nước nhỏ, ngay cả so sánh với một nước khổng lồ như Trung Quốc.Nam Dương tìm cách chống lại quyền lực của Trung Quốc trừ khi Trung Quốc thay đổi thái độ và chính sách.

Về phần Nhật Bản, quốc gia này chuyển giữa hai hướng: thích ứng và cạnh tranh với Trung Quốc. Mặc dầu, chủ nghĩa đế quốc Nhật Bản là một sự kiện trong quá khứ, nhưng những thái độ tạo ra chủ nghĩa đế quốc vẫn còn tồn tại. Ông Abe, cháu của một cựu thủ tướng Nhật mà nhiều người Trung Quốc xem như một tội phạm chiến tranh, xem ra là hiện thân của những quan điểm này. (6)

Mặc dù phần đông người Nhật thừa nhận sự quan trọng của việc trao đổi thương mại và đầu tư với Trung Quốc, vấn đề an ninh quốc gia xem ra quan trọng hơn.

Tội lỗi của Nhật trong việc chểnh mạng không giải quyết hoàn toàn vấn đề quá khứ đã gây trở ngại cho chính sách ngoại giao hiện nay, nhưng những tội lỗi này xem ra lu mờ so với ý thức lịch sử muốn làm bá chủ trong vùng của Trung Quốc và chủ nghĩa quốc gia chống Nhật độc hại được nhà nước bảo trợ. Rất buồn là những thái độ kẻ cả này sẽ không chắc thay đổi với ban lãnh đạo Cộng Sản mớinhậm chức vào tháng 11, 2012.

Hình (The Atlantic): Hai tầu tuần duyên Nhật chặn bắt một thuyền chở những người vận động Trung Quốc từ Hồng Kông đến gần hải đảo Senkaku/Diaoyu vào 15-8-2012.

Ngay cả ngôn ngữ ngoại giao của Trung Quốc cũng nhấn mạnh đến việc phải tuân theo dường hướng lịch sử của đảng thay vì nhận thức những quyền lợi hiện tại, nó cũng cho rằng chỉ có một vị thế trong bang giao quốc tế – thường của Trung Quốc – là có thể đúng.

Trung Quốc hôm nay được hưởng nhiều lợi lộc bằng cách hợp tác hơn là xung đột với Nhật. Nhắc đi nhắc lại những tội lỗi quá khứ và làm nóng cuộc tranh chấp về những hòn đảo đem lại ít điều tốt. Nếu Trung Quốc muốn trở thành một thế lực vượt trội trong vùng, Trung Quốc chỉ có thể làm được như vậy với Nhật Bản, chứ không phải chống lại nước này.

Như Pháp và Đức đã chứng minh, những nhận thức có thể thay đổi khi quyền lợi quốc gia đòi hỏi. Nhưng chuyển đổi cách suy nghĩ của Bắc Kinh từ hệ thống có trật tự trên dưới qua hợp tác đòi hỏi một khả năng lãnh đạo mạnh mẽ và sự hiểu biết tinh vi về quyền lợi quốc gia. Những nhà lãnh đạo của Trung Quốc gần đây không cho một hi vọng nào về cả hai điều này.

© Đàn Chim Việt

—————————————
Giải thích:

1. Odd Arne Westad là giáo sư về lịch sử quốc tế tại Trường Kinh Tế London (London School of Economics). Ông là tác giả của cuốn sách “Restless Empire: China and the World Since 1750.”
2. Nguyễn Quốc Khải nguyên là tham vấn và chuyên viên kinh tế tại Ngân Hàng Thế Giới.Ông cũng từng làm tham vấn cho đài phát thanh Á Châu Tự Do và giáo sư thỉnh giảng của Johns Hopkins University. Ông Khải viết chung một số sách về Việt Nam, trong đó có “The Vietnamese Economy – Awakening The Dormant Dragon,” và “The Future of Development in Vietnam and The Challenges of Globalization,” và “Làm Gì Cho Nông Thôn Việt Nam,” Trung Tâm Kinh Tế Á Châu – Thái Bình Dương, Saigon: 2003.

3. Điều Ngư theo lối phiên âm tiếng Việt gồm năm đảo nhỏ và ba tảng đá, hiện do Nhật quản tri.
4. Trung Quốc quên rằng Phật Giáo từ Ấn Độ truyền bá qua nhiều nước Đông Á bao gồm Tây Tạng, Bhutan, Mông Cổ, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Miến Điện, Thái Lan, Tích Lan, Singapore, Campuchia, Lào, và Việt Nam.
5. Hoàng Đế Quang Trung đại phá quân Thanh vào Tết Kỷ Dậu 1789. Chủ Tướng Sầm Nghi Đống của Quân Thanh tự sát. Thống Đốc Lưỡng Quảng Tôn Sĩ Nghị chạy thoát về Trung Quốc.
6. Ông Kan Abe, ông nội của đương kim thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, là người giám sát chương trình phát triển Mãn Châu vào thập niên 1930, trong thời gian vùng này bị Nhật chiếm đóng.