Những vùng "cấm bay" này thường xuất hiện khi có mối đe dọa đối với an toàn hàng không từ các sự kiện trên mặt đất. Căng thẳng leo thang ở Trung Đông là diễn biến toàn cầu mới nhất gây ra lỗ hổng trong luồng không lưu — một tình huống mà các chuyên gia hàng không cho rằng đang khiến các hãng bay thương mại mất thời gian và tiền bạc do phải định tuyến lại hoặc hủy chuyến.
Đây là lời nhắc rằng, dù hành khách đang ở độ cao 12.000m trong một khoang kim loại kín, vừa xem phim Hollywood vừa dùng bữa tối và đồ uống, họ vẫn không thể thoát khỏi ảnh hưởng của những sự kiện đang diễn ra dưới mặt đất, ở những nơi rất xa.
Tuy nhiên, sau nhiều năm ứng phó với xung đột, các hãng hàng không đã dần thích nghi với thực tế rằng gián đoạn do chiến tranh là điều họ phải xử lý thường xuyên.
Một nhà phân tích cho biết, các thảm họa thiên nhiên — như vụ phun trào núi lửa hiện nay gần Bali, Indonesia — thậm chí có thể gây ra nhiều rắc rối hơn cho các hãng bay.
Brendan Sobie, chuyên gia tư vấn hàng không có trụ sở tại Singapore, nhận định: "Việc đóng cửa không phận đã trở nên khá phổ biến".
Ông nói với CNN: "Các hãng hàng không gần như phải chấp nhận những tình huống như vậy như một phần của bình thường mới".
Theo dữ liệu theo dõi không lưu trực tiếp từ các trang như FlightRadar24, hiện đang có nhiều khoảng trống lớn trên bầu trời Israel, Iraq, Iran và Ukraine, khi hầu hết lưu lượng không lưu đều được dồn vào các hành lang bay xung quanh những khu vực này.
Hiện vẫn còn một số chuyến bay quốc tế qua không phận Nga, chủ yếu là các hãng hàng không Trung Quốc như Air China, Xiamen Air hoặc Cathay Pacific. Không phận Nga giáp Ukraine đã bị đóng cửa hoàn toàn đối với các hãng hàng không thương mại kể từ khi xung đột nổ ra, khiến các chuyến bay giữa Trung Quốc và châu Âu phải chuyển hướng qua Biển Baltic, gần St. Petersburg.
Sobie cho biết: “Các hãng hàng không đều có bộ phận chuyên theo dõi các vấn đề liên quan đến không phận và liên tục đánh giá rủi ro”. Ông nói thêm, mỗi hãng có những biến số riêng trong cách họ vận hành.
Ông cũng lưu ý rằng, “ngay cả khi không phận vẫn mở, một số hãng vẫn có thể coi là không an toàn” và vì thế phải định tuyến lại.
Thông thường, việc đổi hướng này liên quan đến những thay đổi đáng kể về hành trình. Phi công phải đảm bảo giữ khoảng cách đủ xa với khu vực nguy hiểm để phòng trường hợp điều kiện thời tiết bất ngờ đẩy họ đi chệch hướng, hoặc một tình huống khẩn cấp trên máy bay buộc phải hạ cánh ngoài kế hoạch.
Trong thời đại chiến tranh mạng, ngày càng có nguy cơ GPS bị gây nhiễu hoặc giả mạo tại các khu vực chiến sự — khi hệ thống định vị có thể bị đánh lừa để hiển thị sai vị trí thực tế.
Chi phí của xung đột
Tony Stanton, Giám đốc tư vấn của Strategic Air tại Úc, cho biết bất kể là hãng hàng không nào, việc gián đoạn chuyến bay đều gây thiệt hại đáng kể về chi phí.
Ví dụ, ông cho biết cuộc xung đột hiện tại giữa Iran và Israel đang buộc các hãng hàng không phải kéo dài thêm hai giờ cho các chuyến bay thẳng từ London đến Hong Kong.
Ngay cả với những máy bay phản lực đường dài hiệu quả như Boeing 777 hay Airbus A350, điều này vẫn đồng nghĩa với việc tiêu tốn thêm một lượng nhiên liệu lớn.
Hãy nhìn tấm bản đồ đặc biệt này: Điều gì đã xảy ra khiến nó bị "đục thủng lỗ chỗ"? - Ảnh 2.
Máy bay đỗ tại Sân bay Mumbai vào ngày 13/6/2025, tại Mumbai, Ấn Độ. Nhiều chuyến bay đã bị hủy hoặc chuyển hướng sau cuộc tấn công của Israel vào Iran và sau đó là đóng cửa không phận Iran.
Stanton cho biết: “Để hình dung rõ hơn, mặc dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến mức tiêu thụ nhiên liệu, một chiếc B777 tiêu tốn khoảng 7.000 USD nhiên liệu cho mỗi giờ bay”.
Ngoài chi phí nhiên liệu, các hãng hàng không còn phải gánh thêm các khoản như chi phí cho thời gian làm việc của phi hành đoàn, phí bay qua không phận thay thế và tổn thất doanh thu do chuyến bay bị chậm trễ hoặc hủy.
Các khoản lỗ này không dễ dàng bù đắp, vì phần lớn hành khách đã đặt vé trước nhiều tuần hoặc nhiều tháng trước khi xảy ra sự cố.
Theo các nhà phân tích, việc cộng thêm những chi phí này vào giá vé tương lai là điều không đơn giản, vì cung – cầu trên các tuyến bay có thể đã thay đổi sau khi xung đột nổ ra.
Stanton lưu ý: “Điều hành một hãng hàng không có lãi chưa bao giờ là dễ dàng”.
Trong khi cuộc xung đột hiện nay ở Trung Đông đã khiến các chuyến bay thương mại đến Iran và Israel phải dừng hoàn toàn, các hãng hàng không từng bay qua không phận các nước này buộc phải thay đổi hành trình.
Sobie cho biết tác động lớn nhất xét theo tỷ lệ là đối với các chuyến bay ngắn giữa Trung Á và các điểm đến ở Trung Đông như Dubai hoặc Doha. Ông giải thích rằng trước khi chiến sự bắt đầu, những chuyến bay này có thể dành đến hai giờ bay trong không phận Iran dù tổng hành trình chỉ kéo dài ba đến bốn giờ.
Stanton cho biết nhiều chuyến bay từng đi qua Iran, Iraq, Jordan hoặc Israel hiện đang phải chuyển hướng qua các hành lang trên không phận Ả Rập Xê Út, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ.
“FlightRadar24 cho thấy rất rõ rằng lưu lượng hàng không đang bị dồn vào hai hành lang hẹp, đặc biệt là hành lang ở phía nam khu vực xung đột”, ông nói.
Các chuyên gia cho rằng điều này đồng nghĩa với việc các kiểm soát viên không lưu phải xử lý nhiều máy bay hơn trong những vùng không phận nhỏ hơn.
Họ cũng lưu ý rằng, mặc dù có thể điều chỉnh các yếu tố như độ cao bay và thời gian cất cánh, nhưng những thay đổi này cũng khiến chi phí gia tăng – đặc biệt tại các sân bay lớn, nơi lịch cất – hạ cánh rất chặt chẽ.
Các nhà phân tích nhấn mạnh, hiện nay có nhiều máy bay và hành khách di chuyển hơn bao giờ hết, khiến việc xử lý gián đoạn do xung đột trở nên phức tạp hơn.
Sobie chỉ ra rằng, hiện lưu lượng hàng không ở khu vực Trung Á đã tăng gấp ba lần so với vài năm trước.
Những lo ngại lớn hơn đối với ngành hàng không
Ngoài những rủi ro từ xung đột, Stanton cho rằng ngành hàng không còn đối mặt với các mối đe dọa lớn hơn, chẳng hạn như núi lửa.
“Hiện tượng phổ biến nhất khác ảnh hưởng đến các tuyến bay là các vụ phun trào núi lửa – như những gì đang xảy ra ở Bali hiện nay”, ông nói.
Theo ông, tro núi lửa chứa silica có thể bám vào các bộ phận trong động cơ phản lực, gây hậu quả nghiêm trọng. Tro cũng có thể bị gió ở độ cao đưa đi rất xa. Ông nhắc lại rằng vụ phun trào núi lửa Eyjafjallajökull năm 2010 ở Iceland đã ảnh hưởng tới hơn 10 triệu hành khách và gây thiệt hại cho ngành hàng không hơn 1,7 tỷ USD.
Khi những đám mây tro dày đặc từ Eyjafjallajökull tràn tới, bầu trời Bắc Đại Tây Dương – một trong những tuyến bay nhộn nhịp nhất thế giới – trở nên vắng lặng, và lưu lượng hàng không giảm xuống mức chưa từng thấy cho đến đại dịch Covid-19 một thập kỷ sau đó.
“Phun trào núi lửa đôi khi còn có thể gây ra tác động lớn hơn nhiều so với một khu vực xung đột”, Stanton kết luận.
VietBF@ Sưu tập
