Sự sụp đổ uy tín nước Mỹ đang diễn ra nhanh ngoài sức tưởng tượng, tỷ lệ thuận với tốc độ bắn phá thế giới của Donald Trump. Điều đáng nói nhất là chính nước Mỹ mới là nạn nhân thật sự. Phong trào “tẩy chay USA” bây giờ không chỉ nhắm vào hàng hóa mà luôn cả đồng đôla Mỹ!
“Le boycott USA”
Chỉ có những người ấu trĩ mới nghĩ rằng trong thời toàn cầu hóa, an ninh quốc gia không dính dáng đến an ninh kinh tế. Trong khi đó, an ninh kinh tế lại được xây dựng bằng những mối quan hệ chằng chịt giữa nước này với nước khác. Khi công bố kế hoạch tái thiết Châu Âu sau Đệ Nhị Thế Chiến vào năm 1947, Ngoại Trưởng Mỹ George C. Marshall đã nhấn mạnh tầm quan trọng trong mối liên kết giữa an ninh với kinh tế. Marshall nói, nếu Mỹ không làm bất cứ điều gì có thể để thúc đẩy “sức khỏe kinh tế bình thường trên thế giới” thì “sẽ không thể có sự ổn định chính trị và không có hòa bình chắc chắn.”
Bây giờ, gần 80 năm sau, Donald Trump đã thẳng tay đấm vào mặt những đồng minh thân cận nhất bằng chính sách thuế quan. Trong khi Châu Âu luôn là liên minh với những trụ cột giá trị dân chủ chung và mục tiêu chiến lược chung (trong đó có việc kiềm chế Moscow), được thiết lập trên cơ sở gắn kết mậu dịch đa chiều, thì với Trump, Châu Âu là một khối được thành lập chủ yếu để “làm hại” nước Mỹ; và cùng nhiều nước khác, họ là “bọn ăn bám muốn vắt kiệt nước Mỹ.” Ngày 2 Tháng Tư, Trump nói: “Họ (Châu Âu) đã rút ruột rút gan chúng ta một cách vô cùng tệ hại. Điều này quá sức bệnh hoạn.”
Sự việc cho thấy đây có thể là hồi chuông báo tử cho mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, vốn được neo giữ dựa trên các đảm bảo an ninh lâu dài, dựa trên quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng, và dựa trên dòng chảy thương mại. Toàn bộ sự thay đổi chưa từng có trong chính sách Mỹ đối với các đồng minh không chỉ liên quan mức thuế mới đối với Mercedes-Benze hoặc rượu vang Pháp, nó là một sự đối đầu, thậm chí là một sự phản bội. Cách “chơi” của Trump, mang “phong thái” mafia – như cách nói của tờ The Economist (Anh) – đang khiến nhiều quốc gia kết luận: Nước Mỹ của Trump chẳng còn là quốc gia đáng tin cậy.
Sự chuyển dịch của Trump đã dẫn đến phản ứng chuyển dịch của nhiều nước. The New York Times cho biết, Canada vừa ký một thỏa thuận trị giá $4.2 tỷ với Úc để phát triển radar tiên tiến; đồng thời đang đàm phán để tham gia quá trình tăng cường năng lực quân sự của EU. Bồ Đào Nha và một số thành viên NATO đang tính lại việc ngừng mua chiến đấu cơ F-35 của Mỹ. Loạt đàm phán về thương mại và công nghệ giữa EU và Ấn Độ đột nhiên tăng tốc sau nhiều năm trì hoãn. Brazil không chỉ tăng cường thương mại với Trung Quốc mà còn thực hiện giao dịch bằng nhân dân tệ…
Nền tảng của bang giao chính trị không ít thì nhiều luôn dựa vào chữ tín. Bất kỳ cách hành xử nào mang lại sự ngờ vực cũng có thể ảnh hưởng quan hệ. Trump không chỉ tạo ra vòng xoáy ngờ vực. Trump đang tạo ra sự bất tín tuyệt đối. Canada là quốc gia chứng kiến điều này rõ nhất. Với người dân bình thường ở những nước vốn là đồng minh Mỹ, phản ứng tẩy chay hàng hóa là bằng chứng cụ thể nhất cho thấy “nước Mỹ của Trump” đáng bị khinh bỉ và đáng bị xa lánh như thế nào. Các diễn đàn chống Trump đang mọc ra như nấm khắp thế giới. Thiệt hại nặng nề nhất và trực tiếp nhất là các công ty Mỹ.
Phong trào “le boycott” đang bùng lên dữ dội ở Pháp và gần như khắp Châu Âu. Một cuộc thăm dò đăng trên trang nhất tờ Libération vào hạ tuần Tháng Ba cho thấy hơn 6/10 người Pháp ủng hộ tẩy chay sản phẩm Mỹ. Hashtag #BoycottUSA lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội đến mức người ta cho rằng đây là “sự sụp đổ lịch sử” về hình ảnh của Mỹ ở Pháp – đối tác thương mại lớn thứ ba của Mỹ tại Châu Âu. Coca-Cola, McDonald’s, Tesla, Starbucks, KFC và X… là vài thương hiệu mà dân Pháp kêu gọi “cần phải tránh xa.” Một số thương hiệu khác cũng bị chính “đạn của Trump” bắn trúng ở Châu Âu là Apple, Microsoft, Airbnb, Tripadvisor, Nike, Converse…
Trump càng “chơi gắt,” phong trào tẩy chay hàng hóa Mỹ càng mạnh. Suốt vài tháng nay, tại Canada, vô số mặt hàng Mỹ, đặc biệt rượu, đã bị dọn khỏi kệ hàng siêu thị để thay bằng hàng hóa nội địa. Tại Thụy Điển và Đan Mạch, mọi người đang kêu gọi tẩy chay McDonalds, Amazon, KFC… Một nhóm Facebook của Đan Mạch, “Boykot varer fra USA” (“Tẩy chay hàng hóa từ Mỹ”), hiện có hơn 70,000 thành viên. Sản phẩm bị thế giới tẩy chay dữ dội nhất là Tesla.
Một phóng sự của The Guardian cho biết 1/3 ý kiến tẩy chay hàng hóa Mỹ tại Pháp là những người có trình độ học vấn cao và thuộc thành phần khá giả. Họ nói rằng chừng nào Trump còn tại nhiệm thì họ còn “le boycott USA.” Tâm lý chán ghét Mỹ xuất phát từ “yếu tố Trump” không chỉ giới hạn ở chiến dịch tẩy chay hàng hóa Mỹ. Trong một cuộc thăm dò gần đây, chỉ 22% ý kiến người Pháp nói rằng họ còn muốn đến Mỹ du học, so với 48% năm 2010. Số người Pháp muốn sống ở Mỹ giảm từ 30% xuống 22%; và hiện chỉ có 20% muốn làm việc ở Mỹ so với 37% cách đây 15 năm.
Đôla Mỹ cũng chết bởi Trump
Nguy hiểm hơn, vị thế đồng đôla Mỹ cũng đang bị ảnh hưởng – như được thuật từ tờ Fortune. Dĩ nhiên đôla Mỹ không dễ dàng mất đi vị thế thống trị thế giới nhưng việc đặt “niềm tin” vào nó bắt đầu lung lay khi thế giới cân nhắc mức độ tin cậy đối với một nước Mỹ đang biến dạng méo mó. Nhà phân tích David Roche thuộc Quantum Strategy nói rằng “NATO đã chết,” và “sẽ không ai tin tưởng vào bất kỳ hiệp ước nào với Mỹ nữa.” Bây giờ, đồng yen Nhật đang trở thành “đồng tiền trú ẩn” an toàn, chứ không phải đôla Mỹ – theo David Roche.
Trong xã luận trên Wall Street Journal, Philip Cross, thành viên cấp cao thuộc Viện Macdonald-Laurier, viết: “Ông Trump đã cho thấy rõ rằng chữ ký của Mỹ trên bất kỳ tài liệu nào hiện đều vô nghĩa, cho dù đó là Hiệp Định Hoa Kỳ-Mexico-Canada – mà chính Trump đã đàm phán; hoặc Tổ Chức Hiệp Ước Bắc Đại Tây Dương, hoặc các hiệp ước về nguồn nước giữa Columbia với Ngũ Đại Hồ, hoặc thậm chí những hiệp định biên giới Hoa Kỳ-Canada vốn đã được giải quyết cách đây nhiều thập niên.”
Theo Barry Eichengreen, giáo sư kinh tế và khoa học chính trị tại Đại Học California-Berkeley, sự gắn kết và tin tưởng nhau đóng vai trò rất quan trọng đối với sức mạnh tiền tệ. Trên Financial Times, Barry Eichengreen cảnh báo rằng “vai trò toàn cầu của đồng đôla sẽ bị ảnh hưởng nếu Mỹ quay lưng lại với các đồng minh.”
Ông chỉ ra rằng trong suốt lịch sử, các nước thường có xu hướng sử dụng tiền tệ của những đối tác đáng tin cậy làm tài sản dự trữ lẫn phương thức thanh toán. Chẳng hạn, Đức và Nhật không chỉ ủng hộ việc sử dụng đôla Mỹ mà còn giúp duy trì vị thế toàn cầu của đồng đôla trong những năm 1960 vì họ coi trọng các hiệp ước quốc phòng với Mỹ. Ngày nay, đồng đôla vẫn chiếm phần lớn trong dự trữ ngoại hối ở Đài Loan, Nam Hàn và Nhật bởi họ tin vào sự bảo trợ an ninh từ Mỹ. Barry Eichengreen kết luận: “Cuối cùng, số phận đồng đôla phụ thuộc vào thiện chí của giới lãnh đạo Mỹ trong việc duy trì pháp quyền, tôn trọng sự phân chia quyền lực cũng như các cam kết đối với đối tác nước ngoài”.
Cái “xác” mới và hình hài mới của nước Mỹ là gì?
Giữa trận cuồng phong đang vần vũ bắt nguồn từ Tòa Bạch Ốc, ngay thời điểm hiện tại, Wall Street đang bắt đầu xem xét tác động của bối cảnh địa chính trị mới đối với tương lai đôla Mỹ. Chiến lược gia Jane Foley của Rabobank nhận định, cuộc chiến thương mại của Trump, việc rút lui khỏi các liên minh quân sự, cũng như ý đồ thu tóm Canada và Greenland “có thể đẩy nhanh xu hướng phi đôla hóa và làm suy yếu giá trị” của đồng bạc xanh. Chiến lược gia hàng đầu về ngoại hối của Deutsche Bank, George Saravelos, cũng cảnh báo rằng nguy cơ đôla Mỹ mất vị thế là nơi trú ẩn an toàn “cần được thừa nhận là một khả năng” khi thị trường định giá lại theo trật tự thế giới mới.
Tháng Hai, 1941, Henry Luce, người sáng lập tập đoàn báo chí Time và Life, viết bài báo dự báo sự hình thành một “Thế kỷ Mỹ” – kỷ nguyên hậu chiến mà Mỹ sẽ dùng vị thế mới với tư cách là quốc gia “quyền lực thống trị trên thế giới” để truyền bá “doanh nghiệp kinh tế tự do” và “cuộc sống sung túc” trên toàn cầu. Henry Luce hình dung Mỹ là “quốc gia bảo trợ chính cho quyền tự do hàng hải” và là “người dẫn đầu năng động của thương mại thế giới”… Henry Luce đã đúng, vẫn đúng. Cho đến khi Trump xuất hiện.
Một nước Mỹ vị tha đang biến mất. Một nước Mỹ tôn trọng pháp quyền đang biến mất. Một nước Mỹ cổ xúy dân chủ toàn cầu đang biến mất. Một nước Mỹ tiểu nhân và nhỏ nhen đang hình thành. Một nước Mỹ thô lỗ vừa được sinh ra. Một nước Mỹ phá hoại tất cả trật tự thế giới đang ra đời…
Khuôn khổ “Thế kỷ Mỹ,” như viễn kiến của Henry Luce, đã định hình quỹ đạo cũng như những vệ tinh quanh nước Mỹ suốt hơn 80 năm, biến nước Mỹ thành một quốc gia thịnh vượng, hùng mạnh, và nhất là được kính trọng. Bây giờ, câu hỏi lớn nhất cho tất cả những ai đã bầu cho Donald Trump: Nước Mỹ đang (được hoặc bị) lột xác nhưng cái xác mới của nó sẽ là gì?
