Điều gì làm lên một chuyên gia

Một nghiên cứu mới đây cho thấy khả năng nổi bật của con người là kết quả của nhiều năm luyện tập có chủ ý và được huấn luyện chu đáo, chứ không phải tài năng trời phú.

Ba mươi năm trước đây, hai nhà giáo người Hungary có tên László và Klara Polgár quyết định thách thức định kiến: "Phụ nữ không thể thành công trong một số lĩnh vực đòi hỏi tư duy về không gian" (như cờ vua). Polgár tự mình nuôi ba đứa con gái và dạy chúng chơi cờ từ nhỏ. Sự đào tạo có hệ thống và luyện tập chuyên cần đã cho kết quả. Năm 2000, cả ba đứa đều đứng trong bảng xếp hạng 10 cờ thủ thế giới. Đứa trẻ nhất, Judit, thậm chí còn là Đại Kiện tướng cờ vua khi mới ở độ tuổi 15.

Trở lại năm 1985, Giáo sư tại Trường Đại học Chicago, Benjamin Bloom, xuất bản ấn phẩm có tên Developing Talent in Young People (Phát triển tài năng ở những người trẻ tuổi), nhằm tìm ra các yếu tố quyết yếu tạo nên một tài năng. Ông đã tiến hành lục lại quá khứ thời trẻ của khoảng 120 người từng chiến thắng tại các giải thi đấu quốc tế trong nhiều lĩnh vực. Thật ngạc nhiên Bloom không tìm thấy một yếu tố nào có thể dự báo được sự thành công của những con người kia. Tuy nhiên, chi tiết nổi bật trong công trình của Bloom là: tất cả những người siêu phàm mà ông điều tra đều luyện tập với cường độ khủng khiếp. Ngoài ra, họ được hướng dẫn bởi những huấn luyện viên tận tuỵ và được gia đình ủng hộ tuyệt đối. Những nghiên cứu sau đó đã hé lộ rằng cường độ và chất lượng của luyện tập là các nhân tố quyết định tạo nên mức độ tinh thông mà một chuyên gia đạt được chứ không phải khả năng thiên phú.

Hành trình để đạt cấp chuyên gia không có chỗ cho những người yếu tim hay những kẻ thiếu kiên nhẫn. Sự phát triển đạt cấp chuyên gia đòi sự tranh đấu hy sinh, chính trực và thậm chí là khả năng đánh giá bản thân khắt khe. Không có đường tắt. Sẽ mất ít nhất một thập kỷ để đạt cấp chuyên gia và cần đầu tư thời gian thông minh bằng cách "luyện tập có chủ ý " - một hình thức luyện tập tập trung vào các nhiệm vụ vượt trên khả năng hiện có. Cần phải có một huấn luyện viên tốt không chỉ hướng dẫn luyện tập mà còn giúp cách tự học.

Chuyên gia - anh là ai?

Vậy thì làm thế nào để biết được bạn đang làm việc với một chuyên gia thực thụ? Thứ nhất, luôn vượt trội đồng nghiệp. Thứ nhì, cho kết quả chính xác. Ví dụ, bác sĩ phẫu thuật não không chỉ có kỹ năng siêu đẳng với dao mổ mà còn phải đạt kết quả thành công với bệnh nhân.

Cuối cùng, khả năng tinh thông nghiệp vụ, có thể được đo đếm và tính toán trong phòng thí nghiệm. Một nhà khoa học nổi tiếng của Anh từng nói, "Nếu bạn không thể đo được nó thì bạn không thể cải thiện nó”.

Trong một số lĩnh vực như thể thao, tất cả các đấu thủ đều xuất phát/kết thúc cùng một điểm và có thể thấy rõ ai về nhất. Sự chuẩn mực hoá đó cho phép so sánh giữa các cá nhân trong một khoảng thời gian. ứng dụng vào kinh doanh, chuỗi siêu thị Wal-Mart đã tổ chức các cuộc thi giữa những người quản lý gian hàng để tìm ra ai là người bán hàng tốt nhất.

Tuy nhiên, khó có thể đo đếm hoạt động của chuyên gia trong các dự án kéo dài nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm với nhiều cá nhân tham gia. Sự phức tạp và đặc thù ở từng doanh nghiệp làm cản trở việc so sánh giữa các Công ty và các tình huống.

Luyện tập có chủ ý

Nhiều người cho rằng khả năng vượt trội chỉ đơn giản là kết quả của sự luyện tập trong nhiều năm hoặc thậm chí trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, sống trong một cái hang không có nghĩa biến bạn trở thành nhà địa chất. Không phải tất cả các bài luyện tập sẽ đem lại sự hoàn hảo. Bạn cần sự luyện tập đặc thù nhằm phát triển khả năng chuyên gia. Đó là luyện tập có chủ ý. Khi tập luyện hầu hết mọi người tập trung vào những gì mà mình biết. Tuy nhiên, luyện tập có chủ ý lại khác. Dành những nỗ lực cụ thể, đáng kể và bền bỉ để làm một việc gì đó mà không thể làm tốt.

Luyện tập có chủ ý có thể được ứng dụng nhằm phát triển khả năng kinh doanh và lãnh đạo. Ví dụ điển hình là phương pháp nghiên cứu tình huống mà nhiều trường kinh doanh vẫn áp dụng. Theo đó, họ đưa ra tình huống thực tế và yêu cầu phân tích. Theo cách học này, học viên có thể đưa ra tới 20 quyết định/tuần. Các trò chơi chiến tranh cũng được áp dụng giảng dạy tại các học viên quân sự. Sĩ quan có thể phân tích phản ứng của binh lính trong một trận đấu giá và đưa ra sự đánh giá. Phương pháp này nhằm mài sắc các kỹ năng lãnh đạo và giúp học viên có thể dễ dàng khám phá những lĩnh vực mới.

Trở thành nhà lãnh đạo đòi hỏi bạn thường xuyên phải đứng trước nhân viên, đồng nghiệp, cấp trên hoặc công chúng cố gắng thuyết phục họ về cái này, cái nọ. Tại các trường nhạc kịch nổi tiếng thế giới, người ta đã thiết kế giảng dạy các bài diễn xuất nhằm làm tăng sự hấp dẫn và thuyết phục. Các nhà quản lý mà tham gia những bài tập này sẽ đạt được những tiến bộ đáng kể. Nên nhớ rằng, Winston Churchiu, một trong những chính trị gia kiệt xuất của thế kỷ XX, thường tập diễn thuyết trước gương.

Những chuyên gia thực sự không chỉ luyện tập có chủ ý mà họ còn suy nghĩ có mục đích. Các cờ thủ thường bỏ ra từ 5-10 phút dự đoán tất cả những khả năng cho nước đi tiếp theo. Nếu không như dự tính họ sẽ quay trở lại với phân tích trước đó để đánh giá chỗ sai và loại bỏ yếu điểm. Luyện tập có chủ ý thường kết hợp hai hình thức học: cải thiện các kỹ năng hiện tại và mở rộng tầm quy mô của những kỹ năng khác. Bắt buộc phải tập trung cao độ để đạt được hai nhiệm vụ này. Khi được hỏi về thời gian luyện tập bao nhiêu là đủ, một nghệ sĩ vĩ cầm nổi tiếng từng trả lời học trò mình rằng, "Vấn đề không phải là bao lâu. Nếu luyện tập bằng các ngón tay, kết quả chẳng được là bao. Còn luyện tập bằng trí óc, hai giờ là quá đủ”. Rất ít chuyên gia dành ra quá 4-5 tiếng mỗi ngày luyện tập có chủ ý. Thực tế, các giảng viên và nhà khoa học chỉ dành khoảng đôi ba giờ mỗi ngày, chủ yếu vào buổi sáng. Trong khi đó, hầu hết các nhà quản lý, kinh doanh chỉ "đầu tư” khiêm tốn chưa tới 2 tiếng/ngày. Nghiên cứu khi thừ nghiệm khả năng chơi những bản nhạc lạ lưu ý rằng, nhạc công hơn 60 tuổi nếu chuyên cần luyện tập có chủ ý khoảng 10 tiếng/tuần có thể bắt kịp tốc độ và kỹ thuật của nhạc công cấp chuyên gia ở độ tuổi 20.

Dành thời gian cần thiết

Rõ ràng cần phải có khoảng thời gian để trở thành chuyên gia. Thậm chí những người có năng khiếu cần tối thiểu 10 năm (hoặc 10.000 tiếng) luyện tập cật lực trước khi giành giải quốc tế. Trong một số lĩnh vực cần tập sự có thể dài hơn. Một nhạc công có thể mất tới 15-25 năm luyện tập kiên trì.

Tuy nhiên, trong lịch sử, có những trường hợp đạt đẳng cấp quốc tế ở độ tuổi rất trẻ. Ngày nay, nhiều người vẫn cho rằng các nhà văn nổi tiếng chỉ sau một đêm là nhờ khả năng "tự nhiên". Thế nhưng, khi xét tới thành công của họ, người ta mới phát hiện rằng họ đã dành rất nhiều thời gian tự đào tạo và chuẩn bị.

Trong một số lĩnh vực, không chỉ bạn phải được chuẩn bị đầu tư thời gian để trở thành chuyên gia mà còn bắt đầu từ khi còn rất trẻ. Khả năng trở thành chuyên gia chắc chắn sẽ bị hạn chế nếu như có ít cơ hội luyện tập có chủ ý.

Tập huấn luyện viên tốt

Một giảng viên giảng dạy môn vĩ cầm nổi tiếng (Ivan Galamian) của thế kỷ XX cho rằng chuyên gia chỉ luyện tập có chủ ý thôi vẫn chưa đủ mà còn tuỳ thuộc vào chất lượng luyện tập. Trong nhiều trường hợp, luyện tập được giám sát đều đặn bởi giảng viên hoặc trợ giảng sẽ cho kết quả tết. Một chuyên gia của tương lai cần nhiều dạng huấn luyện viên trong các giai đoạn phát triển. Khi nhỏ, hầu hết được huấn luyện bởi các huấn luyện viên "nhà", những người thường có dư thời gian và lòng tự hào cục bộ. Sau đó, các tài năng đó nhất thiết phải có những ông thầy tốt hơn hẳn để tiếp tục mài sắc kỹ năng.

Người thầy ở cấp chuyên gia sẽ tạo ra sự khác biệt và giúp bạn đẩy nhanh tốc độ học. Nhà triết học, khoa học thế kỷ 13 Roger Bacon khẳng định: "Không thể là bậc thầy về toán trong vòng 30 năm". Ngày nay, một đứa trẻ có thể trở thành bậc thầy của những phép toán đơn giản vì được hướng dẫn một cách khoa học hơn. Vậy với những người đã đạt huy chương vàng, Đại Kiện tướng quốc tế hoặc CEO thì sao? Huấn luyện viên sẽ giúp họ ngày càng độc lập hơn và vì thế, có thể tự vạch kế hoạch phát triển. Tự huấn luyện có thể thực hiện được trong bất kỳ lĩnh vực nào. Các bác sĩ phẫu thuật cỡ chuyên gia không chỉ quan tâm tới biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân mà họ còn nghiên cứa các khả năng ngoài dự kiến xảy ra trong quá trình phẫu thuật.

Một chuyên gia của tương lai cần loại bỏ định kiến rằng tài năng do bẩm sinh chứ không từ luyện tập. Có lẽ, minh chứng hùng hồn nhất là Wolfgang Amadeus Mozart - thiên tài âm nhạc từ khi còn nhỏ. Nhưng mấy ai biết rằng tài năng âm nhạc của ông bắt đầu khi bốn tuổi, người cha của ông cũng là nhà sáng tác, giảng viên nhạc nổi tiếng và là người đã viết một trong những cuốn sách đầu tiên hướng dẫn dạy vĩ cầm. Giống như những nhân vật kiệt xuất khác, Mozart không bẩm sinh đã là chuyên gia nhưng ông đã làm được.

Nguồn: Hàng hóa và thương hiệu