Giải mã xác ướp cổ nhất châu Phi, hé lộ bí mật bất ngờ

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện một xác ướp trẻ em ở Libya tồn tại trước xác ướp Ai Cập hơn 1.000 năm. Xác ướp cổ nhất châu Phi này hé lộ bí mật bất ngờ.

Ai Cập cổ đại nổi tiếng với những xác ướp hàng ngàn tuổi được bảo quản tốt đến mức trông giống như mới qua đời cách đây không lâu. Thậm chí, một số xác ướp còn nguyên tóc, lông mi, móng tay... Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã phát hiện một xác ướp cổ nhất châu Phi (tính đến thời điểm hiện nay) không phải ở Ai Cập mà là ở Libya.

Cụ thể, vào mùa Đông năm 1958, nhà khảo cổ Fabrizio Mori thám hiểm một nơi trú ẩn trong hang động tự nhiên Uan Muhuggiag, nơi những người chăn nuôi gia súc từng sinh sống và vô tình tìm thấy một xác ướp trẻ em tồn tại trước xác ướp Ai Cập hơn 1.000 năm.

Ông Mori đã phát hiện những vết tích của nơi trú ẩn trong Uan Muhuggiagy dưới dạng nghệ thuật trên đá mô tả con người, động vật, gia súc và nhiều hình vẽ từ các thời kỳ khác nhau. Khi bắt đầu đào dưới nền cát mềm của hang động, ông bất ngờ phát hiện một chiếc bọc kỳ lạ được chôn gần bề mặt.

Qua kiểm tra, ông Mori xác định chiếc bọc làm từ da dê hoặc da linh dương. Bên trong chiếc bọc là một xác ướp của đứa trẻ quấn trong một lớp lá. Sau khi qua đời, đứa trẻ được ướp xác và có những vết mổ ở bụng và ngực để thợ ướp xác lấy các cơ quan nội tạng ra. Quá trình này được gọi là moi tạng (evisceration) và thay thế những vị trí ấy là các loại thảo mộc được cho là nhằm giúp bảo quản thi thể vẹn nguyên theo thời gian.

Xác ướp đứa trẻ mang tên Tashwinat nằm trong tư thế bào thai và trên cổ đeo một chiếc vòng bằng vỏ trứng đà điểu. Kết quả phân tích, kiểm tra của các chuyên gia cho thấy, đứa trẻ có nước da tối màu và qua đời khi khoảng 3 tuổi. Thông qua phương pháp định tuổi bằng đồng vị carbon, giới nghiên cứu xác định đứa trẻ này sống cách đây khoảng 5.400 - 5.600 năm.

Vào thời điểm đứa trẻ còn sống, sa mạc Sahara khá xanh tốt thay vì khô cằn, khắc nghiệt như ngày nay. Vào 5.400 - 5.600 năm trước (đôi khi còn được gọi là "Thời kỳ ẩm ướt châu Phi"), sa mạc Sahara được bao phủ bởi cây cối và nhiều hồ nước.

Những điều kiện này giúp người dân sống xung quanh Uan Muhuggiagy có thể trồng trọt, chăn nuôi gia súc. Một bằng chứng nữa cho thấy khu vực quanh Uan Muhuggiag ẩm ướt hơn nhiều so với ngày nay là những hình vẽ bên trong hang động khắc họa voi, hươu cao cổ, cá sấu.

Thêm nữa, các nhà nghiên cứu cũng đã phát hiện xương cá và dụng cụ đánh cá cổ xưa được tìm thấy ở các địa điểm khác ở sa mạc Sahara trong thời gian qua.

Việc phát hiện xác ướp Tashwinat 3 tuổi ở Libya làm giới khoa học "bối rối" bởi chưa rõ tập tục ướp xác ở Uan Muhuggiag có ảnh hưởng đến tập tục ướp xác của người Ai Cập cổ đại hay không.

Dù vậy, phát hiện này cho thấy không chỉ người Ai Cập, một số nền văn minh cổ xưa khác đã thực hiện việc ướp xác nhằm bảo quản thi hài người chết sớm hơn so với dự đoán trước đây.

Người Ai Cập cổ đại tin rằng thân thể là nơi trú ngụ của linh hồn và là phần chủ chốt của con người trong kiếp sau. Họ không cho rằng những công đoạn ướp xác là khủng khiếp hay rùng rợn mà quan niệm cái chết có một ý nghĩa đẹp, là sự chuẩn bị cho việc trình diện trước thượng đế.
2. Quy trình ướp xác của người Ai Cập cổ đại?
Ban đầu, người chết được đặt trong những chiếc giỏ bằng sậy và vùi xuống cát. Do điều kiện khô nóng của Ai Cập, cát sẽ khiến xác người khô đi nhanh chóng, ngăn chặn được sự phân hủy. Trong khi những người thợ lành nghề phải chạy đua để xây dựng lăng mộ, những người ướp xác bắt đầu chuẩn bị cho những quá trình ướp kỹ lưỡng hơn, giúp xác chết không bị phân hủy.
Bước đầu tiên của quá trình ướp xác là loại bỏ các cơ quan nội tạng. Người ướp xác dùng đục đập vỡ xương cuối mũi và dùng một cái móc luồn qua lỗ mũi đến sọ và làm vỡ não để dễ dàng lấy não ra ngoài.
Để lấy ra các phần nội tạng, những người ướp xác rạch một vết ở bên trái bụng, chỉ riêng trái tim được đặt ở chỗ cũ. Các phần nội tạng này được đặt trong một chiếc bình kín và chôn cùng trong lăng mộ vì họ tin rằng con người vẫn cần đến nội tạng để sống được ở thế giới bên kia, chỉ có não là bị bỏ đi vì người Ai Cập vẫn chưa biết đến chức năng của nó.
Sau công đoạn đáng sợ này, xác được tắm bằng rượu cọ hay nước sông Nile để triệt tiêu vi khuẩn sinh sôi trong xác chết, những túi lanh đựng muối Natron được nhét vào ổ bụng qua đường rạch để ngừa ẩm. Xác được đặt ở chỗ nóng và phủ đầy natron, một miếng kim loại hình con mắt của thần Horus được đặt lên vết rạch ở bụng.
Những bùa chú cũng được đặt cùng với xác ướp để bảo vệ tuyệt đối giấc ngủ của người đã khuất
3. Nghi lễ chôn cất cổ đại như thế nào?
Tùy theo từng tầng lớp xã hội mà xác ướp sẽ được chôn cất. Với những người ở tầng lớp thấp, hầm mộ sẽ chỉ được xây cất sơ sài hay ở rìa những hầm mộ lớn. Những người ở địa vị cao hơn được chôn kỹ trong hầm mộ được trang trí và đặc biệt những Pharaoh, người nắm quyền lực tối đa ở Ai Cập sẽ được xây trong quan tài đá, được trang trí tỉ mỉ.
Nghi lễ cuối cùng là lễ mở miệng khi thày tu dùng que móc mở miệng xác ướp để xác ướp có thể nói chuyện trong kiếp sau.
Người Ai Cập còn ướp cả xác động vật, đặc biệt là mèo vì tin vào sức mạnh của các loài động vật.
Theo người Ai Cập, người chết không thực sự tan biến mà vẫn tồn tại, và chỉ đang yên ngủ, vì vậy bất cứ sự xâm phạm nào vào nơi yên nghỉ của những xác ướp cũng sẽ bị trừng phạt. Những lời nguyền này có thật hay không, không ai có thể biết chắc, chỉ biết rằng một loạt những cái chết thảm khốc đã xảy ra với những người dám phá bĩnh giấc ngủ nghìn năm của các Pharaoh.
- Cang Huỳnh lược dịch từ Le Saviez-Vous.