Một lệnh ngừng bắn do Tổng thống Mỹ Trump làm trung gian hiện đang được áp dụng. Nhưng điều gì thực sự đã xảy ra – và có bên nào nổi lên mạnh mẽ hơn sau cuộc xung đột không?
Từ trái sang phải, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh Getty Images
Kể từ ngày 22/6, Trung Đông đã chao đảo từ chiến tranh leo thang đến lệnh ngừng bắn mong manh. Một lệnh ngừng bắn dường như đang được duy trì, và cái mà Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi là "Cuộc chiến 12 ngày" giữa Israel và Iran dường như đã kết thúc - tạm thời.
Trong khi đó, ông Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và các nhà lãnh đạo Iran đều tuyên bố rằng cuộc xung đột đã tạm dừng theo điều kiện của họ.
Vậy sự thật là gì? Israel đã đạt được điều gì? Iran có bảo vệ được tài sản chiến lược của mình không? Và liệu lệnh ngừng bắn có phải là con đường dẫn đến hòa bình không?
Sự việc diễn ra như thế nào?
Vào đêm muộn thứ Bảy, theo lệnh của Israel, Mỹ đã tham gia vào cuộc chiến tranh Israel-Iran bằng các cuộc tấn công vào các cơ sở hạt nhân của Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan, "phá hủy hoàn toàn" các cơ sở này, theo lời ông Trump.
Vào thứ Hai, Iran đã đáp trả bằng cách bắn tên lửa vào căn cứ không quân lớn nhất của Hoa Kỳ ở Trung Đông, Al Udeid ở Qatar.
Có vẻ như Trung Đông đang chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh rộng lớn và kéo dài hơn.
Nhưng chỉ vài giờ sau đó, ông Trump đã tuyên bố trên Truth Social, nền tảng truyền thông xã hội của ông rằng: “Israel và Iran đã hoàn toàn nhất trí rằng sẽ có một ngừng bắn hoàn toàn và toàn diện".
Ông Trump gọi đó là “Cuộc chiến 12 ngày… có thể kéo dài trong nhiều năm và phá hủy Trung Đông”.
Bốn giờ sau khi lệnh ngừng bắn được cho là có hiệu lực, Israel đã tiến hành một cuộc tấn công vào Iran để trả đũa cho những gì họ nói là hai tên lửa đạn đạo xâm nhập không phận của mình, được phóng từ Iran. Cả hai đều bị đánh chặn. Cuộc trả đũa của Israel đã phá hủy một trạm radar gần Tehran.
Ông Trump vô cùng tức giận. "Tôi thực sự không vui khi Israel ra ngoài sáng nay. Chúng ta có hai quốc gia đã chiến đấu rất quyết liệt và trong thời gian dài đến nỗi họ không biết mình đang làm cái quái gì nữa", ông Trump nói với các phóng viên.
Iran cho biết họ không bắn những tên lửa đó. Đến 11:30 GMT, lệnh ngừng bắn đã có hiệu lực trở lại. Ông Trump đã nói chuyện với Thủ tướng Israel Netanyahu.
“Israel sẽ không tấn công Iran. Tất cả các máy bay sẽ quay lại và về nhà...Không ai sẽ bị thương, lệnh ngừng bắn có hiệu lực!” ông Trump viết trên Truth Social.
Israel đã đạt được những gì?
Israel từ lâu đã tuyên bố Iran là mối đe dọa hiện hữu số một của nước này, nhưng trước đây nước này chưa bao giờ tấn công vào các cơ sở hạt nhân của Tehran.
Vào ngày 13/6, Iran đã vượt qua ranh giới đỏ đó, ném bom các cơ sở trên mặt đất của nhà máy làm giàu nhiên liệu Natanz và tổ hợp công nghệ hạt nhân Isfahan. Iran đã trả đũa bằng cách phóng máy bay không người lái và tên lửa vào Israel.
Israel đã từng tấn công các cơ sở hạt nhân ở Syria và Iraq trước đây, nhưng hiện nay nước này đã chứng minh rằng họ có thể thực hiện một nhiệm vụ phức tạp ở xa hơn nhiều.
Tel Aviv cũng chống lại những cáo buộc quốc tế rằng nhiệm vụ của họ là bất hợp pháp. Israel tuyên bố đó là hành động tự vệ trước, nhưng không phải ai cũng đồng ý rằng Iran đang phát triển bom hạt nhân hoặc rằng nước này có kế hoạch sử dụng nó để chống lại Israel ngay lập tức.
“Tôi nói chuyện với các nhà lãnh đạo thế giới và họ rất ấn tượng trước quyết tâm của chúng tôi cũng như những thành tựu mà lực lượng của chúng tôi đạt được”, ông Netanyahu phát biểu vào ngày 18/6.
Cuối cùng, Israel đã chứng minh rằng họ có thể thuyết phục Mỹ tham gia một cuộc tấn công hạn chế ở Trung Đông mà họ đã bắt đầu. Trong các cuộc chiến tranh trước đây vào năm 1967 và 1973, Mỹ đã cung cấp hỗ trợ vật chất cho Israel khi nước này bị tấn công, nhưng không hỗ trợ Israel tham gia hoạt động trực tiếp.
Chiến dịch Rising Lion chống lại Iran diễn ra sau các cuộc xung đột mà Israel đã tiến hành chống lại các đồng minh khu vực của Iran – Houthis ở Yemen, Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Lebanon. Hamas và Hezbollah đã bị suy yếu trong hai năm qua.
Liệu Iran có bảo vệ được chương trình hạt nhân của mình không?
Israel đã gây ra thiệt hại đáng kể cho các mục tiêu trên mặt đất ở Iran, và Mỹ tuyên bố đã phá hủy các cơ sở hạt nhân dưới lòng đất.
Nhưng trong khi ảnh vệ tinh cho thấy tên lửa của họ đã bắn trúng mục tiêu, vẫn chưa có xác nhận độc lập nào để xác minh những gì đã bị phá hủy. Điều đó sẽ cần phải kiểm tra tại chỗ.
“Vào thời điểm này, không ai – kể cả IAEA – có thể đánh giá đầy đủ thiệt hại dưới lòng đất tại Fordow,” Rafael Grossi, giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hợp quốc, cho biết vào thứ Hai, sau cuộc tấn công của Mỹ. “Với lượng chất nổ được sử dụng và bản chất cực kỳ nhạy cảm với rung động của máy ly tâm, thiệt hại rất đáng kể dự kiến sẽ xảy ra,” ông nói.
Ngoài ra, người ta cũng không biết 400 kilôgam (880 pound) uranium làm giàu cao mà IAEA cho biết Iran hiện đang sở hữu đang ở đâu.
Mohammad Eslami, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, cho rằng chương trình hạt nhân sẽ không bị tổn hại. "Các công tác chuẩn bị phục hồi đã được dự đoán trước và kế hoạch của chúng tôi là ngăn chặn mọi sự gián đoạn trong sản xuất hoặc dịch vụ", ông cho biết hôm thứ Ba trong một tuyên bố được hãng thông tấn bán chính thức Mehr đưa tin.
Trong khi đó, vẫn còn sự nhầm lẫn về nguồn gốc của hai tên lửa đạn đạo tấn công Israel vào sáng thứ Ba, ba tiếng rưỡi sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Chính phủ Iran chính thức phủ nhận việc phóng tên lửa.
Vậy ai đã làm vậy? Và liệu chúng có bị bắn nhầm không – giống như tên lửa của Iran đã vô tình bắn hạ một máy bay chở khách của Ukraine vào năm 2021, khiến 176 người thiệt mạng? Khả năng xảy ra một cuộc tấn công nữa vào Iran là bao nhiêu? Điều mà Israel và Iran đã đồng ý là lệnh ngừng bắn, nhưng họ chưa thực hiện hòa bình.
Về chương trình hạt nhân của Iran, các chuyên gia cho rằng – nhìn chung – có hai con đường có thể xảy ra trong tương lai.
Các cuộc thanh tra mới của Liên Hợp Quốc đối với các cơ sở hạt nhân của Iran và một hiệp ước mới với Iran, có lẽ giống với Kế hoạch hành động toàn diện chung năm 2015 của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, có thể giúp Tehran giảm bớt áp lực toàn cầu đối với chương trình của mình, mặc dù ông Trump là người đã rút khỏi JCPOA chứ không phải Iran.
Đây là nơi các cường quốc châu Âu có thể đóng vai trò, bao gồm Vương quốc Anh, Pháp và Đức, đã gặp Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi vào ngày 20/6, cùng với người đứng đầu chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu Kaja Kallas trong nỗ lực ngăn chặn các cuộc tấn công của Mỹ. Nỗ lực đó đã thất bại, nhưng mặc dù EU không thể một mình thúc đẩy Iran vào một sự thỏa hiệp, họ có thể hành động như một đối trọng với sức mạnh cứng rắn của Mỹ-Israel.
Ioannis Kotoulas, giảng viên thỉnh giảng về địa chính trị tại Đại học Athens, phát biểu với Al Jazeera rằng: "Iran sẽ cố gắng lôi kéo châu Âu vào vấn đề này bằng cách đề xuất tăng cường giám sát và đưa ra các cam kết trong chương trình hạt nhân của nước này".
“Mỹ có thể chấp nhận một chương trình hạt nhân hòa bình – Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ arco Rubio đã nói như vậy. Khả năng là Mỹ sẽ không cố gắng ép buộc thay đổi chế độ. "Châu Âu hiện là lối thoát duy nhất của Iran. Nga không đáng tin cậy”, ông nói.
Nhưng trước đây Israel đã cố gắng phá hoại mọi thỏa thuận hạt nhân giữa phương Tây và Iran, và khó có thể chấp nhận một thỏa thuận mới.
Và liệu Iran có sẵn sàng thỏa hiệp hay không, sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân trước đây với Tehran, sau đó thay đổi mục tiêu trong các cuộc đàm phán gần đây và cuối cùng tham gia cùng Israel ném bom các cơ sở hạt nhân của Iran trong khi họ được cho là đang đàm phán một thỏa thuận?
Ali Ansari, giáo sư về lịch sử Iran tại Đại học St Andrews, nói với Al Jazeera rằng: “Điều đó thực sự phụ thuộc vào động lực trong nước và cách diễn đạt bất kỳ động thái xuống thang nào, nhưng đã có những lời kêu gọi ngừng làm giàu uranium từ các nhà hoạt động trong nước”.
Cho đến nay, Iran vẫn có vẻ không chịu nhượng bộ trong việc theo đuổi chương trình hạt nhân của mình.
Ngày 23/6, ủy ban an ninh quốc gia của quốc hội Iran đã thông qua một dự luật thúc đẩy việc đình chỉ hoàn toàn sự hợp tác của Tehran với IAEA nếu được thông qua trong phiên họp toàn thể.
Trong khi đó, ông Trump nhấn mạnh trên mạng xã hội vào thứ Ba rằng ông sẽ không cho phép chương trình hạt nhân của Iran được tiếp tục.
Nếu căng thẳng cơ bản đó vẫn còn nguyên vẹn, một loạt các cuộc tấn công và phản công khác gây thiệt hại cho Mỹ có thể chỉ là vấn đề thời gian.
VietBF@ Sưu tập
