Nỗ lực chấm dứt chiến tranh Nga-Ukraine của ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, đã tắt ngấm sau cuộc điện đàm kéo dài hai tiếng đồng hồ giữa ông Trump và ông Vladimir Putin.
Đây là cuộc điện đàm thứ ba giữa hai nhà lãnh đạo Nga-Mỹ chỉ trong bốn tháng cầm quyền nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump. Và cũng như hai lần trước nó không đem tới một kết quả đột phá nào mà lại báo hiệu một sự chuyển hướng đáng thất vọng trong chính sách của Mỹ.
Trump quay lưng
Rốt cuộc ông Trump phải thừa nhận ngưng chiến hay không là do hai bên thương lượng với nhau, “bởi vì họ biết chi tiết về một cuộc đàm phán mà không ai khác biết được.” Trong cuộc đàm luận trực tuyến ngay sau đó với các nhà lãnh đạo Âu Châu ông Trump một lần nữa cho biết Mỹ sẽ từ bỏ vai trò trung gian đàm phán, không can dự vào nội dung, tiến trình thương lượng giữa Nga và Ukraine.
Sau cuộc đàm luận, ông JD Vance, phó tổng thống Mỹ, nói với báo chí: “Cuối cùng Mỹ có thể nói ‘Đây không phải là cuộc chiến của chúng ta.’” Ông Trump phụ họa: “Đây là tình thế của Âu Châu, và lẽ ra phải tiếp tục là câu chuyện của Âu Châu.”
Theo những người quan sát thời cuộc, sự rút lui của Mỹ đánh dấu một bước ngoặt, báo hiệu chiến tranh sẽ kéo dài, Ukraine sẽ bước vào một thời kỳ nguy hiểm hơn. Sau cuộc điện đàm với ông Trump, ông Volodymyr Zelensky, tổng thống Ukraine, cảnh báo: “Điều quan trọng là Mỹ không được xa rời các cuộc đàm phán và theo đuổi hòa bình, bởi vì người duy nhất được hưởng lợi từ điều đó là Putin.”
Nhưng ông Zelensky làm gì được khi ông Trump đã quyết thay đổi. Chỉ hơn một tuần trước, chính quyền Trump cùng với Liên Âu đã yêu cầu Nga và Ukraine ngừng bắn vô điều kiện trong 30 ngày, bắt đầu từ Thứ Hai, 12 Tháng Năm, nếu không thì Mỹ và EU sẽ gia tăng trừng phạt kinh tế.
Ông Zelensky chấp nhận, ông Putin thì không. Thay vì ngừng bắn, ông Putin còn cho mở cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (drone) lớn nhất từ trước tới nay vào trung tâm thủ đô Kiev. Ấy vậy mà trong cuộc điện đàm, ông Trump thậm chí không đả động gì về lệnh trừng phạt mà còn tỏ ra hào hứng với triển vọng khôi phục lại quan hệ kinh tế Nga-Mỹ với ảo tưởng Nga là một “mỏ vàng kinh tế tiềm tàng” cho các công ty Mỹ khi chiến tranh kết thúc.
Không ai nghi ngờ rằng ông Trump có thiện chí muốn giúp kết thúc cuộc chiến tranh ở Ukraine mà ông gọi là “cuộc tắm máu thảm họa,” nhưng thiện chí đó đã bị ông Putin lợi dụng để kéo dài chiến tranh, làm suy yếu Ukraine và giành chiến thắng tối hậu.
Ông Trump đã nhiều lần đưa ra kế hoạch đình chiến, từ kêu gọi hai bên ngừng tấn công vào hệ thống năng lượng của nhau, ngừng bắn trên không và trên biển, đến đóng băng chiến cuộc ở tình trạng hiện hữu, ngừng bắn 30 ngày để tạo thuận lợi cho đàm phán… tất cả đều bị ông Putin không đếm xỉa tới. Tham vọng của ông Trump “kết thúc cuộc chiến trong 24 tiếng đồng hồ” đến nay đã thất bại thảm hại.
Những ảo tưởng nguy hiểm
Nguyên nhân sự thất bại đó thì có nhiều, nhưng điểm chính là nỗ lực của ông Trump không đặt nền tảng trên sự thật mà trên những ảo tưởng.
Không thể có nền hòa bình công chính nếu không phân biệt được đúng và sai, chính nghĩa và xâm lược. Nỗ lực vận động trong bốn tháng qua của chính quyền Trump dựa trên những thông tin sai sự thật và xuyên tạc, lẫn lộn thủ phạm với nạn nhân đến mức ông tuyên bố Ukraine là bên gây ra cuộc chiến tranh bất chấp sự thật rằng chính Putin đã xua quân vào lãnh thổ Ukraine ngày 24 Tháng Hai, 2022, khởi đầu một cuộc chiến hủy diệt toàn diện sau khi đã sáp nhập được bán đảo Crimea năm 2014 và khuấy động phong trào ly khai ở bốn tỉnh miền đông nước này.
Nạn nhân của cuộc chiến là người Ukraine, là binh sĩ, người già, trẻ em, phụ nữ bị giết hại vô cớ trên quê hương của họ; là những thành phố và làng mạc bị bom đạn Nga san thành bình địa. Khi đánh giá sai thực tế, ông Trump đã vô tình biện minh cho kẻ xâm lược. Lẽ ra phải gia tăng áp lực kinh tế và quân sự lên Putin để buộc tên đồ tể phải ngừng bắn giết thì ông Trump đã nhiều lần đứng về phía Nga, kể cả bỏ phiếu phản đối nghị quyết lên án Nga tại Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc, trái ngược với lập trường chung của các nước dân chủ đồng minh.
Nỗ lực hòa bình của ông Trump còn dựa trên những ảo tưởng nguy hiểm. Ông đánh giá cao quan hệ cá nhân của ông với Putin, ông tin ông có đủ uy tín buộc ông Putin chấm dứt chiến tranh “trong 24 giờ.”
Thực tế cho thấy ông Putin không bao giờ muốn hòa bình. Sau cuộc điện đàm, ông Trump viết trên mạng xã hội “Nga và Ukraine sẽ ngay lập tức bắt đầu các cuộc đàm phán tiến tới một lệnh ngừng bắn và quan trọng hơn, một kết thúc cho cuộc chiến.” Ông gợi ý “Vatican, do Đức Giáo Hoàng đại diện, đã nói họ rất muốn chủ trì các cuộc hòa đàm. Hãy bắt đầu đàm phán.”
Nhưng ông Putin không nói như vậy, ông ta vẫn khăng khăng: “Lập trường của Nga rất rõ ràng. Việc loại bỏ nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng này là điều quan trọng nhất đối với chúng tôi,” khi tuyên bố trong cuộc họp báo ở Sochi ngay sau cuộc trò chuyện với ông Trump.
“Nguyên nhân gốc rễ” đó là gì? Là sự mở rộng về phía Đông của liên minh NATO, mà Nga coi như mối đe dọa an ninh quốc gia. Là quốc gia Ukraine độc lập có kế hoạch gia nhập Liên Âu, NATO hướng tới một tương lai dân chủ và thịnh vượng. Ông Putin không muốn hòa bình mà chỉ muốn Ukraine đầu hàng, nhượng cho Nga năm tỉnh mà Nga đã chiếm được bằng vũ lực. Tình bạn với ông Trump không đủ để khiến ông Putin từ bỏ tham vọng đế quốc ấy.
Ông Trump cũng đánh giá quá thấp lòng yêu nước và khả năng kháng cự của người dân Ukraine. Khi bắt đầu cuộc xâm lược, ông Putin tưởng có thể thâu tóm Ukraine trong vài ngày, nhưng hơn ba năm qua, với gần 1 triệu binh sĩ chết và bị thương, Nga vẫn chưa chiếm được toàn bộ vùng Donetsk của Ukraine dù có sự chống lưng của Trung Quốc, dù đã muối mặt cầu viện sự yểm trợ của các đồng minh nhỏ hơn như Iran và Bắc Hàn.
Người Ukraine không muốn cuộc chiến này, nhưng khi ông Putin đem chiến tranh đến cửa nhà họ, thì họ không có lựa chọn nào khác. Không giống như người Nga, những người có thể rút khỏi chiến trường và trở về nhà bất cứ lúc nào, người Ukraine không thể buông súng; nếu ngừng chiến đấu, họ sẽ mất nước, mất nền văn hóa và tự do của mình. Khi nghĩ Ukraine phải đầu hàng Nga để chấm dứt chiến tranh và sự tàn phá, ông Trump đã không đồng cảm được với ý chí tự do của cả một dân tộc.
Ông Trump có lần sỉ nhục ông Zelensky: “Ông không có quân bài nào cả!” Thực tế, Ukraine có hai quân bài quan trọng để không bao giờ đầu hàng: tiềm lực của người dân Ukraine và sự yểm trợ Âu Châu. Không ai phủ nhận rằng Ukraine còn đứng vững tới hôm nay là nhờ có sự yểm trợ quân sự và vũ khí hào phóng của đồng minh, đứng đầu là Hoa Kỳ. Nhưng bản thân Ukraine cũng có những bước tiến đáng khâm phục: cho đến nay Ukraine tự sản xuất được khoảng 40% nhu cầu vũ khí, đạn dược, theo thông báo của ông Zelensky.
Cuộc chiến đang chuyển sang hướng “đấu drone” hoặc tấn công sâu trong lãnh thổ đối phương. Theo các nguồn tin quân sự, trong khi Nga vẫn phải dựa vào nguồn “drone” do Iran cung cấp thì Ukraine đã sản xuất được 2 triệu chiếc “drone” vào năm ngoái, sẽ tăng lên 4.5 triệu chiếc trong năm nay với độ chính xác ngày càng cao. Sự kiện một thuyền tấn công không người lái tự chế của Ukraine dùng hỏa tiễn bắn rơi một chiến đấu cơ Su-30 của Nga trên bầu trời Hắc Hải mới đây cho thấy người Ukraine không hề kém cỏi. Báo The Wall Street Journal thiên hữu của Mỹ cũng phải thán phục: “Giá trị vũ khí mà công nghiệp quốc phòng Ukraine làm ra đã tăng chóng mặt từ $1 tỷ năm 2022 đến $35 tỷ trong ba năm chiến tranh bất chấp hỏa tiễn Nga trút xuống các nhà máy của họ.”
Trái với Hoa Kỳ, Âu Châu đã cố không bỏ rơi Ukraine. Các nhà lãnh đạo Âu Châu thừa nhận nếu ông Putin chiến thắng ở Ukraine thì Âu Châu sẽ gặp nguy và thực tế Nga đã gây chiến với NATO như một tuyên bố của Điện Kremlin năm 2022. Có nhiều chứng cứ về tham vọng của ông Putin như việc tập trung quân đội và xây cất căn cứ ở biên giới Nga giáp với Phần Lan và các nước Baltic, các chiến dịch bí mật phá hoại cơ sở hạ tầng khắp Âu Châu. Vì Âu Châu không có “một đại dương đẹp” ngăn cách với Nga như Mỹ nên các nhà lãnh đạo Âu Châu buộc phải cấp tốc gia tăng tiềm lực quân sự và yểm trợ Kiev.
Nỗi thất vọng với Mỹ càng làm cho Âu Châu thêm quyết tâm. Ông Friedrich Merz, tân thủ tướng Đức, vừa nhậm chức đã tuyên bố tăng ngân sách quốc phòng lên 5% GDP và cam kết chính phủ của ông “sẽ cung cấp mọi nguồn lực tài chính mà Bundeswehr [quân đội Đức] cần để trở thành đội quân quy ước hùng mạnh nhất Âu Châu,” theo báo The Washington Post.
Chiến đấu đến khi nào?
Về phần mình, người Ukraine vẫn rất cần sự yểm trợ của Mỹ nhất là về tình báo vệ tinh. Ông Zelensky vẫn tha thiết yêu cầu ông Trump hỗ trợ Ukraine, vẫn chấp nhận vô điều kiện các kế hoạch của ông Trump. Nhưng Ukraine vẫn sẵn sàng cho tình huống phải tiếp tục chiến đấu khi đàm phán thất bại, kể cả trong tình huống tồi tệ nhất là Mỹ hoàn toàn quay lưng với sự nghiệp chính nghĩa của dân tộc Ukraine.
Khi những nỗ lực dàn xếp của ông Trump thất bại thì hy vọng sớm kết thúc cuộc chiến cũng chết theo và Ukraine phải tiếp tục chiến đấu chưa biết đến khi nào. Tại cuộc họp ở Thổ Nhĩ Kỳ cuối tuần trước, ông Vladimir Medinsky, trưởng đoàn Nga, nói với đoàn Ukraine: “Chúng tôi đã chiến đấu với Thụy Điển 21 năm; các người sẵn sàng chiến đấu trong bao lâu nữa?,” ám chỉ cuộc chiến tranh mà đế quốc Nga xâm lược Thụy Điển cách đây hơn 300 năm (1700-1721). Câu trả lời của người Ukraine chỉ có thể là, chiến đấu đến khi nào đất nước sạch bóng quân Nga xâm lược!
Ông Trump có cơ hội tốt để dàn xếp một thỏa thuận hòa bình, chấm dứt cuộc chiến tranh bi thảm nhất của thời đại và giành giải Nobel Hòa Bình ông hằng ao ước, nhưng để làm được như vậy ông phải từ bỏ các ảo tưởng, nhìn nhận đúng thực tế và có sự lựa chọn đúng đắn: tiếp tục yểm trợ Ukraine và gia tăng trừng phạt Nga để ông Putin phải nhận ra rằng, chiến thắng là điều không tưởng mà cần phải đình chiến và đàm phán hòa bình một cách nghiêm chỉnh, càng sớm càng tốt.
