Khu phố Tàu (Chinatown) này lọt vào tầm ngắm và bị những kẻ chống đối kỳ thị phóng hỏa thiêu rụi sau khi giới chức thành phố San Jose tuyên bố nơi đây là "mối phiền toái công cộng". San Jose, với dân số hơn 1 triệu người, mới đây đã trở thành thành phố lớn nhất của Mỹ chính thức xin lỗi cộng đồng người Hoa về cách đối xử với tổ tiên của họ.
Thành phố San Jose của Mỹ đã từng là nơi có một trong những khu phố Tàu lớn nhất ở bang California. Tuy nhiên, tất cả đã hoàn toàn biến mất chỉ sau một quyết định gây tranh cãi.
Đó là một ngày vào năm 1887, trong thời kỳ phong trào chống người nhập cư gốc Trung Quốc bùng lên dữ dội ở Mỹ. Khu phố Tàu (Chinatown) này lọt vào tầm ngắm và bị những kẻ chống đối kỳ thị phóng hỏa thiêu rụi sau khi giới chức thành phố San Jose tuyên bố nơi đây là "mối phiền toái công cộng".
Khu phố Tàu bị cho là "phiền toái cộng đồng"
Theo AP, San Jose có 5 khu phố Tàu nhưng khu phố lớn nhất được xây dựng vào năm 1872. 5 năm sau, hội đồng thành phố tuyên bố đây là khu phố gây phiền toái cho cộng đồng và nhất trí thông qua lệnh dỡ bỏ để nhường chỗ xây dựng Tòa thị chính mới.
Thế nhưng, trước khi các quan chức tổ chức hành động, khu phố Tàu thịnh vượng đã bị thiêu rụi bởi các cuộc đốt phá của những người Mỹ kỳ thị người gốc Á. Đám cháy đã thiêu hủy hàng trăm ngôi nhà, cơ sở kinh doanh và khiến khoảng 1.400 người phải di tản.
Và hơn 100 năm sau, hôm 28/9, Hội đồng thành phố San Jose đã nhất trí thông qua một nghị quyết xin lỗi cộng đồng người nhập cư gốc Hoa và thế hệ con cháu của họ vì các hành vi ngược đãi trong "chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, bài ngoại và phân biệt đối xử có hệ thống và thể chế" trong vụ đốt cháy khu phố Tàu năm 1887.
Những nhóm kỳ thị người Ho nhập cư đã đốt cháy khu phố Tàu ở San Jose vào năm 1887 (Ảnh: SCMP)
San Jose, với dân số hơn 1 triệu người, từng là nơi tọa lạc của một trong những khu phố Tàu lớn nhất bang California. Đây là trung tâm cuộc sống của những người nhập cư gốc Hoa, những người làm việc trong các trang trại và vườn cây ăn quả gần đó.
San Jose không phải là thành phố đầu tiên ở Mỹ chính thức xin lỗi cộng đồng người Hoa về cách đối xử với tổ tiên của họ, nhưng là thành phố lớn nhất ở Mỹ làm điều này. Vào tháng 5, thành phố Antioch ở bang California cũng đã lên tiếng xin lỗi vì đã đối xử tệ với những người nhập cư gốc Hoa, những người đã phải tự đào đường hầm để đi làm việc vì họ bị cấm đi trên đường phố sau khi mặt trời lặn.
"Điều quan trọng là các thành viên của cộng đồng người Mỹ gốc Hoa thấu hiểu những khó khăn khi đối mặt với tình trạng phân biệt chủng tộc và sự bất bình đẳng mà tổ tiên của họ đã phải chịu", Thị trưởng San Jose Sam Liccardo nói.
Các thành phố khác, đặc biệt là ở Tây Bắc Thái Bình Dương, đã đưa ra nhiều lời xin lỗi trong nhiều thập kỷ qua. Bang California cũng đã xin lỗi công nhân người Hoa vào năm 2009 và Quốc hội Mỹ cũng đã xin lỗi về Đạo luật Loại trừ người Hoa vốn - được thông qua vào năm 1882, khiến người dân gốc Hoa trở thành mục tiêu của đạo luật đầu tiên tại Mỹ về hạn chế nhập cư dựa trên chủng tộc hoặc quốc tịch.
Những người thợ mỏ da trắng và người Hoa trong Cơn sốt vàng ở California năm 1852 (Ảnh: SCMP)
Lời xin lỗi mới nhất của thành phố San Jose được đưa ra trong bối cảnh làn sóng tấn công cộng đồng châu Á tăng mạnh kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát vào năm ngoái ở Mỹ.
"Một lời xin lỗi về những bất công và đau buồn không thể xóa bỏ quá khứ, nhưng việc thừa nhận những hành động sai trái đã xảy ra có thể giúp chúng ta giải quyết các vấn đề quan trọng về phân biệt chủng tộc mà nước Mỹ ngày nay phải đối mặt", nghị quyết của thành phố San Jose nêu rõ.
Người Hoa bắt đầu ồ ạt đến California trong thời kỳ Cơn sốt vàng vào giữa những năm 1800. Họ làm việc trong các hầm mỏ, xây dựng tuyến đường sắt xuyên lục địa, làm việc trong các trang trại và góp phần giúp phát triển ngành công nghiệp nuôi tôm và bào ngư. Vào năm 1870, có khoảng 63.000 người Hoa ở Mỹ và 77% trong số họ sinh sống ở California, theo số liệu của nghị quyết.
Những người nhập cư gốc Hoa phải đối mặt với nạn phân biệt chủng tộc và bị buộc phải rời khỏi thị trấn. Họ bị từ chối quyền sở hữu tài sản, không được kết hôn với người da trắng và con cái không được học ở trường công. Họ cũng phải chịu bạo lực và đe dọa và không được tòa án bảo vệ quyền công dân.
Tại San Jose, một nhà thờ giám mục nơi người nhập cư gốc Hoa đến học vào Chủ nhật hàng tuần, đã bị thiêu rụi. Các tiệm giặt ủi của người Hoa bị lên án vì được đặt trong các tòa nhà bằng gỗ và đại hội cấp nhà nước đầu tiên của Liên đoàn Chống người Hoa được tổ chức ở đó vào năm 1886, theo nghị quyết.
Connie Young Yu, một nhà sử học và là tác giả của cuốn Chinatown (Khu phố Tàu) cho biết, ông của cô là một thiếu niên tị nạn sau trận hỏa hoạn năm 1887. Cha cô sinh ra tại khu phố Tàu cuối cùng được xây dựng ở San Jose. Cộng đồng được thành lập ở một địa điểm mới với sự giúp đỡ của người Đức nhập cư John Heinlen, bất chấp những mối đe dọa đến tính mạng của ông. Nhưng khu phố Tàu đó, được gọi là Heninlenville, đã biến mất sau khi dân số người Hoa giảm dần.
Cô Yu cho biết lời xin lỗi chính thức mang lại cho cô ấy một "cảm giác hòa giải to lớn và bình yên".
"Đây không phải là một lời xin lỗi. Đó là trách nhiệm, đó là một điều tốt đẹp đối với chúng tôi", cô Yu nói thêm.
Một cuộc biểu tình chống lại sự căm ghét nhằm vào người châu Á tại Civic Center Plaza ở San Francisco vào tháng 2/2021 (Ảnh: NYT)
Gerrye Wong, người đã giúp thành lập Dự án Lịch sử và Văn hóa gốc Hoa ở San Jose, cho biết, bản thân cô cũng như cô Yu và các thành viên khác trong cộng đồng chính thức chấp nhận lời xin lỗi tại một buổi lễ hôm 29/9 gần Khách sạn Fairmont cũ ở trung tâm thành phố San Jose, nơi khu phố Tàu đã bị phá hủy đã từng tồn tại. Năm 1987, các quan chức thành phố cũng đã trao tặng một tấm bảng tại địa điểm này để đánh dấu kỷ niệm 100 năm xảy ra vụ hỏa hoạn.
Wong, một giáo viên đã nghỉ hưu cho biết, lời xin lỗi từ thành phố lớn thứ 10 cả nước là một khoảnh khắc cần đưa vào giáo trình giảng dạy môn lịch sử vì sự việc này không có trong sách giáo khoa.
"Bản thân là một người Mỹ gốc Hoa thế hệ thứ tư, tôi không hề biết điều này và các thế hệ trước nay cũng chưa bao giờ nói về nó", cô nói thêm.
Theo cô, trong bối cảnh các nỗ lực chống lại sự thù ghét nhằm vào người châu Á như hiện nay, đó là một bước tiến lớn vì "nó không chỉ cho thấy những khó khăn của chúng ta mà còn nhắc nhở cả về những gì cộng đồng người nhập cư gốc Hoa đã đóng góp cho đất nước này".
