Mới đây có một ông giáo sư báo chí trường Stanford - kư giả, Joel Brinkley, từng đoạt giải báo chí Mỹ - viết bài trên tờ Chicago Tribune (1). Không hiểu ông viết ǵ đến gây tranh căi trên cộng đồng mạng, c̣n có cả kiến nghị đ̣i ĐH Stanford đuổi việc ông giáo sư nhưng có kiến nghị ủng hộ. Thử lướt qua xem ông giáo sư nhà báo viết ǵ mà ra sự thể.
Thịt chuột
Ông viết, ở Việt Nam bây giờ chim không hót, sóc không trèo cây, chuột không bới rác.
Cái này tùy nơi có phải không ạ? Không phải là người sống trong nước nên không dám nhiều ư kiến. Tuy nhiên, chuyện chim không hót th́ ông tác giả cuốn Tổ quốc ăn năn đă nói cách đây lâu rồi; lúc ấy chẳng có kiến nghị nào phản đối ông Nguyễn Gia Kiểng.
Về kinh nghiệm cá nhân, lần duy nhất ghé Saigon, Biên Ḥa, Tây Ninh, Hà Nội, Hải Pḥng, Nam Định, Hà Nam - cách đây đă hơn 10 năm - người viết cũng không nghe chim hót, dù có cố ư lắng tai, và cũng không thấy sóc trèo cây; chuột Việt Nam không bới rác có thể v́ đă bị mèo xơi hết hay nước ta bây giờ sạch quá nên không c̣n chuột?
Tấm h́nh bên là câu trả lời. Đó chỉ là một h́nh ảnh tương đối ít kinh dị để minh họa một sự thật Việt Nam ngày nay với những tựa đề như “hăi hùng mồi nhậu”, “đổ xô đi liên hoan thịt chuột”, “chợ chuột Hà Thành”, v.v. Chuột đủ loại đă như thế th́ nói đến chim với sóc nữa làm chi.
Ông nhà báo viết tiếp, ở Việt Nam không c̣n thú hoang dă cũng không không có thú nuôi trong nhà v́ chúng đă thành nón nhậu cả rồi.
Thứ nhất, ngày c̣n Saigon, ở nhà có đủ chó, mèo, chim và cả con gà tre của ḿnh. Lúc ấy, trước ngày được “bên thắng cuộc” giải phóng, bên thua cuộc làm ǵ có luật cấm nuôi chó, nuôi mèo. Trừ mỗi một lần t́nh cờ nghe Mẹ nói với Bố, “Cấm anh có mèo”. Có thể đây chỉ là nội lệ gia đ́nh chứ không phải là luật quốc gia ngày ấy.
Phở thịt chó
Lần về thăm họ hàng làng nước th́ quả không thấy chó trong nhà hay chó chạy rong ngoài phố. Nhưng thịt chó treo trước cửa hàng th́ quả là tràn từ Bắc vào Nam. Ngày xưa chỉ thấy hàng thịt chó ở khu bà Ngoại ở, Xóm Mới. Bây giờ th́ thịt chó đầy rẫy ở thành phố mang tên bác. Hăi nhất là chuyến xe từ Nam Định về lại Hà Nội. Hôm ấy, nhờ ông tài xế taxi ngưng dọc đường để ăn trưa. Nh́n dọc phố toàn là hàng thịt chó nhưng ḿnh chỉ cần một bát phở... ḅ với cốc cà phê.
“Không có phở ḅ bác ạ! Ăn với em bát phở chó. Vô tư đi bác,” ông tài xế đề nghị.
Rời quán ăn, bước ra ngoài thử t́m lại xem có tiệm phở nào khác hay không nhưng ḥan toàn thất bại. Tôi bước đi, thấy phố, thấy nhà, thấy thịt chó treo hàng hàng trước cửa. Xin lỗi cụ Trần Dần, cảm xúc bất chợt, v́ tôi [cũng] ở Phố Sinh Từ.
Bước qua đường, ra cạnh bờ sông, thẫn thờ nh́n xuống. Trời ạ, người ta đang cạo lông, mổ bụng một con chó, trắng hếu màu da. Ḿnh nghẹn thở, vô tư thế nào được!
Quay lại quán ăn, tôi đành nhắm mắt, cố giữ khỏi phải nôn trong lúc nuốt bát phở … lợn. Vâng, bát phở lợn duy nhất trên đời! Kinh nghiệm thật hăi hùng, khác hẳn bữa sớm với bát bún thịt nướng chả ở Phủ Lư.
Một ngày khác, ở Sài G̣n, bước vào một quán ăn với bạn, chưng hửng khi đọc thấy biển quảng cáo “Tại đây có mật gấu tươi”. Ngay giữa phố Sài G̣n sao lại có gấu. Anh bạn, giải thích người ta nuôi gấu để rút mật bán cho thực khách. À cái này th́ không cấm ở thành phố mang tên bác, và có lẽ cả nước cũng “vô tư”.
Ông Brinkley viết tiếp, việc bắt thú rừng trong khu Đông Nam Á để bán cho Tàu đang là tệ trạng mà Hội Thú hoang dă Thế giới phải lên tiếng báo động. Tin tức loại này là chuyện b́nh thường trên báo chí trong và ngoài nước. Nhưng bảo chỉ có mấy anh Tàu phù ăn thịt tê tê, thịt khỉ, thịt rùa hay dùng sừng tê, ngà voi th́ không hẳn đúng. Cứ nh́n vào nhà của ông Lê Khả Phiêu xem ít nhất một con voi đă chết để ông đem ngà làm đồ trang trí. Nói thế chứ trống đồng, di sản dân tộc, ông cũng chôm về để trong nhà th́ xá ǵ con voi trên rừng. Mới đây, VietNamNet Bridge vừa đưa tin đầu năm 2013 công an đă chận bắt được xe đ̣ chở 80 con kỳ đà xám và 70 con rùa tổng cộng 710 kư. Tờ báo nói rằng giới chuyên gia đă khuyến cáo, dân Việt Nam giàu lên th́ sự nguy hại cho thú hoang dă ngày càng lớn. Tết sắp đến, người ta lại ăn nhậu càng nhiều và phải ăn thức “quư hiếm” mới hả hê.
Lá đơn yêu cầu ĐH Standford cho ông Brinkley về đuổi gà cho rằng giáo sư này có ứng xử gia trưởng, và kỳ thị. Trong bài báo “Despite increasing prosperity, Vietnam’s appetites remain unique”, tác giả viết, “Việt Nam là quốc gia hung hăng. Sau khi giành được độc lập từ một ngàn năm trước, Việt Nam đă đánh nhau với Trung Hoa 17 lần, đánh Cambodia nhiều lần, trận gần nhất vào năm 1979.”
Ơ hay, xưa nay người ta chẳng thường nghe các sử gia dân tộc chủ nghĩa thường cho rằng “Việt Nam là dân tộc hiếu ḥa” hay sao? Ông Brinkley c̣n đem các nhà dân tộc học và sử gia vào lập luận; ông cho rằng v́ có nguồn gốc từ Tầu nên Việt Nam khác hẳn các nước láng giềng phía Tây – Lào, Cambodia, Thái Lan, Myanmar – chịu ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ.
Xin lạc đề một chút. Không phải là lầu hay nhà dân tộc học hay sử gia nên người viết không hiểu sao xứ ḿnh không có các kiến trúc, thành quách cổ đại, h́nh ảnh, mồ mả tiền nhân để lại cho hậu thế. Đố mà t́m thấy đâu có h́nh thật hay mồ mả của vua Quang Trung (thế kỷ 18), Trần Nguyên Hăn, Phạm Văn Xảo (thế kỷ 15), v.v. Khác với các dân tộc như Mexico, Guatamala, Peru vẫn c̣n ǵn giữ được di sản của nền văn minh Maya có từ hơn 2000 năm trước tây lịch. Mới đây, ở châu Âu, người Anh vừa dựng lại h́nh ảnh của Vua Richard III, chết trận năm 1485, qua bộ xương t́m được sau hơn 500 năm trong ḷng đất không có cả quan tài. Có người bạn nói, may mắn, sau khi Triều nhà Nguyễn chấm dứt vào năm 1945, kẻ thắng trận không phải là một đế triều khác chứ không th́ chưa chắc đă c̣n điện, c̣n lăng ở Huế.
Bảo Việt Nam giống Tầu hay bị Hán hóa là ông giáo sư báo chí đă chạm nọc của đoàn quân chủ nghĩa dân tộc rồi. Sáng nay đọc trên Facebook thấy một bạn trẻ viết “Tây Lương quê của Mă Siêu” rồi tự hỏi không rơ bạn này có biết quê hương của các ông Hồ Huệ, Nguyễn Phúc Ánh ở nơi nào chăng? C̣n ḿnh th́ quả thật không biết Tây Lương nằm ở chỗ nào dù đă đoán được đây là một thành phố nào đó bên Tầu.
Nhưng ông Brinkley c̣n nói thêm, nguồn gốc Tầu là một chuyện, nhưng Việt Nam hung hăn v́ là giống dân đă chuộng ăn thịt từ nhiều thời đại. Và hiện nay thịt chó được Việt Nam xem là đặc sản v́ nghe nói có nhiều chất đạm hơn những loại thịt khác. Hơn nữa, tác giả cho rằng theo “truyền thống” người Việt ăn thịt chó để ... xả xui. Ông tác giả chỉ nghĩ ngợi phức tạp, xa xôi; thiển nghĩ người ta ăn thịt chó “xả xui” chẳng qua v́ mê tín hay đơn giản hơn v́ khoái nhậu nhẹt.
Tác giả Brinkley viết tiếp v́ giầu lên nên thế hệ mới ở Việt Nam bắt đầu biết thích nuôi chó - cũng như chuộng dùng mạng xă hội twitter, Facebook - nên người ta thỉnh thoảng cũng thấy vài con chó đây kia, nằm trước cổng nhà, nhưng luôn dưới đôi mắt trông chừng của chủ nếu không muốn con Tô Tô thành món nhậu. Tác giả kết luận, nhiều du khác phương Tây đến Việt Nam đều tuyệt vọng, như một blogger đă viết, “Tôi nói thật có thể nói đó [ăn thị chó] là điều khủng khiếp nhất mà tôi từng thấy.”
Sắp Tết Qúy Tỵ, chắc lẩu rắn sẽ đắt hàng Nguồn ảnh: OntheNet
Người viết bài này không phải là một ông Tây hay bà Mỹ nhưng đă được một số người quen ở “bên thắng cuộc” cho rằng không biết ăn, nhậu. Có thể đó là một nhận xét khá chính xác. Xem hết một DVD có tựa đề “Văn hóa ẩm thực Hà Nội” người viết chỉ biết được kỹ thuật làm cốm của làng Ṿng, và từ đấy hiểu câu “Chả biết tay ai làm lá sen” của Nguyên Sa. Phần c̣n lại của DVD ṭan nhưng văn hóa ăn thịt chó, ăn thịt rắn, uống máu rắn, ăn thịt dơi, thịt rùa, thịt khỉ, v.v. Nói phải tội, vốn gốc Hà Nội sống ở Saigon nhưng ḿnh ḥan toàn không biết và không có nền “văn hóa ầm thực” định hướng xă hội chủ nghĩa như thế. Có lẽ Hà Nội trước 54 và Saigon trước 75 không phải là Hà Nội hay Tp Hồ Chí Minh bây giờ.
1975, “bên thắng cuộc” đă giải phóng Saigon khỏi mấy con đường Cộng Ḥa, Hồng Thập Tự, Phát Diệm, v.v. và đặt Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Thị Minh Khai, Trần Đ́nh Xu, v.v. vào đó. Nhưng đấy chỉ là những xóa bỏ bên ngoài. Và ngoài việc viết lại lịch sử, họ – “bên thắng cuộc” – c̣n muốn thay đổi luôn nếp văn hóa cũ của hai miền Bắc Nam trước 54 và 75. Một trong những thay đổi đó, được mỹ từ hóa thành cái “văn hóa ẩm thực”, đă bơi ra biển lớn khiến ông giáo sư báo chí trường Stanford và một số khách du lịch tây phương phải nhảy nhổm.
Tết này có lẽ sẽ ăn ít bánh chưng đi, thay bằng bánh ú nhân đậu cho lành.
Trà My
© DCVOnline
--------------
(1) Joel Brinkley: Despite increasing prosperity, Vietnam's appetites remain unique. By Joel Brinkley. American Voices -Tribune Media Services. February 1, 2013.
Ngày Xuân nói chuyện “Văn hóa ẩm thực”
