Khôi phục cá quý ở hạ lưu sông Mê Kông

Cá hô, trà sóc, chạch lấu, cá sửu, cá ngát, cá lăng... là những loài cá quý ở hạ lưu sông Mê Kông. Trung tâm Quốc gia giống thủy sản nước ngọt Nam bộ (TTQGGTSNN NB-Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn) hiện đang tập trung nghiên cứu cho cá sinh sản để bổ sung lại nguồn lợi cá tự nhiên và phát triển nghề nuôi.

Cá hô có chất lượng thịt rất ngon, dễ chế biến làm thực phẩm. Cá có kích thước lớn vài trăm kg/con, giá từ 300.000-500.000đ/kg. Trong một thập niên trở lại đây, cá kích thước lớn rất hiếm gặp.

Hiện nay cá hô thương phẩm chủ yếu là cá nuôi, khối lượng từ 3-5kg/con, tuy phẩm chất thịt không bằng cá lớn vài chục kg/con, nhưng vẫn đứng đầu về chất lượng và giá trị trong các loài cá nước ngọt.

Cá trà sóc, loại cá chỉ có ở hạ lưu sông Mê Kông (Ảnh: Thi Thanh Vinh)

Nghề nuôi cá hô hiện nay bắt đầu được nhiều người quan tâm do cá lớn nhanh, giá cao và ổn định, trong khi nuôi cá khác thường gặp điệp khúc “Trúng mùa rớt giá”. Cá hô là loài ăn lọc, cá nuôi được trong cả ao và bè, cá dễ nuôi như những loài cá khác (chép, trôi, mè,…) nhưng do cá có kích thước lớn nên mật độ nuôi ít hơn và thời gian nuôi dài hơn cá khác. Theo thị trường hiện nay, người nuôi cá hô đạt lợi nhuận từ 100-120% so với chi phí đầu tư trong thời gian từ 20-24 tháng.

Cá trà sóc và vồ cờ rất hiếm nên không có để làm thực phẩm. Chưa có người nuôi 2 loài này vì không có con giống. Ở Lào vào cuối mùa lũ từ tháng 11 đến tháng 1 năm sau, nghề khai thác cá trà sóc vẫn còn hoạt động, cá khai thác thường có khối lượng lớn trên 5kg/con, giá từ 5-7USD/kg

Ở Việt Nam, nguồn lợi từ cá vồ cờ, cá hô và trà sóc đã cạn kiệt nên từ lâu không có nghề khai thác chúng. Nguồn lợi cá vồ cờ và trà sóc cạn kiệt không phải do các công trình thủy điện vì chúng đã cạn kiệt trước khi công trình thủy điện trên thượng nguồn Mê Kông hình thành.

Vấn đề chính là do việc khai thác cá tràn lan (thuốc, điện, khai thác bãi đẻ của cá,…) đã làm phá vỡ cân bằng sinh thái tự nhiên và mất chuỗi thức ăn của cá. Khi việc khai thác cá tràn lan thì những loài cá có tuổi thành thục lần đầu cao sẽ có nguy cơ tuyệt chủng cao hơn. Việc hình thành hàng loạt công trình thủy điện trên thượng nguồn Mekong đã ảnh hưởng đến sự cạn kiệt của các loài cá sống và di cư. Đến mùa sinh sản đa số các loài cá bản địa di cư ngược dòng đến Campuchia hoặc Lào tìm bãi đẽ, việc chắn sông làm đập sẽ ảnh hưởng lớn đến cá bố mẹ ngược dòng đi sinh sản và cá con suôi dòng về cuối nguồn để tìm mồi.

Vì là cá quí hiếm và sống ở nước chảy nên việc thu gom và thuần dưỡng gặp nhiều khó khăn, phải kể đến những khó khăn chủ yếu như thiếu thông tin tham khảo về các công trình nghiên cứu loài cá này trước đây; cá rất hiếm, phân bố rộng và tập trung nhiều quốc gia như: Lào, Thái Lan và Campuchia nên khó tìm, nhất là cá có kích thước lớn... TTQGGTSNN NB đã nghiên cứu phục hồi một số loài cá quý bằng cách nuôi trong ao với điều kiện gần giống môi trường tự nhiên, thức ăn cung cấp phù hợp nhu cầu dinh dưỡng để cá nhanh thích ứng, thành thục và sinh sản.

Hiện TTQGGTSNN NB đã thành công trong việc sinh sản nhân tạo và đang hoàn thiện qui trình nuôi cá hô. Đối với cá trà sóc đã nghiên cứu thuần dưỡng thành công và tiến đến nghiên cứu cho cá sinh sản trong năm 2012. Cá vồ cờ chưa thu được số lượng cá bố mẹ nhất định nên việc thu gom, thuần dưỡng vẫn đang thực hiện.

THEO BDV