Nói đến việc bán hàng đa cấp, nhiều người không ngần ngại cho rằng đó là hình thức lừa đảo. Còn mức độ “lừa” thế nào thì chỉ có người trong cuộc mới biết.
“Thượng đế” e dè…
Tôi từng rất nhiều lần được mời tham gia vào hệ thống bán hàng này. Lúc thì là một bà chị họ, khi thì cô bạn thân thậm chí cả bạn học của "ông xã" cũng tha thiết mời gia nhập. Kể cả từ lúc chưa biết gì về loại hình kinh doanh này, cho đến khi hiểu khá nhiều về nó tôi vẫn có chung một cảm giác e ngại, không thoải mái khi được mời mua hàng.
Có lẽ sự “phản cảm” ấy bắt nguồn từ sự kiện bà chị họ bên chồng đến nhà giới thiệu về sản phẩm của hãng A... Không mặn mà lắm khi nghe bà chị quảng cáo và tiếp thị các sản phẩm nhưng vì nể nang mối quan hệ giữa gia đình chị và nhà chồng tôi đã mua đại một số sản phẩm, gồm kem đánh răng, nước rửa chén, xà phòng giặt… để dùng.
Vốn nghi ngại về tính chân thực của loại hình kinh doanh này, tôi càng thất vọng khi dùng các mặt hàng nêu trên. Rõ ràng hiệu quả sử dụng của chúng không được như mong muốn và không giống với lúc bà chị thử nghiệm. Mặc dù chuyện đó qua đi từ rất lâu rồi nhưng tình cảm và mối quan hệ của tôi đối với bà chị họ của chồng không được như xưa nữa. Ngược lại, chị cũng tỏ ra rất ngại ngùng khi tiếp xúc với tôi, mỗi lần gặp.
Sau đó ít lâu, một người bạn thân của chồng tôi đến nhà nhờ tư vấn về vấn đề tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp. Khi nghe nhắc đến tên công ty A..., tôi đã có cảm giác chán nản và mệt mỏi. Vì thế, gần hai giờ đồng hồ thuyết trình và thử nghiệm các sản phẩm của công ty này của bạn chồng, tôi đã bỏ ngoài tai. Kết quả bạn chồng tôi ra về với một tâm trạng đầy thất vọng.
Và cũng chỉ vì A... tình bạn thân thiết bấy lâu nay của chồng tôi và bạn mình đã ít nhiều bị suy giảm. Dù không nói ra, nhưng tôi hiểu chồng tôi phần nào cũng có tâm trạng giống tôi.
Gần đây nhất, một người bạn thân hồi đại học, sau bao năm không gặp bỗng tìm đến nhà ân cần hỏi han, quan tâm và chia sẻ về công việc của mình. Mặc dù tôi đã thể hiện quan điểm rất rõ với bạn về công việc mà bạn đang định làm, đặc biệt là những ác cảm với công việc đó, nhưng bạn tôi vẫn nhẫn nại thuyết phục tôi thay đổi suy nghĩ về loại hình kinh doanh này, đồng thời tìm mọi cơ mời tôi tham gia vào hệ thống bán hàng của cô ấy.
Và cũng không hiểu từ bao giờ, tôi có cảm giác ngại ngần khi cô ấy đến nhà chơi, cũng như không thích những cuộc trò chuyện qua điện thoại kéo dài khá lâu của cô ấy, mà chỉ xoay quanh chuyện phối hợp làm ăn với bạn…
Người bán “băn khoăn”…
Thường thì người tham gia vào mạng lưới này, sống được với loại hình kinh doanh này phải có một tài ăn nói xuất chúng để làm sao thuyết phục được khách hàng. Cùng với đó, họ phải có một mối quan hệ tương đối rộng, đặc biệt phải có một sự nhẫn nại ghê gớm thì mới trụ nổi với công việc này.
Vừa mới ra trường chưa xin được việc, nghe về khoản thù lao đầy hấp dẫn của việc bán hàng đa cấp, cháu họ tôi đã đánh liều làm thủ tục đăng ký tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp, chuyên kinh doanh thực phẩm chức năng. Nhưng rồi chỉ sau chưa đầy 2 tuần, khi mà thủ tục xin gia nhập còn chưa kịp hoàn tất, cậu đã phải rút lui vì thấy tính hiệu quả của công việc không cao lắm.
“Cháu đã thử mời mấy người bạn thân và họ hàng tham gia nhưng chưa nói hết câu họ đã nằng nặc chối từ. Chắc không làm nổi đâu dì ạ!” – cậu chia sẻ. Cuối năm vừa rồi về quê chồng ăn Tết, gặp lại bà chị họ của chồng, tôi cũng được biết chị đã giã từ công việc kinh doanh đa cấp ở Công ty A..., chỉ sau chưa đầy 6 tháng. Thế mới biết, kiếm tiền là chuyện không hề giản đơn.
“Thực chất đó là một loại hình kinh doanh lừa đảo!”, bác Đ, một người từng gắn bó với công việc này ròng rã 2 năm trời khẳng định. Để minh chứng cho khẳng định của mình, bác Đ cho hay, về hưu rỗi rãi lại chẳng biết làm gì, nghe mấy người bạn rủ rê tham gia vào mạng kinh doanh đa cấp, bác cũng thử tham gia cho biết, vừa để có thêm thu nhập.
Thời gian đầu, bác nhắm vào đối tượng những người thân trong gia đình, họ hàng, bạn bè thân hữu… rồi đến đám học sinh mà mình đã từng dạy thời còn là giảng viên đại học.
Mới đầu, vì tình cảm, những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, đám học sinh cũ cũng hưởng ứng rất nhiệt tình, nhưng về sau “không ai bảo ai” cứ lẳng lặng rút dần, rút dần. Khi không “kiếm ăn” được ở khu vực thành phố, bác Đ đành phải dạt về các tỉnh thành lân cận “hành nghề”.
Khách hàng của bác cũng thu hẹp dần theo khoảng cách về địa lý. Bạn bè cũ thì đã về hưu hết rồi, người thân nơi tỉnh lẻ thì không có nhiều tiền để mua các loại sản phẩm thuộc loại xa xỉ với mức giá trên trời đó. Đám học sinh cũng không mặn mà lắm với loại hình kinh doanh lạ lẫm đang thịnh hành trên phố…
Để sống được với nghề, ngoài việc huy động hết khả năng về thuyết trình và tận dụng các mối quan hệ vốn có, bác Đ phải bỏ cả tiền túi ra để mua niềm tin của “thượng đế”. Nhưng rồi, qua thời gian mọi người cứ ngãng dần ra… Mặc dù đã kiên nhẫn hết mức bác Đ vẫn đành phải chia tay với công việc mà mình đã tâm huyết hơn 2 năm nay.
“Không phải là không sống được với nghề, nhưng tôi thực sự cảm thấy ngượng khi phải đi lừa chính những người thân thiết, đặc biệt là học sinh của mình…”, bác Đ chia sẻ.
Theo bác Đ, sở dĩ nói đây là hình thức kinh doanh lừa đảo bởi chất lượng của các sản phẩm chỉ bằng 1/10% so với giá cả thực của nó và giá của nó bị đẩy lên quá cao như thế là vì phải chi hoa hồng cho nhân viên bán hàng các cấp. Và nhân viên trong mạng lưới bán hàng đa cấp sống được là nhờ vào dịch vụ này.
Kể cả không bán được hàng họ vẫn ăn hoa hồng từ những người mới vào. Cứ thế, người nọ nuôi người kia và tổng số hoa hồng từ người nọ đến người kia cộng dồn vào cũng phải đội lên tới 40-50%. Cũng chính vì khoản lợi nhuận không hề nhỏ này nên người bán mới tranh thủ, tận dụng hết tất cả các mối quan hệ thân thiết để “kiếm lời”…
Kinh doanh đa cấp không hoàn toàn là loại hình kinh doanh lừa đảo, nhưng khi xuất hiện ở Việt Nam nó đã bị biến tướng. Và không phải riêng tôi mà đa số người dân đều có chung suy nghĩ đó. Không chỉ có vậy, kéo theo nó hàng là vô vàn những hệ lụy khác.
Nhiều về trường hợp khách hàng biết mình bị lừa đảo về giá cả đã mang sản phẩm đến kiện công ty bán ra nó. Rồi cũng có không ít gia đình đã đổ vỡ vì một trong hai thành viên chính lựa chọn loại kinh doanh này để mưu sinh.
Và cụ thể nhất là những vết nứt về tình cảm giữa những người thân hữu mà tôi vừa nêu ra trên đây. Thế mới biết, được mời mua hàng đa cấp thật mệt mỏi, mà kinh doanh đa cấp cũng không dễ dàng chút nào.
Quang Long
Kinh doanh đa cấp mệt người mua, oải người bán
