Your's Health

[florida80]

HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"


Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .

Cho dù không có vấn đề gì khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm gì để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .

I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN

Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung bình. Điều quan trọng là biết làm gì, làm thế nào để trị liệu, và khi nào thì cần tìm kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.

1) BÒ CẠP CẮN (SCORPION BITES)

Bò cạp là loại côn trùng nhiều chân có hình dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ngòi / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được tìm thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).

Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết bò cạp cắn:
1. Rửa vùng bị bò cạp cắn bằng xà phòng / xà bông và nước

2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị bò cạp cắn trong vòng 10 phút , nếu cần thiết thì lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .

3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng gì

2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)

Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này thì dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .

Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)

Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hãy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve

2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà phòng / xà bông và nước.

3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)


Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tròn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt bò" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .

CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh

BỘ MÔN RIÊNG

Các kết quả của chương trình Gerac (German Acupuncture Trials) của Đức đã chứng tỏ rằng châm cứu có hiệu quả đối với chứng đau nửa đầu (migraine) hay đau đầu nói chung, dầu cho kim châm được đặt vào các điểm chính xác của y học cổ truyền Trung Hoa hay được lấy bất kỳ nơi nào trên cơ thể. Đối với hư khớp gối (arthrose du genou), châm cứu làm giảm đau tốt hơn là điều trị bằng thuốc chống viêm thường dùng. Ngược lại, theo một công trình nghiên cứu có quy mô lớn nhất từ trước đến nay, thì phương pháp này dường như không có hiệu quả lên cao huyết áp.

“Các kết quả có được đã thuyết phục Hội nghị các khoa trưởng của các đại học y khoa cho một ý kiến thuận lợi về việc tạo một văn bằng về năng lực châm cứu trên bình diện quốc gia. Văn bằng quốc gia này đã trở nên có hiệu lực vào tháng 4 năm 2007”. Johan Nguyên đã nói thêm như thế.

Mặc dầu châm cứu trở nên một bộ môn riêng có khả năng điều trị vài bệnh nhân, tuy vậy bộ môn này dưới mắt của khoa học phương tây vẫn giữ mọi vẻ bí hiểm của nó. Chụp hình não bộ (imagerie cérébrale) dường như chỉ rõ một vùng đặc thù của não bộ bị kích thích khi những điểm huyệt chính xác được châm vào. Ở chú chuột, các nhà nghiên cứu đã có thể đi xa hơn bằng cách chứng tỏ rằng chỉ việc châm vào những huyệt có trong danh mục cũng đủ cho phép giúp cai rượu hoặc làm giảm đau do viêm đại tràng.
(LA RECHERCHE 10/2007)

DÀY VỎ NÃO NƠI NHỮNG NGƯỜI BỊ CHỨNG ĐAU NỬA ĐẦU (MIGRAINE)

Một công trình nghiên cứu của Hoa Kỳ chứng tỏ rằng vỏ não cảm giác• vận động (cortex sensorimoteur) trở nên dày thêm nơi những người bị chứng đau nửa đầu (migraine). Nguyên nhân hay hậu quả ? Bác sĩ Nouchine Hadjikani (Hoa Kỳ) và các cộng sự viên đã đo bề dày của vỏ não cảm giác-vận động nơi 24 bệnh nhân bị chứng đau nửa đầu và nơi những người mạnh khỏe có cùng đặc điểm về tuổi và giống tính.Trong số 24 bệnh nhân, 12 người có chứng đau nửa đầu với tiền triệu (aura) và 12 người khác có chứng đau nửa đầu nhưng không có tiền triệu. Các kết quả được bình luận trong một thông báo của BBC news (20/11/2007). Các tác giả đã xác nhận rằng những người với chứng đau nửa đầu có vỏ não cảm giác-vận động trung bình dày hơn (gia tăng đến 21%) so với những người của nhóm kiểm chứng. Hiện tượng này rõ rệt nhất trong phần đuôi (partie caudale) của vỏ não cảm giác-vận động , nơi đây có vùng của dây thần kinh sinh ba (zone du trijumeau) tiếp nhận những thông tin cảm giác từ đầu và mặt. Vùng này đóng một vài trò chủ yếu trong việc xử lý các thông tin thân thể-cảm giác (somatosensoriel), đau đớn hay là không. Việc vỏ não dày thêm của những bệnh nhân này có thể là phản ảnh của tính quá nhạy cảm đối với các kích thích, điều này giải thích tại sao những người bị chứng đau nửa đầu cũng thường có những vấn đề đau đớn khác như đau lưng (lombalgie), đau hàm. Những biến đổi hình thái này tương ứng với các bất thường được quan sát trong sự vận hành của những đường thần kinh thân thể
• cảm giác sinh ba dưới vỏ não (voies somato-sensorielles trigéminées sous-corticales), đã được làm sáng tỏ trong một nghiên cứu cũ hơn. Các tác giả kết luận rằng những thay đổi hình thái của vỏ não cảm giác-vận động nơi những bệnh nhân bị chứng đau nửa đầu có thể đã làm phát khởi những cơn đau nửa đầu lập đi lập lại hay cũng có thể là kết quả của chúng.
(LE JOURNAL DU MEDECIN 27/11/2007)

BỆNH ĐAU NỬA ĐẦU (MIGRAINE) VÀ ỐC TAI

Những người bị bệnh đau nửa đầu (migraineux) thường không chịu nổi tiếng động. Chứng “ sợ tiếng động ” (phonophobie) này có lẽ là do một khiếm khuyết trong việc kiểm soát những luồng cảm giác hướng về cơ quan thính giác, ốc tai (limaçon hay cochlée). Một công trình nghiên cứu xác nhận điều đó bằng những trắc nghiệm thính học (tests audiologiques) của hai tai, nơi khoảng một trăm người, mà 50% là những người bị chứng đau nửa đầu. Trong trạng thái bình thường, người ta chứng nhận một sự giảm tạm thời biên độ của các émissions otoacoustiques évoqués đối với một tai sau khi kích thích tai đối diện. Với người bị bệnh đau nửa đầu thì không phải như vậy. Một sự loạn năng của hệ olivo-cochléaire não bộ là nguyên nhân của chứng không chịu được tiếng động của những người bị bệnh đau nửa đầu.

BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG : CHÚ Ý NHỮNG BÁO ĐỘNG THỊ GIÁC

Bệnh thiên đầu thống (migraine) được kèm theo bởi các dấu hiệu báo trước, nhất là thị giác, hay chứng thiên đầu thống với aura, gây bệnh cho khoảng 7% dân số, theo những thống kê mới nhất của Hoa Kỳ. Như những dữ kiện thu được trong công trình nghiên cứu nổi tiếng Women’s Health Study gợi ý, trong đó 26.000 phụ nữ đã tham dự và được theo dõi trong 11 năm, chẩn đoán thiên đầu thống với aura phải được theo sau bởi một bilan tim mạch chính xác. Thật vậy, sự hiện diện của một aura trong thiên đầu thống là một chỉ dấu tốt báo trước nguy cơ bị tai biến mạch máu não, ngay cả khi không có yếu tố nguy cơ huyết quản. Ngược lại, sự hiện hiện của một aura chỉ làm gia tăng khả năng xảy ra một nhồi máu cơ tim nếu đã có những yếu tố nguy cơ tim, và đặc biệt những nồng độ cao cholestérol. Về thiên đầu thống không có aura, trường hợp này dường như không làm gia tăng nguy cơ đột quỵ hay nhồi máu cơ tim.

TRÁI BOM NỔ CHẬM CỦA PHÌNH ĐỘNG MẠCH NÃO KHÔNG BỊ VỠ (ANEVRISME CEREBRAL NON ROMPU)

Khoảng 1-5% dân chúng sống với một phình động mạch não không bị vỡ (anévrisme non rompu), mà không hay biết gì cả. Đó là một bọc nhỏ được tạo thành trong một động mạch tưới máu não bộ và phát triển dần dần,“ âm thầm” không gây triệu chứng. Với thời gian trôi qua, áp lực máu có thể đe dọa thành của bọc máu này vì tổ chức mô không được chuẩn bị để đề kháng với áp lực máu. Nơi người, khi phình động mạch bị vỡ, các hậu quả có thể là tai họa. Máu tràn ngập não bộ, không còn được tưới một cách bình thường nữa, điều này nhanh chóng dẫn đến mất tri giác (perte de conscience). Một phẫu thuật cấp cứu là giải pháp duy nhất. Hiện nay, cứ hai bệnh nhân thì có một sẽ chết một tháng sau khi phình động mạch não bị vỡ. Và 2/3 những người sống sót sẽ bị những di chứng quan trọng tùy theo những vùng não bộ bị ảnh hưởng : liệt, rối loạn lời nói, rối loạn thị giác, bước đi hay trí nhớ, đôi khi rất tàn phế. Vấn đề là các triệu chứng của phình động mạch không bị vỡ hiếm khi xảy ra : vỡ phình động mạch não được cảm nhận bằng một cơn thiên đầu thống bùng nổ (une migraine explosive), cấp tính đến độ nó được cảm nhận như là cơn đau đầu mạnh nhất chưa bao giờ từng có.

MỘT ĐIỀU TRA PHÁT HIỆN GIA ĐÌNH.

Nhưng những dấu hiệu báo trước là hiếm : “Đôi khi, bệnh nhân chứng nhận một đau đầu lính canh (céphalée sentinelle), một hay hai tuần trước đó. Phình động mạch não bị nứt, máu thoát ra nhưng một cục máu đông được tạo thành sau một giây đồng hồ. Vấn đề là thường thường điều đó không gây sự chú ý”, giáo sư Christian Raftopoulos, trưởng khoa ngoại thần kinh của BV đại học Saint-Luc đã giải thích như vậy. Một profil di truyền và độc chất học là hiệu quả nhất. Nếu mẹ, cha hoặc anh chị em của một bệnh nhân đã phát triển một phình động mạch não, thì nguy cơ đối với bệnh nhân là cao hơn, do khả năng dị dạng (malforamation) của mô động mạch. Việc tiêu thụ rượu và thuốc lá cũng tạo nên một nguy cơ gia tăng. Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp, chính vào lúc một thăm khám khác mà phình động mạch não được khám phá ra. Trong trường hợp này, có 3 giải pháp. Hoặc chỉ cần theo dõi, hoặc đặt một coil (một lò xo nhỏ bằng platine), làm nghẽn phình động mạch não và loại nó ra khỏi tuần hoàn động mạch. Một can thiệp được thực hiện qua một catheter được đưa vào động mạch. Giải pháp thứ ba là đặt một clip chirurgical sau khi khoan sọ (trépanation). Một giải pháp gây ấn tượng, vì lẽ thầy thuốc ngoại thần kinh phải làm việc trong một cửa sổ vài mm. Một giải pháp đến nay phần lớn dành cho những trường hợp phình động mạch não mà những thầy thuốc nội huyết quản gạt bỏ.

MỘT MỐI LIÊN HỆ GIỮA CHỨNG THIÊN ĐẦU THỐNG VÀ UNG THƯ VÚ

Dầu cho các cơn thiên đầu thống (migraine) gây đau đầu khó nhọc thế nào đi nữa, tuy vậy các các cơn đau này mang lại một lợi ích quan trọng cho những người phụ nữ bị mắc phải . Theo Christopher Li, các phụ nữ bị các cơn thiên đầu thống sẽ có ít nguy cơ phát triển một ung thư vú hơn.

Chính oestrogène, điểm chung giữa chứng thiên đầu thống và ung thư vú đã làm lưu ý nhà dịch tễ học này. Những hormone sinh dục nữ được biết là có can dự trong những bệnh lý phụ thuộc hormone (pathologies hormono-dépendantes) như ung thư vú. “Những cơn thiên đầu thống có vẻ cũng có một yếu tố hormone vì chúng thường xảy ra nơi các phụ nữ hơn là nơi đàn ông và nhiều yếu tố làm phát khởi được biết có liên hệ với hormone. Thí dụ, các phụ nữ uống thuốc ngừa thai bằng đường miệng trong 3 tuần, sau đó một tuần với thuốc không có hoạt tính, có khuynh hướng chịu nhiều cơn thiên đầu thống hơn trong giai đoạn này, tức là lúc nồng độ hormone trong cơ thể rất thấp”.

Mong muốn đánh giá mối tương quan giữa hai bệnh lý này, B.S Li và nhóm nghiên cứu đã phân tích các dữ kiện của một nhóm phụ nữ ở thời kỳ mãn kinh, trong đó một nửa đuợc chẩn đoán ung thư vú. “Như thế chúng tôi đã khám phá ra rằng nói chung, những phụ nữ đã bị các cơn thiên đầu thống, có 30% ít hơn nguy cơ phát triển một ung thư vú so với những phụ nữ đã không có những cơn đau đầu như vậy.” Tuy vậy, không phải là những ung thư vú liên kết với những thụ thể œstrogène và progestérone là có liên quan với những kết quả này. “Cơ chế sinh học giải thích mối liên hệ giữa các cơn thiên đầu thống và ung thư vú chưa được thật sự hiểu rõ. Nhưng chúng tôi cho rằng có thể có một mối liên hệ với những dao động của những nồng độ của các hormone trong máu”.

MIGRAINE : ĐIỀU TRỊ MỚI ĐẺ CÓ MỘT HIỆU QUẢ NHANH HƠN.

GS Dominique Valade, thầy thuốc chuyên khoa thần kinh, trưởng khoa Cấp cứu đau đầu của bệnh viện Lariboisière, giải thích những lợi ích của rizatriptan (Maxalt).
Hỏi : Ông có thể định nghĩa cái điều mà ông thường gọi là một migraine (bệnh thiên đầu thống)?
G.S Dominique Valade : Đó là một bệnh nguồn gốc di truyền, gây nên bởi các nhiễm sắc thể 19,1 và 2. Ở Pháp có 8 triệu người bị bệnh migraine. Để có thể xác định đúng chẩn đoán, phải đảm bảo rằng bệnh nhân đã bị ít nhất 5 lần một cơn kéo dài từ 4 đến 72 giờ. Một đặc điểm : đau đầu bắt đầu ở một phía rồi lan ra toàn thể đầu. Trong đại đa số các trường hợp, migraine kèm theo nôn hay mửa cũng như một sự khó chịu đối với ánh sáng và tiếng động.

Hỏi : Có nhiều loại migraine hay không ?
G.S Dominique Valade : Có hai loại chính.
•Các migraine “ không có tiền triệu (aura) ”, thường xảy ra nhất (80% các trường hợp migraine), xuất hiện nhanh và không có triệu chứng báo trước.

•Các migraine “ với tiền triệu ”, được đi trước bởi những triệu chứng thần kinh như rối loạn thị giác (với những điểm sáng), lời nói.


Một nửa những người migraine có nhiều hơn một cơn mỗi tháng, điều này rất trở ngại cho đời sống nghề nghiệp, gia đình và xã hội của họ.

Hỏi : Những điều trị thường cho là gì ?
G.S Dominique Valade : Có hai loại.
•Các thuốc dùng trong trường hợp lên cơn.

•Một điều trị duy trì.


Vài thuốc họ triptans có hiệu quả với điều kiện được sử dụng sớm, ngay lúc đầu cơn migraine, khi đau đầu còn có cường độ nhẹ. Các thuốc kháng viêm không phải stéroide (AINS) cũng có thể được cho. Các điều trị duy trì là một phương cách phòng ngừa : chúng được cho nhằm làm giảm tần số, cường độ và thời gian của các cơn (tùy theo bệnh nhân : các beta-bloquant, các thuốc chống trầm cảm, các antisérotonine, các thuốc chống động kinh...)

Hỏi : Những thuốc này tác dụng như thế nào ?
G.S Dominique Valade : Trong trường hợp lên cơn, điều trị làm thuyên giảm trong vòng dưới 2 giờ, 20% đến 30% các bệnh nhân, điều này có thể có vẻ dài lâu khi ta đau đầu. Nơi những người khác, thuốc cần nhiều thời gian hơn.

Bởi vì migraine xảy ra đột ngột, nên các bệnh nhân không luôn luôn có sẵn một ly nước bên cạnh để uống viên thuốc ; họ thường dùng thuốc quá muộn để có thể được làm thuyên giảm nhanh chóng. Các thuốc chống viêm có bất tiện là gây nên một rối loạn tiêu hóa. Tính hiệu quả kém của các triptans khi chúng được sử dụng trong lúc migraine đã trở nặng, giải thích tại sao nhiều bệnh nhân không quan tâm đến điều trị của họ. Sự không tuân thủ điều trị hiện nay rất quan trọng, khoảng 70%.

Hỏi : Vì lý do gì, rizatriptan (MAXALT) đặc biệt có hiệu quả ?
G.S Dominique Valade : Thuốc này cũng thuộc vào lớp các triptans, nhưng nó được thương mãi hóa dưới một dạng thuốc hòa tan dưới lưỡi trong vòng hai hay ba giây. Thuốc phải được sử dụng càng sớm càng tốt trong khi cơn đau đầu còn nhẹ.

Hỏi : Những công trình nghiên cứu nào được thực hiện với loại thuốc này là gì ?
G.S Dominique Valade : Một công trình nghiên cứu đã được thực hiện trên 188 bệnh nhân. Những kết quả đã cho phép nhận xét rằng 24% người đã được thuyên giảm trong 30 phút và rằng, nơi một số rất lớn (66%), cơn đau đã biến mất trong vòng chưa được hai giờ. Điều chứng thực khác : nơi 63% các bệnh nhân, những triệu chứng mửa kèm theo cũng đã biến mất nhanh chóng.

Tóm lại những ưu điểm của thuốc chống migraine này là gì ?
•Trong bất cứ trường hợp nào, không cần phải có ly nước bên cạnh, chỉ cần mang một viên thuốc theo mình để làm ngưng cơn migraine rất nhanh chóng, điều này cải thiện đáng kể chất lượng sống.

•So sánh với các điều trị thông thường, thuốc này có một tác dụng nhanh lên một số lớn hơn những người bị migraine.

•Rizatriptan chứng tỏ một hiệu quả tốt lên các triệu chứng liên kết.

BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG (MIGRAINE) : OXY CHỐNG CÁC CƠN ĐAU.

Vài đợt cấp phát thiên đầu thống được biểu hiện bởi các cơn rất đau đớn ở mặt. Chúng là kết quả của những rối loạn huyết quản xuất hiện khá đột ngột. Những cơn này kéo dài một hay hai giờ, có thể xảy ra nhiều lần mỗi ngày và gây trở ngại cho hơn 1 triệu người ở châu Âu ! Điều trị thông thường dựa trên sự sử dụng các thuốc giảm đau. Nhưng những dược phẩm này không luôn luôn được dung nạp tốt và không thể được cho một cách liên tiếp. Việc cho hít oxy (inhalation d’oxygène) đã được đề nghị cách nay 25 năm, nhưng khi đó không được coi trọng. Một công trình nghiên cứu, được tiến hành bởi BS Cohen của bệnh viện quốc gia thần kinh học ở Londres, trên 109 bệnh nhân, vừa chứng tỏ hiệu quả của phép điều trị này. Các bệnh nhân có ở nhà bình oxy và phải hít với một mặt nạ ngay lúc bắt đầu cơn. Lần lượt và không được hay biết, cứ hai bệnh nhân thì có một hít khí trời (placebo). Kết quả : các cơn đau biến mất hay được giảm nhẹ sau 15 phút nơi gần 80% các cơn được điều trị với oxy.

CÓ HAY KHÔNG CÓ AURA, CHỨNG THIÊN ĐẦU THỐNG LÀM GIA TĂNG NGUY CƠ NHỒI MÁU CƠ TIM.

Cho mãi đến nay, sự gia tăng của nguy cơ nhồi máu cơ tim chỉ được liên kết với các cơn đau đầu thống với tiền triệu (aura) (các ánh chói sáng). Thế mà, theo Richard Lipton và các cộng sự viên của ông ở đại học Nữu Ước, những người bị bệnh thiên đầu thống mãn tính không có aura cũng thấy nguy cơ này bị gia tăng so với những người không có bệnh thiên đầu thống mãn tính. Một kết quả có được nhờ hỏi khoảng 1.000 người, trong đó một nửa bị bệnh thiên đầu thống mãn tính, có hay không có aura. 4,1% những người bị thiên đầu thống đã có một nhồi máu cơ tim so với 1,9% những người lành mạnh. Và nguy cơ được tăng gấp ba trong trường hợp thiên đầu thống với tiền triệu (aura). Những bệnh nhân bị thiên đầu thống cũng có nhiều nguy cơ hơn phát triển một sự tăng cao huyết áp, bệnh đái đường, và một sự tăng cao nồng độ cholestérol. Khoảng 10 triệu người Pháp bị bệnh thiên đầu thống
(SCIENCE ET VIE 4/2010)

BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG : SỰ NGHIÊN CỨU BÙNG NỔ.

Dầu bạn nghĩ thế nào về Balzac thì nghĩ, khi ông viết rằng bệnh thiên đầu thống (migraine) chỉ là một cái cớ của phụ nữ để trốn tránh nghĩa vụ vợ chồng, thì chứng bệnh thiên đầu thống này quả là một bệnh có nguồn gốc di truyền, được mang bởi các nhiễm sắc thế 19, 1 và 2. Ngoài ra, trên 8 triệu người Pháp bị liên hệ bởi chứng bệnh này, thì 2,8 triệu là những người đàn ông (35%). Cơn đau xảy ra là do sự kích thích của các màng não, gây nên sự truyền trong não bộ của các tín hiệu đau đớn, qua đường thần kinh và mạch máu. Thế mà, tính chất khó tiên đoán được của các cơn và tính chất lập đi lập lại của chúng có thể là một nguồn phế tật : 50% các người bị bệnh thiên đầu thống bị nhiều hơn một cơn mỗi tháng.

Tại sao ít bệnh nhân bị thiên đầu thống được theo dõi đến thế ? “ Ở Trung tâm cấp cứu các bệnh đau đầu của bệnh viện Labiboisière, 10.000 bệnh nhân đến thăm khám mỗi năm, trong đó có 4700 bệnh nhân thiên đầu thống. Một vài người đã được theo dõi, những người khác thì không, cũng như trên toàn thể lãnh thổ, 47% các bệnh nhân bị thiên đầu thống tự điều trị lấy. Trên 53% những bệnh nhân còn lại đã thăm khám bác sĩ, nhưng 1/3 trong số này đã không bao giờ trở lại nữa. Vậy cuối cùng chỉ có một thiểu số người bị bệnh thiên đầu thống là được điều trị vì vấn đề này ”, BS Dominique Valade, người phụ trách trung tâm duy nhất này ở Châu âu, đã lấy làm tiếc như vậy.

KHÔNG CẦN ĐIỀU TRỊ DUY TRÌ.

Nguy cơ chính, khi người ta xoay xở tự điều trị lấy, là một sự lạm dụng thuốc, một sự quen thuốc (accoutumance) và sau cùng, một sự trầm trọng của các cơn đau đầu : 3% những người bị thiên đầu thống (240.000 người) bị liên hệ bởi vấn đề này. Thật đáng tiếc, bởi vì sự xuất hiện của các triptans (một lớp thuốc gây nên co mạch), trong những năm 1990, đã cách mạng hóa việc điều trị cơn thiên đầu thống, ngoại trừ những bệnh nhân có những tiền sử mạch máu và những bệnh nhân không có quyền sử dụng triptans.

Sự xuất hiện vào tháng 1/2009 của một triptan dưới dạng đông khô (lyophilisat), không phải uống nước, lại còn làm gia tăng khả năng phản ứng rất nhanh, một bảo đảm cho tính hiệu quả. Bằng cách cho phép hoạt động trở lại trong vòng dưới 2 giờ trong hơn 2/3 các trường hợp, các triptan là một phương tiện tốt, đối với những người đau thiên đầu thống có ít cơn, hoàn toàn không cần phải điều trị duy trì.

“ Nhằm làm giảm tần số và cường độ của các cơn, các điều trị duy trì (traitements de fond) dựa trên sự uống thuốc hàng ngày, một hay nhiều viên. Điều này được biện minh khi bệnh thiên đầu thống gây phế tật, nhưng không được được minh khi vài cơn được làm thuyên giảm nhanh chóng. Chính vì vậy, từ nay, tùy theo sự trở ngại gây nên bởi các cơn đau, tùy thuộc các bệnh nhân đau thiên đầu thống quyết định họ sẵn sàng theo hay không theo một điều trị duy trì như thế ”, BS Vandale nói tiếp như vậy. Ngoại lệ duy nhất : triptans và các chất kháng viêm không có thể được sử dụng hơn 12 lần mỗi tháng, nếu không sẽ bị nguy cơ quen thuốc, nhưng điều trị duy trì cần thiết khi các cơn đau lập lại quá thuờng xuyên. Khi đó, điều trị duy trì dựa trên sự sử dụng các bêta-bloquant, inhibiteur calcique, antisérotoninergique , các thuốc chống động kinh hay các thuốc chống trầm cảm

Sau các triptans, chúng ta chờ đợi các gepans (olcégepan và telcagepan) từ nay đến năm 2012. Những thuốc này tác dụng một cách trực tiếp lên dây thần kinh chịu trách nhiệm của bệnh thiên đầu thống và không có tác dụng lên huyết quản như trường hợp của các triptans. “ Ưu điểm chính yếu : các bệnh nhân có một tiền sử nhồi máu cơ tim, các tai biến mạch máu não hay cao huyết áp sau cùng có thể hưởng các thuốc mới này. Cũng vậy đối với các 5 HT1F (các chất đối kháng đặc hiệu của sérotonine), được chờ đợi từ nay đến năm 2013 ”, BS Valade đã nhận xét như vậy.

Bên cạnh các điều trị của cơn bệnh, một điều trị duy trì được dự kiến xuất hiện từ nay đến 2014. Điều trị này đang còn ở trong giai đoạn thí nghiệm. Đó là một chất giảm đau mạnh, gần giống kétamine (một thuốc gây mê), rất hiệu quả chống lại đau đớn và không có tác dụng làm quen thuốc.

Còn về những người đau thiên đầu thống mãn tính, người ta cũng không quên họ : gần 800.000 bệnh nhân bị vấn đề này. Họ bi đau đầu thống 15 ngày hoặc hơn mỗi tháng, với ít nhất 8 ngày migraine, nhưng không lạm dụng thuốc.

“ Nơi những bệnh nhân này, hai hướng điều trị rất hứa hẹn. Hướng phát triển nhất, đó là Botox, đang chờ đợi được cho phép đưa ra thị trường. Với mỗi liều tiêm mỗi 90 ngày, thuốc cho phép chuyển từ một bệnh thiên đầu thống mãn tính (migraine chronique) sang một bệnh thiên đầu thống xảy ra từng đợt (migraine épisodique) và làm giảm việc sử dụng các thuốc cắt cơn, như đã được chứng tỏ bởi hai công trình nghiên cứu (Preempt 1 và 2), BS Valade đã thông báo như vậy. Sau đó hướng thứ hai là sự kích thích của dây thần kinh Arnold, có can dự trong sự truyền các tín hiệu đau đớn lên não bộ, bằng một máy kích thích (stimulateur) nhỏ được đặt nơi điểm phát xuất của dây thần kinh này, ở phía sau đầu : hiện nay máy kích thích này là đối tượng của một công trình nghiên cứu thế giới mà các kết quả được chờ đợi trong hai năm nữa.

(LE FIGARO 29/3/2010)

NGƯỢC ĐÃI TRẺ EM TRONG THỜI THƠ ẤU LÓT ĐƯỜNG CHO BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG (MIGRAINE).

Theo một công trình nghiên cứu của Hoa Kỳ, sự ngược đãi trong thời thơ ấu, nhất là sự lạm dụng (abus) và sự lơ là về mặt tình cảm, là thường xảy ra nơi các bệnh nhân bị bệnh thiên đầu thống. Ngoài ra, nơi các bệnh nhân này, sự ngược đãi có thể là một yếu tố nguy cơ của các bệnh xảy ra đồng thời (comorbidités).

Các công trình nghiên cứu đã chứng minh sự liên kết giữa các lạm dụng (abus) trong thời thơ ấu và các cơn thiên đầu thống ở tuổi trưởng thành. Các nhà nghiên cứu của American Headache Society Gretchen Tiejen và các cộng sự viên, đã nghiên cứu mối liên hệ này. Các bệnh nhân đến 11 trung tâm điều trị bệnh thiên đầu thống (centre de la migraine) ở Hoa Kỳ và Canada, đã trả lời các bảng điều tra có liên quan đến các chẩn đoán thiên đầu thống và chứng trầm cảm, các dữ kiện dân số cũng như các dữ kiện có liên quan đến các tiền sử và mức độ nghiêm trọng của các lạm dụng (tình dục, tình cảm và vật lý) và các sao lãng (tình cảm và vật lý) bị chịu đựng trong thời thơ ấu. Các bệnh xảy ra đồng thời (comorbidités) như các hội chứng đại tràng dễ kích thích (syndrome du colon irritable) và mỏi mệt kinh niên, fibromyalgie, viêm bàng quang kẽ (cystite interstitielle) và viêm khớp, cũng đã được ghi nhận.

Toàn bộ, 1348 người bị bệnh thiên đầu thống (88% phụ nữ) đã được đưa vào công trình nghiên cứu (tuổi trung bình 41), 40% đã báo cáo những cơn thiên đầu thống với tiền triệu (aura) và 34% báo cáo đau đầu kinh niên ( > 15 ngày mỗi tháng).

Những sự ngược đãi (maltraitance) được nói đến là gì ? Trong nhóm người được khảo sát này, 38% đã bị lạm dụng (abus) và lơ là (négligence) tình cảm, 25% bị lạm dụng tình dục, 22% bị lơ là thể chất và 21% bị lạm dụng vật lý (abus physique). 9% báo cáo 3 loại lạm dụng (vật lý, tình dục và tình cảm) và 17% kêu ca các lơ là vật lý và tình cảm (négligences physiques et émotionnelles). Tỷ lệ bị tái diễn (revictimisation) ở tuổi trưởng thành không phải là ít (43%). Sau hết, những người đau thiên đầu thống báo cáo ít nhất 3 loại chấn thương trong thời thơ ấu, có nhiều nguy cơ hơn nhận chẩn đoán bệnh trầm cảm và lo âu.

Ngoài ra công trình nghiên cứu này đã chứng minh rằng loại ngược đãi này có thể là một yếu tố nguy cơ phát triển các chứng đau đầu mãn tính, trong đó có bệnh thiên đầu thống. Sự liên kết của sự ngược đãi và của tần số các cơn đau đầu dường như độc lập với chứng trầm cảm và chứng lo âu. Việc khám phá sự kiện rằng sự lạm dụng tình cảm (abus émotionnel) được liên kết với một khởi đầu sớm hơn của bệnh thiên đầu thống có thể có những hàm ý trong vai trò của đáp ứng đối với stress trong sinh lý bệnh của bệnh thiên đầu thống.

NHỮNG BỆNH LIÊN KẾT.

Những người đau thiên đầu thống đã bị lạm dụng tình cảm hay bị lơ là vật lý trong thời thơ ấu có một tỷ lệ các bệnh cùng xảy ra tăng cao hơn một cách đáng kể, so với những người trưởng thành không có những tiền sử như thế. 31% bi hội chứng đại tràng dễ kích thích (syndrome du côlon irritable), 1% bị mệt mỏi kinh niên, 10% bị fibromyalgie, 6,5% bị viêm bàng quan kẽ, 25% bị viêm khớp, ngoài ra các phụ nữ báo cáo lạc nội mạc tử cung (15%) và các u xơ tử cung (14%).

61% các bệnh nhân có ít nhất một bệnh cùng xảy ra, 18% có hai bệnh và 13% ba hay nhiều hơn. 58% các bệnh nhân cũng đã tuyên bố bị ngược đãi trong thời thơ ấu. Số các ngược đãi mà người bệnh đầu thống đã chịu đựng trong thời thơ ấu tương quan với số các bệnh cùng xảy ra vào tuổi trưởng thành. Đặc biệt hơn, sự lạm dụng vật lý (abus physique) được liên kết với một tỷ lệ bị viêm khớp lớn hơn, sự làm dụng tình cảm (abus émotionnel) được liên kết với một tỷ lệ bị hội chứng đại tràng dễ bị kích thích, mệt mỏi mãn tính, fibromyalgie và viêm khớp lớn hơn ; và sự lơ là vật lý (négligence physique) được liên kết nhiều hơn với hội chứng đại tràng dễ bị kích thích, mệt mỏi mãn tính, viêm bàng quan kẽ và viêm khớp. Nơi các phụ nữ, sự lạm dụng và lơ là vật lý được liên kết với lạc nội mạc tử cung và các u xơ tử cung.

Những dữ kiện này gợi ý rằng, nơi những người đau thiên đầu thống, sự ngược đãi trong thời kỳ thơ ấu có thể là một yếu tố nguy cơ phát triển các bệnh cùng xảy ra (comorbidités). “ Nếu sự xuất hiện của một bệnh thiên đầu thống đi trước sự xuất hiện của các bệnh xảy ra đồng thời, thì những chiến lược điều trị như các liệu pháp hành vi nhận thức (thérapies comportementales cognitives) sẽ được đặc biệt thích ứng ”, BS Tietjen đã kết luận như vậy

BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG : ÁNH SÁNG ĐÚNG LÀ NGUỒN GỐC CỦA SỰ ĐAU ĐỚN.

Ngay thế kỷ thứ IV trước công nguyên, Hippocrate đã mô tả cơn đau của bệnh thiên đầu thống, kèm theo nôn, mửa và sợ sáng (photophobie). Từ ít lâu nay, các nhà nghiên cứu đã được biết rằng đó là một bệnh thần kinh. Nhưng họ vẫn còn tự hỏi không biết tại sao sự đau đớn trong bệnh này lại bị làm gia trọng của bởi ánh sáng, trong khi, họ đã nghĩ như vậy, những đường vòng tế bào thần kinh (circuits neuronaux) của thị giác và của cảm giác đau đớn lại độc lập với nhau. Bí mật này vừa được giải quyết.

Các bệnh nhân đau thiên đầu thông (migraineux) biết rõ điều đó : khi một cơn đau bắt đầu, tốt nhất là họ tách mình vào nơi yên tĩnh và đặc biệt là trong một phòng tối. Bởi vì tiếng ồn và ánh sáng trở nên không chịu đựng nổi, làm gia trọng sự đau đầu vốn đã mãnh liệt. Nhưng, dầu cho hiển nhiên như thế nào đi nữa, đối với những bệnh nhân đau thiên đầu thống, mối liên hệ giữa đau đầu và ánh sáng từ lâu vẫn là một bí ẩn đối với khoa học.

Đó là vì những vùng của não bộ quản lý thị giác và những vùng não bộ cảm nhận sự đau đớn là độc lập với nhau ; vậy chúng không có khả năng tương tác với nhau một cách trực tiếp. Thế thì, tác dụng làm dịu của bóng tối có thể là một định kiến. Tuy vậy, các đôi mắt, bằng cách này hay cách khác, đúng là liên hệ với các cơn đau đầu thống. Trước hết bởi vì chứng “ sợ ánh sáng ” (photophobie) này ảnh hưởng gần 90% các bệnh nhân đau đầu thống. Kế đó, bởi vì, nơi những bệnh nhân hoàn toàn mù lòa, ánh sáng không có một ảnh hưởng nào lên bệnh thiên đầu thống cả.

BỆNH THIÊN ĐẦU THỐNG : ÁNH SÁNG ĐÚNG LÀ NGUỒN GỐC CỦA SỰ ĐAU ĐỚN.

Ngay thế kỷ thứ IV trước công nguyên, Hippocrate đã mô tả cơn đau của bệnh thiên đầu thống, kèm theo nôn, mửa và sợ sáng (photophobie). Từ ít lâu nay, các nhà nghiên cứu đã được biết rằng đó là một bệnh thần kinh. Nhưng họ vẫn còn tự hỏi không biết tại sao sự đau đớn trong bệnh này lại bị làm gia trọng của bởi ánh sáng, trong khi, họ đã nghĩ như vậy, những đường vòng tế bào thần kinh (circuits neuronaux) của thị giác và của cảm giác đau đớn lại độc lập với nhau. Bí mật này vừa được giải quyết.

Các bệnh nhân đau thiên đầu thông (migraineux) biết rõ điều đó : khi một cơn đau bắt đầu, tốt nhất là họ tách mình vào nơi yên tĩnh và đặc biệt là trong một phòng tối. Bởi vì tiếng ồn và ánh sáng trở nên không chịu đựng nổi, làm gia trọng sự đau đầu vốn đã mãnh liệt. Nhưng, dầu cho hiển nhiên như thế nào đi nữa, đối với những bệnh nhân đau thiên đầu thống, mối liên hệ giữa đau đầu và ánh sáng từ lâu vẫn là một bí ẩn đối với khoa học.

Đó là vì những vùng của não bộ quản lý thị giác và những vùng não bộ cảm nhận sự đau đớn là độc lập với nhau ; vậy chúng không có khả năng tương tác với nhau một cách trực tiếp. Thế thì, tác dụng làm dịu của bóng tối có thể là một định kiến. Tuy vậy, các đôi mắt, bằng cách này hay cách khác, đúng là liên hệ với các cơn đau đầu thống. Trước hết bởi vì chứng “ sợ ánh sáng ” (photophobie) này ảnh hưởng gần 90% các bệnh nhân đau đầu thống. Kế đó, bởi vì, nơi những bệnh nhân hoàn toàn mù lòa, ánh sáng không có một ảnh hưởng nào lên bệnh thiên đầu thống cả.

VAI TRÒ CỦA DÂY THẦN KINH THỊ GIÁC.

Thế mà đúng như vậy ! Chính trong lúc quan sát 20 bệnh nhân mù bị bệnh thiên đầu thống mà nhóm nghiên cứu của GS Burstein, thầy thuốc gây mê của Centre Beth Israel Deaconess d’Harvard (Boston) đã chọc thủng màn bí mật của mối liên hệ giữa đau đầu và ánh sáng. “ Nơi những người đã mất thị giác nhưng vẫn còn khả năng cảm nhận những biến thiên cường độ ánh sáng, ánh sáng làm gia trọng bệnh thiên đầu thống, Rami Burstein đã giải thích như vậy. Vậy rõ ràng là cơ chế gây triệu chứng sợ ánh sáng (photophobie) hàm ý dây thần kinh thị giác, vốn bị phá hủy nơi những bệnh nhân hoàn toàn bị mù lòa, nhưng vẫn hoạt động nơi những người còn cảm nhận được ánh sáng.” Thế mà dây thần kinh thị giác bình thường nhận từ võng mạc những thông tin được truyền bởi những thể nón (cône) và thể gậy (batonnet), những tế bào này bắt ánh sáng và cho phép nhìn thấy. Nơi những người mù, những tế bào thị giác này bị hỏng.“ Những tế bào bắt ánh sáng (capteur) duy nhất còn hoạt động trong võng mạc của các bệnh nhân cảm nhận những biến thiên cường độ ánh sáng là những tế bào hạch (cellules ganglionnaires) : do đó người ta đã giả sử rằng chúng có quan hệ trong triệu chứng sợ ánh sáng ”, Rami Burnstein đã kể lại như vậy. Được khám phá nơi người vào năm 2000, những tế bào hạch sản xuất một sắc tố nhạy cảm với ánh sáng, mélanopsine, không có một vai trò thị giác nào, nhưng điều hòa đồng hồ sinh học ngày đêm (horloge circadienne) (hệ thống, qua nhiều tế bào cảm nhận ánh sáng, cho phép có thể, phân biệt ngày và đêm) và tham gia vào các phản xạ của đồng tử.

CÁC PHẢN ỨNG TỰ VỆ CỦA CƠ THỂ KHI ĂN UỐNG QUÁ TẢI
PGS. TS. Nguyễn Hướng Điền


Cơ thể con người, do tiến hóa lên từ động vật, nên đã được lập trình để thích nghi với môi trường. Để tồn tại, chống chọi tốt với các nguy cơ đe dọa sự sinh tồn, cơ thể, trong đó có bộ máy tiêu hóa, cần khỏe mạnh. Hàng ngày, chúng ta ăn uống các chất vào cơ thể để phục vụ cho các vận động, cho sự duy trì hoạt động và phát triển của cơ thể. Cơ thể có khả năng tích lũy các chất dinh dưỡng để dùng vào những việc trên khi thiếu thức ăn đưa vào, nhưng khả năng tích lũy là có giới hạn. Khi chất dinh dưỡng được đưa vào quá khả năng tích lũy, cơ thể sẽ tạo ra các phản ứng “tự vệ” để tiết giảm sự quá tải này, cụ thể là các phản ứng sau:
1. Có cảm giác “no”

2.Có cảm giác “chán” (chẳng hạn, khi ăn mãi một loại thức ăn, các chất do loại thức ăn này cung cấp đã được tích lũy nhiều trong cơ thể, cơ thể không cần thêm nữa, ta sẽ thấy chán loại thức ăn đó. Ngược lại, khi thiếu chất nào đó, ta sẽ thèm ăn những thức ăn có nhiều chất đó. Khi ốm, do khả năng tiêu hóa kém, ta cũng thấy chán ăn.)


Hai loại cảm giác trên “ngăn chặn vòng ngoài”, trước khi thức ăn được đưa thêm vào. Nếu thức ăn vẫn được đưa vào thì cơ thể sẽ có các phản ứng “đào thải” như:
1.Nôn mửa (chẳng hạn, khi ốm, do khả năng tiêu hóa yếu ớt nên ta rất dễ bị nôn mửa. Đây không nói đến sự nôn mửa do thực quản bị kích thích quá mạnh như khi bị hóc, bị sặc… Khi nôn rồi, đừng cố ăn bù vì nước bọt và dịch dạ dày không còn nhiều như trước khi nôn nữa, nếu có ăn vào cũng không tiêu được).

2.Đào thải qua đường tiêu hóa (đường ruột)

3.Đào thải qua đường bài tiết (qua đường tiểu tiện, mồ hôi)


Ba loại phản ứng này “ngăn chặn vòng trong” sự quá tải. Nhưng khi đã phải đào thải các chất dư thừa thì các cơ quan nội tạng phải làm việc quá sức và dễ bị tổn thương, nhẹ thì bị suy yếu, nặng thì bị đau. Chẳng hạn, họng bị rát hoặc viêm, dạ dày bị “đày hơi” hoặc đau, ruột bị rối loạn hoạt động hoặc chảy máu, gan, mật phải tiết ra nhiều dịch, thận phải lọc nhiều, tim cũng phải đập nhiều hơn (để đưa máu đi nuôi các bộ phận này) cũng sẽ suy yếu, máu cũng chứa nhiều chất dư thừa, dễ gây ra sơ vữa mạch (chất cặn bám vào thành mạch, làm hẹp mạch) v.v… Khi các cơ quan nội tạng bị tổn thương, khả năng hấp thụ dưỡng chất lại càng suy giảm dẫn đến suy dinh dưỡng và rơi vào vòng luẩn quẩn: muốn khỏe lên thì cần có nhiều chất dinh dưỡng (đường, protein, béo, vitamine, muối khoáng…), nhưng càng đưa nhiều thức ăn vào lại càng làm tổn thương các cơ quan này và làm giảm hiệu suất hấp thụ. Do vậy, khi đã suy dinh dưỡng, không được nóng vội tăng cường ăn uống, mà phải kiên trì ăn tăng dần dần, thường mất nhiều năm.

Tuy nhiên, khả năng tích lũy của cơ thể cũng không phải cố định mà có thể thay đổi dần theo thời gian. Bên cạnh đó, nếu sự quá tải không lớn, các phản ứng của cơ thể sẽ không rõ rệt lắm (chẳng hạn chỉ cảm thấy hơi “đầy bụng” một chút mà không thấy bị đau gì), dễ làm cho người ta chủ quan và mắc sai lầm. Nếu mắc sai lầm nhiều lần, cơ thể có thể tăng trưởng nhanh hơn trong một giai đoạn nào đó (do cơ thể tích lũy thêm dần, mỗi lần một ít, hầu hết dưới dạng mỡ), da căng mịn hơn … nhưng chớ tự hào về điều này! Đó là trạng thái “tăng trưởng nóng” (mà khi nhẹ, người ta gọi là “thừa cân”, nặng gọi là bệnh “béo phì”) tiềm ẩn những nguy cơ mà sau này mới rõ (dẫn đến nhiều bệnh về tim mạch, hô hấp, đường ruột, sỏi gan mật, tiểu đường, xương khớp, ung thư…), tức là các cơ quan nội tạng cũng đã bị suy yếu dần trong quá trình sống trước đó mà không biết. Khả năng tích lũy của cơ thể có thể ví như một “kho chứa” mà nếu đầy quá, nó giãn nở được chút ít. Nhưng ta phải nhớ rằng không cần và không nên lúc nào cũng phải “đầy kho”!

Con người khác với động vật là có ý thức, nhưng nhiều khi ý thức lại đi ngược lại với bản năng sinh tồn mà quá trình tiến hóa đã chắt lọc được. Rất nhiều người tưởng rằng ăn uống nhiều sẽ làm cho cơ thể khỏe mạnh, tăng trưởng tốt, đó là lầm to. Muốn khỏe mạnh và tăng trưởng tốt (tăng trưởng “bền vững”), chúng ta cần ăn uống vừa phải, điều độ cả lượng, chất (ăn nhiều loại thức ăn hoặc các loại thức ăn chứa các chất dinh dưỡng một cách cân đối) và thời gian, không để thiếu nhưng cũng không để thừa chất đưa vào cơ thể để các cơ quan nội tạng khỏi bị tổn thương. Nói một cách khác, chúng ta cần tôn trọng các phản ứng tự vệ của cơ thể, cần ăn và uống vừa phải, phù hợp với nhu cầu của nó.

PGS. TS. Nguyễn Hướng Điền

HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI
Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"


Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .

Cho dù không có vấn đề gì khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm gì để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .

I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN

Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung bình. Điều quan trọng là biết làm gì, làm thế nào để trị liệu, và khi nào thì cần tìm kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.

1) BÒ CẠP CẮN (SCORPION BITES)

Bò cạp là loại côn trùng nhiều chân có hình dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ngòi / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được tìm thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).

Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết bò cạp cắn:
1. Rửa vùng bị bò cạp cắn bằng xà phòng / xà bông và nước

2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị bò cạp cắn trong vòng 10 phút , nếu cần thiết thì lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .

3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng gì

2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)

Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này thì dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .

Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)

Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hãy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve

2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà phòng / xà bông và nước.

3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)


Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tròn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt bò" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .

CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh

3) ĐỘNG VẬT CẮN (ANIMAL BITES)

Người thường hay bị chó , mèo cắn nhất . Mèo cắn thường gây những vết thương lủng lỗ sâu và có nguy cơ nhiễm trùng nghiêm trọng bởi vì lỗ lủng khiến cho vi khuẩn có thể xâm nhập sâu vào da và mô . Chó cắn cũng gây nguy cơ nhiễm trùng và gia tăng tỷ lệ thiệt hại đến các mô bị ảnh hưởng. Những vết cắn này thường tạo ra vết tét rách da và thường chảy máu, mức độ nghiêm trọng tùy vào vị trí của vết cắn . Đỏ ửng / tấy đỏ (redness) và sưng tấy lên (swelling) thường xảy ra trong vòng 24 - 48 giờ đồng hồ .

NHỮNG ĐIỀM THIẾT YẾU
Những đông vật hoang dại đột nhập vào nhà bạn, thí dụ như raccoons, những thú vật nuôi đi lạc (stray pets), chuột cống (rats), và dơi thường gây nhiều nguy cơ nghiêm trọng hơn, khi mà chúng mang trong người mầm bệnh và truyền bệnh dại (rabies) và những virus khác . Những loại vết cắn này cần phải được sự chăm sóc Y Tế chuyên nghiệp ngay lập tức .


Đối với những vết cắn động vật , hãy tham khảo bác sĩ thú y (a veterinarian) về những nguy cơ liên quan ảnh hưởng đến sức khỏe, và cho bác sĩ của bạn xem xét những vết thương do bị cắn . Bác sĩ có thể sẽ chích cho bạn 1 mũi thuốc ngừa bệnh uốn ván (a tetanus shot) và trong một số trường hợp thì cho dùng thuốc kháng sinh ( antibiotics). Hãy bảo đảm an toàn cho con vật và giam nhốt nó cẩn thật cho đến khi bác sĩ đã đánh giá các vết cắn và các cơ quan y tế sức khỏe đã loại trừ bất kỳ các loại bệnh truyền nhiễm.

Đối với những vết cắn nghiêm trọng hoặc khi người bị cắn mất ý thức, hãy kiểm tra đường hô hấp (airway), hơi thở (breathing), và sự tuần hoàn (circulation), rồi thì thực hiện cấp cứu "hồi sức tim phổi" (CPR), gọi điện thoại cấp cứu (911), tiếp tục trông mon chăm sóc bệnh nhân đề phòng bị sốc (shock) nếu người đó bị lạnh cóng (chilled), khó thở (short of breath), buồn nôn ói (nauseous), rịn rịn mồ hôi (clammy), và tái nhợt nhạt (pale)trong khi chờ đợi xe cứu thương tới .

Đối với những vết cắn không nghiêm trọng , hãy thực hiện những bước sau:
1.Rửa tay của bạn bằng xà phòng / xà bông và nước .

2. Rửa vết cắn dưới một vòi nước mà cho nước chảy liên tục trong vòng tối thiểu 5 phút . Rồi thì lại rửa vết cắn bằng xà phòng / xà bông và nước,bằng saline solution, hoặc povidone-iodine .

3. Cầm máu nơi vết cắn bằng cách trực tiếp đè chận ép nén chỗ chảy máu và điều trị vết cắn như cách cầm máu các vết cắt, rách tét thông thường trên da .

4. Đối với da không bị tét rách, trườm lạnh vùng bị cắn

5. Nâng cao cánh tay , cẳng chân có chỗ bị động vật cắn lên cao ở mức ngang đầu của người bị cắn (nếu có thể thực hiện được việc này) để giảm bớt tình trạng vết cắn bị sưng tấy lên.

6. Khám xét vết cắn hàng ngày để xem có biểu hiện nhiễm trùng / bị viêm thí dụ như sưng tấy , đỏ ửng, hoặc bị chảy mủ / rò rĩ chất dịch (discharge) .


Những vết thương bị cắn sâu và lớn rộng cần phải có sự lưy ý kỹ càng từ Y Tế . Luôn luôn đi khám bác sì khi bị động vật cắn mà các vùng bị cắn là ở cổ, mặt, và tay bởi vì có nguy cơ nghiêm trọng về nhiễm trùng và để lại vết sẹo trên da .

CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ cố gắng chụp bắt động vật hoang dã, hãy gọi cơ quan kiểm soát động vật (animal control agency) hoặc Cảnh Sát . Nếu là động vật nuôi trong nhà , liên lạc với chủ của nó để biết là con vật nuôi đó có chích ngừa bệnh dại chưa . Trong trường hợp bị động vật cắn, con vật cần được giam giữ và quan sát theo dõi, xem nó có bị bệnh dại hay không rồi thì báo cho cảnh sát biết


4) NGƯỜI CẮN

Những vết bị người cắn thường nguy hiểm hơn động vật cắn bởi vì mức độ vi khuẩn và virus cao nằm trong miệng của con người . Vết người cắn cũng có nguy cơ nhiễm trùng cao. Ngay cả khi chỉ là vết thương nhẹ, nhiễm trùng có thể dẫn đến biến chứng như nhiễm trùng xương khớp xương nặng. Trong trường hợp bị người cắn, hãy tránh đưa chỗ bị cắn lên miệng của bạn bởi vì sẽ gia tăng thêm vi khuẩn xâm nhập vào vết thương . Hãy thực hiện từng bước sau đây khi bị người cắn
• Rửa vùng bị người cắn bằng xà phòng / xà bông và nước, hoặc bằng saline để rửa sạch một cách triệt để vết thương nếu vùng da chung quanh vết thương không bị rách . Đừng bao giờ cố gắng chùi rửa viết thương do người cắn khi vùng da bị rách hay đang chảy máu .

• Hãy bôi thuốc sát trùng, kem sát trùng (ointment) lên vết thương, băng bó vết thương bằng loại bông băng không có chất keo và tiếp tục quan sát khu vực bị cắn kỹ càng cẩn thận.

• Hãy đi khám bác sĩ nếu bị tê (numbness) hoặc ngón tay, ngón chân không thể duỗi thẳng hay co cong lại .

• Nếu vùng da do người cắn bị rách và chảy máu, hãy đè chận vết thương bằng bông băng sạch để cầm máu / làm máu ngừng chảy . Nâng vùng bị cắn cao lên, bao che vết thương bằng loại băng bông có chất khử trùng (seirile dressing) rồi chạy tìm trợ giúp từ nhân viên y tế, bác sĩ

• Cần được sự lưu ý từ Y tế trong vòng 24 giờ đồng hồ sau khi bị người cắn để ngăn ngừa biến chứng cho bất kỳ thương tích bị cắn sâu.


Tìm đến sự chăm sóc y tế khi có bất kỳ biểu hiện, dấu hiệu nhiễm trùng bao gồm biểu hiện là vùng chung quanh vết cắn bị nóng ấm lên, sưng tấy, đau nhức, bị chảy mủ / rò rĩ chất dịch , hoặc có biểu hiện căng cứng, hoặc tổn thương dây thần kinh như không thể cong co hay duỗi thẳng ngón tay ngón chân và mất cảm giác ở đầu ngón tay (tê ngón tay).

(Còn tiếp ... Lynn Ly sẽ phỏng dịch phần hướng dẫn khi bị Nhền nhện cắn, Rắn Cắn, Côn Trùng Cắn )

Lynn Ly (17-06-2012)