Trước đây Triều Tiên được người Việt gọi tên là Cao Ly. Việt xưa có mối quan hệ với nước Cao Ly mà sử sách đã ghi lại. Có 3 nhân tài nước Việt và mối lương duyên đặc biệt với Triều Tiên. Họ là ai?
Định cư tại Cao Ly (bán đảo Triều Tiên ngày nay), hoàng tử Lý Long Tường của triều Lý giúp nước này đánh bại quân Mông - Nguyên xâm lược, trở thành anh hùng dân tộc nơi xứ người.
Suốt chiều dài lịch sử, Đại Việt và Triều Tiên từng có mối quan hệ hữu hảo, thân thiết. Trong số nhiều nhân tài của nước Việt từng có duyên với Cao Ly, hoàng tử Lý Long Tường, trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, bảng nhãn Lê Quý Đôn, hoàng giáp Phùng Khắc Khoan là những nhân vật tiêu biểu.
Lý Long Tường và chiến công giúp Cao Ly đánh bại Mông - Nguyên
Sau khi nhà Lý sụp đổ năm 1225, một vị hoàng tử đưa cả gia quyến sang sống ở Cao Ly, lập nhiều chiến công nơi đất khách. Đó là Lý Long Tường (1174-?), con thứ bảy của vua Lý Anh Tông.
Lý Long Tường lớn lên khi vương triều Lý suy vong, gặp nhiều biến cố dồn dập. Theo một số tài liệu lịch sử, năm 1226, Lý Long Tường khóc ở miếu Nam Bình (Ninh Bình) rồi vượt biển đến huyện Ủng Tân (Cao Ly), khai hoang lập nghiệp, đặt hiệu là Vi Tử động.
Tại đây, Lý Long Tường cùng tướng sĩ, gia thuộc trồng trọt, chăn nuôi, đánh cá, mở Độc thư đường dạy văn (thi phú, lễ nhạc, tế tự) và Giảng võ đường dạy võ (binh pháp, võ thuật). Học trò theo học rất đông, lúc nào cũng trên nghìn người.
Vở tuồng dựng lại cuộc đời của Lý Long Tường với chiến công hiển hách trên đất Cao Ly. Ảnh chụp màn hình.
Bấy giờ, đế chế Mông Cổ đang phát triển mạnh và mở rộng chinh chiến, xâm lược nhiều nơi. Năm 1253, quân Mông Cổ tấn công Cao Ly, đánh vào quốc đô, một cánh quân đánh vào Ủng Tân. Lý Long Tường tổ chức kháng chiến, cùng quan quân trong phủ thành và nhân dân địa phương chiến đấu dũng cảm. Sau 5 tháng, quân giặc thua to, phải xin hàng.
Sau chiến công, Lý Long Tường được coi là anh hùng, được vua Cao Ly phong làm Hoa Sơn Quân, ban 30 dặm đất, lập biển ghi công trạng, cho lập thái ấp để phụng thờ tổ tiên và con cháu đời đời được nhập tịch ở Hoa Sơn.
Theo sách Tìm về cội nguồn của cố GS Phan Huy Lê, con cháu Kiến Bình Vương Lý Long Tường hiện nay sống ở cả Triều Tiên và Hàn Quốc, gia phả dòng họ ghi chép 32 đời kể từ đời Lý Thái Tổ, trong đó 6 đời ở Việt Nam và 26 đời ở Triều Tiên.
Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi làm rể Cao Ly
Lưỡng quốc trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi (1272-1346) quê ở thôn Lũng Động, xã Nam Tân, huyện Nam Sách, Hải Dương ngày nay.
Có trí tuệ uyên bác, sinh thời, Mạc Đĩnh Chi từng 2 lần được vua Trần Anh Tông cử đi sứ nhà Nguyên. Làm bài thơ Vịnh quạt với sứ thần Cao Ly, ông đã khiến hoàng đế nhà Minh khâm phục, phong làm Lưỡng quốc trạng nguyên.
Tranh minh họa trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi.
Cũng trong thời gian này, Mạc Đĩnh Chi gặp vị chánh sứ của Cao Ly và trở thành đôi bạn tâm giao, nhiều lần cùng nhau xướng họa thơ văn. Sau đó, Mạc Đĩnh Chi được mời sang thăm kinh đô Hán Thành. Tại đây, ông lấy cháu gái của sứ thần Cao Ly và sinh được một trai một gái.
Theo tư liệu của nhà nghiên cứu Lê Khắc Hòe công bố năm 1926, người con trai của Mạc Đĩnh Chi làm quan võ, sinh được 12 người con gồm 8 trai, 4 gái.
Dòng dõi Mạc Đĩnh Chi về sau sinh ra nhiều nhân tài, có đóng góp nhất định cho lịch sử phát triển và văn hóa Cao Ly. Hậu duệ của trạng nguyên Mạc Đĩnh chi từng về Việt Nam tìm lại cội nguồn của thủy tổ.
Bảng nhãn Lê Quý Đôn và những lời tốt đẹp về Cao Ly
Dưới thời Hậu Lê, nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784), sau những lần tiếp xúc với sứ Cao Ly, đã viết trong sách "Kiến Văn tiểu lục" rằng: “Nước Cao Ly có người dân hiền lành, cẩn thận, ham đọc sách, thạo văn học, trọng nghi lễ. Sứ thần nước Việt ta trong thời gian đi sứ Bắc Kinh, cùng với sứ nước họ có qua lại, tặng thơ xướng họa cho nhau..., bày tiệc bút đàm, càng tăng thêm tình hữu hảo, sau khi về quán, lại sai 2 vị thiếu khanh mang thổ sản đến tặng.
Sang đầu năm mới, các sứ thần Triều Tiên lại sai ba người con đến chúc Tết. Chúng tôi ở Yên Kinh hai tháng, những thư từ trao đổi lẫn nhau có nhiều điều đáng lấy làm thích ý".
Ở chiều ngược lại, sứ thần Hồng Khải Hy của Cao Ly đã viết đề tựa cho tập "Quần thư khảo biện" của Lê Quý Đôn rằng: "Tôi đã được thấy sách này là một điều mới lạ, đúng là loại văn tự tuyệt kỳ... Học thuật của ông rất thuần chính mà văn lý cũng thuần hòa, lẽ không chỗ nào không đủ, lý không chỗ nào không cùng".
Theo tạp chí Hán Nôm năm 2011, thời giai này, các sứ giả nước này có thư lại cảm ơn và biếu tặng sản phẩm đặc biệt của Cao Ly là quạt giấy.
Ngoài những mối lương duyên hữu hảo đã đề cập trên, sử sách còn ghi chép rất nhiều lần trao đổi văn sách. Các sứ thần Hậu Lê, Tây Sơn, nhà Nguyễn đều có những cuộc tiếp xúc sứ thần Cao Ly.
Tiêu biểu như Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan từng có quan hệ hữu hảo với sứ Cao Ly. Trong cuộc gặp gỡ năm 1597, Trạng Bùng cùng các sử thần Triều Tiên có đến trên 30 tác phẩm bút đàm, trao đổi học thuật.
Theo đánh giá của GS Bùi Duy Tân, cuộc gặp gỡ này được xem như là mốc son mở đầu trong lịch sử hữu nghị Việt - Triều
