Chuyến bay trục xuất trong im lặng
Giữa lúc Nhà Trắng khoe những chiến thắng về an ninh biên giới, một chuyến bay đặc biệt được chuẩn bị âm thầm: chiếc phi cơ sẽ chở hàng chục người Iran từ Mỹ về thẳng Tehran, theo một thỏa thuận hiếm hoi giữa Washington và chính quyền Iran – hai nước thậm chí còn không có quan hệ ngoại giao. Đây là chuyến bay trục xuất thứ hai sau đợt đầu tiên hồi tháng Chín, nằm trong chiến dịch siết nhập cư cực đoan của chính quyền Trump, với mục tiêu “quét sạch” người không giấy tờ khỏi lãnh thổ Mỹ. Trên giấy tờ, đó là những “trường hợp di trú bất hợp pháp”. Nhưng phía sau mỗi hồ sơ là một phận người, là những câu chuyện chạy trốn tra tấn, đàn áp, là nỗi sợ bị ném trả về nơi từng suýt cướp đi mạng sống của họ.
Một người đồng tính Iran và tấm vé khứ hồi về hố đen
Trong số những người bị đưa lên chuyến bay, có một người đàn ông Iran không dám nêu tên vì sợ bị trả thù. Anh nói thẳng: “Nếu bị đưa về, chắc chắn mạng sống tôi gặp nguy hiểm.” Tội “duy nhất” của anh là xu hướng tính dục – điều mà luật pháp Iran có thể trừng phạt bằng án tử hình. Anh kể mình từng bị tra tấn, bị hiếp dâm ngay tại quê nhà chỉ vì “dám sống đúng là mình”. Sau nhiều tháng băng qua biên giới, bị cướp, bị đánh đập, anh đến được đất Mỹ chỉ với một mong ước rất bình thường: được sống như một con người trong xã hội bình thường. Thế nhưng, khi hồ sơ tị nạn còn chưa rõ ràng, anh đã bị giam trong trại ICE, đối mặt với bạo lực, kỳ thị, và bây giờ là tấm vé khứ hồi về “địa ngục cũ” mà anh đã đánh đổi cả mạng sống để trốn chạy.
Nhân quyền bị thu nhỏ vào một chỗ ngồi trên máy bay
Các tổ chức người Iran tại Mỹ và giới bảo vệ nhân quyền đã lên tiếng kêu gọi dừng chuyến bay trục xuất. Họ nhắc lại chính báo cáo nhân quyền của Bộ Ngoại giao Mỹ cũng thừa nhận Iran có “những vấn đề nhân quyền nghiêm trọng”. Thế nhưng, bằng một nghịch lý cay đắng, chính quyền lại sẵn sàng xích tay những người chạy trốn khỏi chế độ đó và đưa họ trở về. Bộ An ninh Nội địa, ICE, phái bộ Iran tại Liên Hiệp Quốc; phản hồi duy nhất là sự né tránh, viện cớ “an toàn cho chuyến bay và hành khách”. Họ không phủ nhận, nhưng cũng không dám công khai thừa nhận. Những con người bằng xương bằng thịt bị thu nhỏ vào vài dòng “hành khách bị trục xuất” trong báo cáo kỹ thuật. Nhân quyền, ở đó, được tính bằng số ghế trên một chuyến bay charter.
Trong khi đó, Lầu Năm Góc lập phi đội drone… học từ chính Iran
Cũng dưới thời Trump, ở một mặt trận khác, quân đội Mỹ đang chuẩn bị một trò chơi hoàn toàn mới: lập phi đội “máy bay không người lái tấn công một chiều” đầu tiên tại Trung Đông. Đơn vị này trực thuộc lực lượng đặc nhiệm mới thành lập mang tên Task Force Scorpion Strike của Bộ Tư lệnh Trung tâm (CENTCOM). Loại vũ khí mà họ sử dụng – LUCAS (Low-cost Unmanned Combat Attack System) – được phát triển bằng cách… giải phẫu một chiếc drone Shahed của Iran mà Mỹ thu giữ vài năm trước. Shahed là loại drone giá rẻ, đã được Iran dùng trong khu vực và Nga dùng để tập kích Ukraine. Giờ đây, phiên bản Mỹ – LUCAS – được quảng cáo là có tầm bay xa, hoạt động hoàn toàn tự động, phóng được từ bệ phóng di động, xe tải, thậm chí hỗ trợ cất cánh bằng tên lửa đẩy.
Chiến tranh rẻ tiền, sinh mạng rẻ hơn
Trong hai năm qua, quân đội Mỹ liên tục hứng chịu drone và tên lửa từ Iran và các nhóm ủy nhiệm: căn cứ tại Jordan bị tấn công khiến ba binh sĩ thiệt mạng, Houthi bắn phá tàu hàng trên Hồng Hải, còn Iran từng phóng hơn 170 drone cùng hơn 120 tên lửa đạn đạo về phía Israel – phần lớn bị bắn hạ nhưng đủ để nhắc thế giới rằng kỷ nguyên chiến tranh rẻ tiền đã đến. Một quan chức quốc phòng Mỹ thừa nhận Washington từng đặt cược quá nhiều vào các hệ thống vũ khí đắt đỏ, chính xác cao – và điều đó vô tình đặt lính Mỹ vào thế bất lợi trước những loại drone “rẻ như đồ chơi” mà Iran đang dùng. LUCAS ra đời để “lật ngược thế cờ”: mỗi chiếc chỉ khoảng 35.000 USD, rẻ hơn rất nhiều so với tên lửa phòng không, giá đủ thấp để chấp nhận năng lực “một đi không về”. Chính thức, đó là “sáng tạo để răn đe”. Không chính thức, đó là một cách chấp nhận rằng chiến tranh ngày nay có thể được tính bằng bảng giá của những vật thể bay dùng một lần, thay vì những chiếc F-35 trị giá hàng trăm triệu đô.
Giữa Iran và Mỹ: con người đứng ở đâu trong ván cờ drone?
Ở một đầu, nước Mỹ đang trục xuất những người Iran chạy trốn đàn áp – thậm chí là những người đồng tính có nguy cơ bị tử hình khi về nước. Ở đầu kia, nước Mỹ lại dùng chính công nghệ của Iran để chế ra drone giá rẻ nhằm đối phó Iran và các nhóm vũ trang thân Iran trong khu vực. Một bên là những phận người bị trả về nơi họ từng bị tra tấn, hiếp đáp. Bên kia là những phi đội LUCAS vô danh, bay đi, nổ tung, rồi được ghi vào báo cáo như “một thành công trong đổi mới quốc phòng”. Khi chiến lược an ninh được viết bằng ngôn ngữ “răn đe”, “tối ưu chi phí”, “ưu tiên lợi ích quốc gia”, câu hỏi khó nhất lại trở nên đơn giản đến mức tàn nhẫn: chỗ đứng của con người yếu thế trong toàn bộ ván cờ này là ở đâu? Trên máy bay trục xuất, hay dưới tầm bay của drone? Hay họ đơn thuần chỉ là những dòng “tác dụng phụ” mà không một báo cáo an ninh nào muốn nhắc tới?
An ninh cho ai, nhân quyền cho ai?
Chính quyền nào cũng có quyền bảo vệ biên giới, chống khủng bố, ngăn chặn đối thủ. Nhưng khi cùng một lúc Mỹ vừa trục xuất những người chạy trốn khỏi chính quyền Tehran, vừa khoe những phi đội drone học từ công nghệ Tehran để chiến đấu tại Trung Đông, người ta có quyền hỏi: an ninh này được xây trên lưng của ai, và nhân quyền này dành cho ai? Có thể, trong báo cáo Lầu Năm Góc, LUCAS là “bước tiến chiến lược”. Có thể, trong mắt Nhà Trắng, những chuyến bay trục xuất là “chiến thắng về nhập cư”. Nhưng trong mắt những người bị xích tay đưa lên máy bay, hay những người dân sống dưới bầu trời đầy drone và tên lửa, đó lại là một câu chuyện khác: câu chuyện về những sinh mạng nhỏ bé bị cuốn vào một cuộc chơi quá lớn, nơi cả Mỹ lẫn Iran đều nhân danh “an ninh quốc gia”, còn con người chỉ là những con số âm thầm biến mất.
