Dùng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ. Có loại thuốc cần phải dùng thường xuyên để giúp tránh bệnh sẽ trở nặng. (Ảnh minh họa: openaccessgovernment .org)
Suyễn, còn gọi là
hen (theo tiếng người ở miền Bắc VN), là tình trạng đường hô hấp bị hẹp lại và sưng dầy lên, và có thể hình thành ra chất nhầy quá mức cần thiết. Các điều này có thể làm cho bệnh nhân bị khó thở, gây ra ho, khò khè khi thở ra, và bị hụt hơi.
Ở một số người,
suyễn là
"chuyện nhỏ", nhưng ở một số người khác, đó có thể là
"lớn chuyện", ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, có thể dẫn đến các đợt tấn công với các cơn suyễn nặng, có thể gây ra chết người.
Suyễn không thể được chữa hết hẳn, nhưng các triệu chứng có thể được kiểm soát tốt nếu bệnh nhân biết áp dụng cách thức điều trị cho thích hợp.
Giống như mọi thứ khác trên đời, tình trạng nặng nhẹ của suyễn thường thay đổi liên tục, do đó, việc hợp tác với bác sĩ để theo dõi các triệu chứng và điều chỉnh thuốc men, là công việc rất quan trọng, để cho chúng ta có thể kiềm chế được căn bệnh ở đường hô hấp này.
Triệu chứng
Suyễn có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau ở mỗi bệnh nhân khác nhau. Ví dụ: Có người chỉ lên cơn suyễn khi tiếp xúc với chất mà người đó bị dị ứng, khi tập thể dục hay làm việc nặng, có người có thể bị lên cơn suyễn thường xuyên
Các dấu hiệu và triệu chứng của suyễn có thể là:
- Bị hụt hơi
- Tức hay đau ngực, đau thắt ngực
- Khò khè (tiếng rít như gió thổi qua chỗ hẹp) khi thở ra
- Khó ngủ (vì bị hụt hơi, ho, hay khò khè)
- Ho hoặc khò khè thường trở nên nặng hơn khi bệnh nhân bị dính thêm bệnh về hô hấp khác như cảm, cúm, COVID-19
Các triệu chứng khi suyễn trở nên nặng
- Các triệu chứng của cơn suyễn xảy ra thường xuyên hơn và nặng hơn
- Cần phải dùng thuốc giúp làm giãn phế quản (như
albuterol, proventil…) thường xuyên hơn
- Khó thở tăng lên có thể được nhìn thấy bằng cách cho thổi vào một dụng cụ đơn giản, và không mắc tiền, gọi là
"peak flow meter"
Ở một số bệnh nhân, các triệu chứng có thể trở nặng trong các tình huống sau:
- Suyễn xảy ra do tập thể dục hay quá gắng sức sẽ dễ bị trở nặng hơn khi có không khí khô và trời lạnh.
- Suyễn xảy ra do môi trường làm việc (occupational asthma) sẽ dễ trở nặng với các chất hơi, bụi, mùi bốc ra từ chất hóa học
- Suyễn do dị ứng sẽ xảy ra, trở nặng hơn với bụi phấn hoa trong không khí, lông thú, nước miếng bị khô, vẩy da của thú cưng, chất thải của gián…
Khi nào cần đi cấp cứu
Hen suyễn trở nặng có thể gây ra nguy hiểm đến tính mạng. Do đó, chúng ta cần hợp tác với bác sĩ để giữ cho tình trạng bệnh được ổn định. Các dầu hiệu, triệu chứng sau đây, có thể là báo hiệu rằng cần phải gọi 911 hoặc đi đến phòng cấp cứu gần nhất:
- Khó thở hay khò khè, trở nặng một cách nhanh chóng.
- Thuốc hít giúp giãn phế quản không còn hiệu quả để giảm cơn khò khè hay bị khó thở.
- Hụt hơn, khò khẻ, khó thở xảy ra ngay cả khi không có hoạt động về thể chất, hoặc chỉ làm việc rất nhẹ.
Khi nào cần nên gặp bác sĩ
Khi có các triệu chứng của suyễn như kể trên. Trị cơn suyễn sớm có thể giúp đề phòng các sự tổn thương kéo dài ở phổi, và giúp cho căn bệnh không trở nặng hơn.
Khi cần theo dõi bệnh sau khi đã có sự chẩn đoán xác định là bị suyễn. Cần phối hợp tốt với bác sĩ sẽ giúp tránh được các cơn suyễn nặng, gây nguy hiểm đến tính mạng, cũng như giữ được căn bệnh ổn định. Nên làm hẹn định kỳ để bác sĩ có thể theo dõi thay đổi của bệnh trạng cũng như cho điều chỉnh thuốc men thích hợp.
Ngay khi triệu chứng suyễn vừa mới trở nên mất ổn định. Không nên tự ý tăng liều thuốc nếu không hỏi và có ý kiến của bác sĩ. Việc tăng liều thuốc không đúng cách có thể làm cho cơn suyễn bị nặng hơn, cũng như có thể gây ra các tác dụng phụ khác.
Nguyên nhân, các yếu tố kích thích cơn suyễn
Cho đến nay, vẫn chưa rõ nguyên nhân nào dã gây ra cơn suyễn ở người này mà không ở người khác. Người ta cho là đó có thể là sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và yếu tố môi trường.
Khi tiếp xúc với các chất gây khó chịu hay gây dị ứng có thể kích thích cơn suyễn, khiến cho các triệu chứng, dấu hiệu của suyễn xảy ra, và trở nặng hơn. Các chất gây kích thích triệu chứng suyễn với mỗi người khác nhau, tùy theo cơ địa của từng người, có thể là:
- Các chất gây ra dị ứng bay trong không khí như bụi phấn hoa trong không khí, lông thú, nước miếng bị khô lại, vẩy da của thú cưng, chất thải của gián…
- Triệu chứng bệnh khác của đường hô hấp như cảm, cúm, viêm phổi…
- Hoạt động thể chất như thể dục, làm việc chân tay…
- Không khí lạnh
- Các chất gây ô nhiễm không khí như khói xe, khói đám cháy, khói từ các hãng xưởng..
- Một số thuốc men như: Các thuốc thuộc nhóm
beta blockers thường dùng chữa bệnh cao huyết áp hoặc/và bệnh tim, ngừa nhức đầu migraine (như carvedilol, atenolol, timolol, propranolol…) hoặc nhỏ mắt để chữa bệnh cườm nước (glaucoma) như thuốc nhỏ mắt timolol, Aspirin. Các thuốc chống viêm thuộc nhóm NSAIDs (nonsteroidal anti-inflammatory drugs) như là ibuprofen (Advil, Motrin IB…), naproxen sodium (Aleve)…
Tình trạng căng thẳng về tâm lý hoặc cảm xúc mạnh
- Một số chất dùng để giúp bảo quản thức ăn lâu bị hư hơn, có thể được dùng ở trái cây được sấy khô, khoai tây đã được chế biến, tôm, bia, rượu vang…
- Bệnh trào ngược thực quản bao tử (gastroesophageal reflux disease–GERD).
