Dịch HIV, Zika, cúm kết thúc nhờ miễn dịch từ vaccine, miễn dịch cộng đồng hoặc tồn tại dưới dạng mạn tính, có thuốc điều trị hiệu quả.
Hai năm kể từ khi Covid-19 khởi phát, t́nh h́nh dịch bệnh tại các nước cải thiện đáng kể. Tỷ lệ lây nhiễm, nhập viện và tử vong giảm trong những tuần gần đây, báo hiệu cuộc khủng hoảng dường như sắp hạ nhiệt. Các chuyên gia đặt ra câu hỏi đại dịch sẽ kết thúc ra sao, vào thời điểm nào?
Thực tế, Covid-19 được xem xét ở nhiều khía cạnh. Theo giáo sư Erica Charters, Đại học Oxford, Anh, đại dịch sẽ "kết thúc về mặt y tế" khi số ca nhiễm, tử vong giảm; "kết thúc về mặt chính trị" khi giới chức các nước chấm dứt biện pháp pḥng ngừa, hạn chế và "kết thúc về mặt xă hội" khi người dân trở lại cuộc sống trước đây.
Các nhà khoa học nghiên cứu viễn cảnh Covid-19 kết thúc thông qua các đại dịch trong quá khứ. Những dịch đă qua như Zika, HIV, cúm có thể cung cấp nhiều bài học trong những tháng tới, giáo sư Charters nhận định.
Trước Covid-19, cúm được coi là tác nhân gây chết người nhiều nhất lịch sử. Các nhà sử học ước tính dịch cúm năm 1918-1919 gây tử vong cho 50 triệu người trên thế giới, trong đó có khoảng 675.000 người Mỹ. Dịch cúm khác vào năm 1957-1958 giết chết khoảng 116.000 người dân nước này.
Năm 2009, Mỹ đón đợt dịch lớn khác, nhưng không đặc biệt nguy hiểm với người cao tuổi - nhóm có tỷ lệ tử vong cao nhất v́ biến chứng cúm. Cuối cùng, nước này có dưới 13.000 trường hợp tử vong.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tháng 8/2010 tuyên bố cúm đă chuyển sang giai đoạn hậu đại dịch, trở thành bệnh lưu hành, bùng phát theo mùa với chu kỳ truyền thống.
Thông thường, một đại dịch phát triển theo xu hướng này. Nó suy yếu dần sau một thời gian, khi dân số nói chung xây dựng khả năng miễn dịch thông qua vaccine hoặc nhiễm bệnh tự nhiên. Chúng trở thành bệnh theo mùa trong những năm sau đó. Các nhà khoa học cho biết xu hướng này có thể xảy ra với Covid-19.
"Mọi thứ sẽ trở nên b́nh thường. Đồ thị dịch tễ nhấp nhô đều đặn, có thời điểm số ca nhiễm tăng mạnh trong năm, có lúc chúng sụt giảm. Nó giống như cúm mùa hoặc cảm lạnh thông thường", Matthew Ferrari, Giám đốc Trung tâm Động lực học Các bệnh truyền nhiễm Penn State, cho biết.
Năm 1981, giới chức Mỹ báo cáo nhiều trường hợp bị tổn thương giống bệnh ung thư và viêm phổi ở người đồng tính nam khỏe mạnh. Ngày càng nhiều ca bệnh tương tự xuất hiện sau đó. Năm 1982, các nhà khoa học gọi căn bệnh là AIDS, hội chứng suy giảm miễn dịch. Họ xác định HIV - virus gây suy giảm miễn dịch ở người là nguyên nhân dẫn đến t́nh trạng này. Chúng phá hủy các tế bào chống lại bệnh tật và nhiễm trùng của cơ thể. Trong nhiều năm, AIDS được coi là bản án tử h́nh đáng sợ. Năm 1994, nó trở thành nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người từ 25 đến 44 tuổi tại Mỹ.
Người dân trước xe bus của chiến dịch nâng cao nhận thức về HIV/AIDS ở Abuja, Nigeria, tháng 12/2018. Ảnh: Reuters
Các phương pháp điều trị dần phổ biến vào nửa sau những năm 1990, đưa căn bệnh thế kỷ thành t́nh trạng mạn tính có thể kiểm soát. Người bệnh điều trị dự pḥng bằng thuốc ARV. Nếu sử dụng thuốc thường xuyên, họ có thể chung sống với HIV nhiều năm, nhiều thập kỷ và bệnh không tiến triển thành AIDS.
Hiện HIV không c̣n là trường hợp y tế khẩn cấp, song Tổ chức Y tế Thế giới vẫn coi đây là vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn. Virus cướp đi sinh mạng của 36,3 triệu người, tính đến năm 2021. Tại châu Phi và các nước thu nhập thấp, HIV không được kiểm soát, vẫn được coi là t́nh trạng khẩn cấp.
Giáo sư Charters cho biết đại dịch sẽ không kết thúc đồng đều ở mọi nơi trên thế giới. "Nó sẽ trở thành dịch bệnh lưu hành ở từng địa phương (khu vực) trong những thời điểm khác nhau", bà nói.
Năm 2015, Brazil hứng chịu một đợt bùng phát Zika do muỗi lây lan. Nó gây triệu chứng nhẹ cho người lớn và trẻ em, song để lại hậu quả nghiêm trọng cho phụ nữ mang thai, gây ra dị tật bẩm sinh, ảnh hưởng đến sự phát triển của năo thai nhi, khiến trẻ mắc chứng đầu nhỏ bất thường.
Năm 2016, WHO tuyên bố đây là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Trung tâm Kiểm soát và Pḥng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ báo cáo 224 trường hợp lây nhiễm Zika từ muỗi và hơn 36.000 trường hợp ở vùng lănh thổ Mỹ, phần lớn là Puerto Rico.
Con số này giảm đáng kể vào năm 2017. Zika gần như biến mất sau đó. Các chuyên gia tin rằng dịch bệnh đă lùi xa do phần lớn người dân có miễn dịch. Tiến sĩ Denise Jamieson, cựu quan chức CDC, người lănh đạo chính của chương tŕnh chống Zika, cho biết áp lực về việc tạo ra vaccine đă giảm bớt.
Zika sẽ là mối nguy tiềm ẩn nhiều năm. Các đợt bùng phát có thể xảy ra lần nữa nếu virus đột biến hoặc lượng lớn người trẻ tuổi, không tiêm chủng mắc bệnh.
Đối với Covid-19, thời điểm và cách thức kết thúc đại dịch c̣n là ẩn số. Nhiều quốc gia đă chấm dứt t́nh trạng khẩn cấp, sẵn sàng ứng phó với mầm bệnh như cúm mùa thông thường. Thụy Điển tuyên bố thoát đại dịch, số ca nhiễm giảm ổn định sau hai tháng gỡ bỏ gần như hoàn toàn hạn chế. Pháp mới đây kết thúc quy định đeo khẩu trang và sử dụng hộ chiếu vaccine. Khoảng 65% người dân Mỹ đă được tiêm chủng đầy đủ, 29% nhận liều vaccine tăng cường. Số ca nhiễm giảm trong gần hai tháng, số người nhập viện tại nước này cũng giảm mạnh, gần 30%.
Sau khi biến chủng Omicron "tàng h́nh" BA.2 xuất hiện, dịch bệnh tại Anh, New Zealand và Hong Kong leo thang. Virus cũng thách thức chiến lược "Không Covid" của Trung Quốc. Tại Mỹ Latin và Caribe, hơn 248 triệu người chưa được tiêm liều vaccine Covid-19 đầu tiên. Các quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng thấp có thể sẽ chứng kiến sự gia tăng số ca nhiễm, ca nhập viện và tử vong trong tương lai.
"Chúng ta vẫn chưa thoát khỏi đại dịch này, cần có cách tiếp cận thận trọng", Ciro Ugarte, Giám đốc y tế khẩn cấp của Tổ chức Y tế Liên Mỹ, nhận định.
