USA “Quyền khẩn cấp” đến đâu? Roberts, Barrett nghi ngờ lập luận thuế quan của chính quyền Trump

[Gibbs]

Tối Cao Pháp Viện “soi” quyền áp thuế của Tổng thống
Trong phiên tranh luận kéo dài hơn 2 giờ rưỡi, nhiều thẩm phán – đặc biệt là các thành viên bảo thủ chủ chốt – bày tỏ hoài nghi về cách chính quyền Trump dựa vào Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế trên diện rộng. Trọng tâm tranh cãi: liệu cụm từ “quy định việc nhập khẩu” trong IEEPA có bao hàm quyền áp thuế – một khoản gánh nặng rốt cuộc do người tiêu dùng Mỹ chi trả – hay không.

Roberts & Barrett chất vấn dồn dập
Chánh án John Roberts lưu ý đạo luật từ thập niên 1970 này trước nay chưa từng được dùng để áp thuế, trong khi ở các đạo luật khác Quốc hội đã ghi rõ quyền tăng thuế cho tổng thống. Ông cảnh báo: diễn giải hiện tại có thể biến IEEPA thành “quyền áp thuế với bất kỳ mặt hàng, bất kỳ quốc gia, bất kỳ mức, bất kỳ thời hạn nào” – một “sự lệch pha” so với mục đích luật.
Thẩm phán Amy Coney Barrett truy vấn tiền lệ: “Có nơi nào trong bộ luật hay lịch sử pháp lý mà cụm ‘quy định nhập khẩu’ đã từng được hiểu là cho phép áp thuế không?” Khi phía chính phủ viện dẫn một vụ từ thời Nixon ở tòa phúc thẩm, Barrett cắt lời, nhấn mạnh đó không phải phán quyết của Tối Cao Pháp Viện.

Kavanaugh và “bóng dáng” Nixon 1971
Thẩm phán Brett Kavanaugh nhiều lần quay lại câu chuyện năm 1971 khi Tổng thống Richard Nixon tuyên bố mức thuế 10% “toàn bộ hàng nhập”. Khi đó chính quyền sau này dựa vào Đạo luật Giao thương với Kẻ thù – tiền thân của IEEPA – với ngôn ngữ tương tự về quyền “quy định” nhập khẩu. Lập luận của phía chính phủ: nếu Quốc hội không chấp nhận việc dùng chữ “quy định” để áp thuế, lẽ ra họ đã chỉnh sửa khi ban hành IEEPA.
Luật sư phía doanh nghiệp Neal Katyal đáp: Nixon không dựa ngay vào đạo luật tiền thân khi áp thuế mà chỉ viện dẫn sau, khi ra tòa – do đó không thể suy rộng rằng Quốc hội “mặc nhiên” cho phép.

90 tỷ USD thuế quan và “mớ bòng bong” hoàn trả
Theo số liệu hải quan đến 23/9, chính phủ đã thu gần 90 tỷ USD từ các sắc thuế bị thách thức. Câu hỏi lớn nếu tòa bác bỏ cách dùng IEEPA: ai sẽ được hoàn tiền và hoàn như thế nào? Thẩm phán Barrett hỏi thẳng: “Có thành một mớ hỗn độn không?” – Katyal thừa nhận, với các doanh nghiệp nguyên đơn thì “chắc chắn” phải hoàn, còn các trường hợp khác “rất phức tạp”.
Thẩm phán Samuel Alito gợi ý tòa nên sớm động đến bài toán hoàn trả, bởi để càng lâu số tiền thu càng tăng và việc xử lý càng rối rắm. Dù nhiều tòa cấp dưới đã phán bất lợi cho các sắc thuế này, họ vẫn cho phép duy trì tạm thời trong lúc chờ phán quyết cuối.

Ba thẩm phán tự do: IEEPA là để “hạn chế”, không phải mở rộng
Các thẩm phán Elena Kagan, Sonia Sotomayor và Ketanji Brown Jackson tỏ ra không đồng ý với diễn giải của chính quyền. Jackson nhắc lại tinh thần lập pháp: IEEPA được thiết kế để “kìm bớt” quyền lực khẩn cấp của tổng thống, nên khó thể hiểu theo hướng mở cho “quyền hầu như vô hạn”.
Kagan cũng tỏ rõ khó chịu trước việc lạm dụng tuyên bố “tình trạng khẩn cấp” trong năm, từ mất cân bằng thương mại đến nạn fentanyl, ngầm cảnh báo nguy cơ biến “khẩn cấp” thành bình thường mới.

Học thuyết “Vấn đề lớn” và phép thử về tính nhất quán
Trong nhiệm kỳ trước, tòa đã áp dụng học thuyết “major questions” để chặn các chính sách lớn của chính quyền Biden – từ xóa nợ sinh viên đến quy định vaccine/xét nghiệm – vì thiếu ủy quyền “rõ ràng, cụ thể” trong luật. Phía doanh nghiệp lập luận: nguyên tắc đó cũng phải áp cho trường hợp thuế quan này.
Phía chính phủ phản bác rằng học thuyết này chưa từng áp vào bối cảnh đối ngoại; tổng thống cần được tôn trọng trong ngoại giao. Sotomayor đáp: “Đây là thuế. Đây là một khoản đánh vào dân chúng.” Hàm ý: đã động đến ví tiền của hàng chục triệu người, thì phải có ủy quyền minh nhiên từ Quốc hội.

Vì sao vụ này có thể trở thành bước ngoặt
Nếu Tối Cao Pháp Viện tách khỏi lập trường ủng hộ chính quyền trong một vụ án kinh tế lớn, đây sẽ là lần đầu tiên kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng mà khối 6–3 bảo thủ “chặn” một chính sách then chốt của ông. Hệ quả không chỉ là ranh giới quyền lực tổng thống–Quốc hội, mà còn là chi phí nhập khẩu, lạm phát và sự chắc chắn pháp lý cho doanh nghiệp.
Ngược lại, nếu tòa “bật đèn xanh” cho cách hiểu rộng về IEEPA, tiền lệ ấy có thể mở ra cánh cửa áp thuế qua đường “khẩn cấp” cho các lĩnh vực khác – một thay đổi lớn đối với cấu trúc thẩm quyền kinh tế liên bang.

Chờ phán quyết: kinh tế và hiến định giao thoa
Vụ kiện đặt Tối Cao Pháp Viện trước bài toán kép: (1) đọc đúng tinh thần IEEPA – đạo luật nhằm xử lý khẩn cấp nhưng không cho phép vượt biên hiến định; và (2) xử lý thực tiễn 90 tỷ USD thuế quan đã thu. Dù chưa biết cán cân sẽ nghiêng về đâu, phiên tranh luận cho thấy đa số thẩm phán – kể cả một số bảo thủ – không dễ chấp nhận việc biến một cụm từ mơ hồ thành quyền đánh thuế không giới hạn.