|
Sau gần một năm ông Trump trở lại Nhà Trắng, Liên minh châu Âu (EU) đang phải thích nghi với một đồng minh truyền thống ngày càng khó đoán định, trong bối cảnh các sức ép về an ninh, vấn đề Ukraine, căng thẳng thương mại và yêu cầu tăng cường tự chủ chiến lược đan xen.
Trong suốt năm 2025, một thực tế mới dần trở nên rõ ràng đối với châu Âu: Những thay đổi trong cách tiếp cận của Mỹ – đồng minh truyền thống và quan trọng hàng đầu của lục địa này – đang tạo ra các tác động đáng kể tới sự đoàn kết nội khối, kinh tế, an ninh và môi trường chính trị của Liên minh châu Âu (EU). Bối cảnh đó bao trùm hội nghị thượng đỉnh EU diễn ra trong tuần này, khép lại một năm đặc biệt nhiều thử thách.Sau khi quyết định đóng băng vô thời hạn các tài sản của Nga tại châu Âu vào tuần trước, các nhà lãnh đạo EU tiếp tục đối mặt với một phép thử mới về năng lực và sự thống nhất tại hội nghị thượng đỉnh dự kiến diễn ra trong hai ngày 18-19/12. Ukraine đang rơi vào tình trạng tài chính hết sức khó khăn, trong khi EU đã cam kết đáp ứng các nhu cầu kinh tế và quân sự của Kiev trong hai năm tới, nhiều khả năng thông qua một khoản vay mới sử dụng nguồn tài sản bồi thường.
Ngoại trưởng Đan Mạch Lars Løkke Rasmussen – đại diện quốc gia đang giữ chức Chủ tịch luân phiên EU – cảnh báo: “Đây là thời điểm then chốt đối với châu Âu và Ukraine. Chúng ta cần đưa ra quyết định không chỉ để bảo đảm nền kinh tế Ukraine, mà còn để gửi đi thông điệp tới phần còn lại của thế giới, trong đó có Mỹ, rằng châu Âu là một chủ thể địa chính trị mạnh mẽ”.
Châu Âu trước sức ép từ chính quyền Tổng thống Trump
Trong bối cảnh cuộc chiến trên bộ lớn nhất châu Âu trong nhiều thập kỷ vẫn tiếp diễn, các nước châu Âu ngày càng đối mặt với những thay đổi trong cách tiếp cận của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với khu vực, cũng như với Nga. Châu Âu ban đầu lựa chọn phản ứng thận trọng và mang tính kiềm chế, nhưng lập trường này đã dần điều chỉnh trong thời gian gần đây.
Kể từ tháng 1/2025, khi các nhà lãnh đạo châu Âu tìm cách duy trì năng lực chiến đấu của Ukraine trước đối thủ lớn hơn, Tổng thống Trump liên tục thay đổi lập trường, có lúc thể hiện sự ủng hộ Kiev, nhưng ngay sau đó lại phát tín hiệu nghiêng về phía Moscow. Phần lớn thời gian, ông duy trì thái độ chỉ trích châu Âu, và giọng điệu này ngày càng gay gắt.
Dù đã nỗ lực lấp đầy khoảng trống và tăng cường hỗ trợ quân sự cho Ukraine, các nhà lãnh đạo châu Âu vẫn thừa nhận Mỹ là đối tác không thể thay thế và Tổng thống Trump được xem là nhân vật phương Tây hiếm hoi mà Tổng thống Nga Vladimir Putin sẵn sàng đối thoại về hòa bình.
Thủ tướng Đức Friedrich Merz tuần trước cảnh báo: “Chúng ta thực sự đang chứng kiến một bước ngoặt lịch sử và mọi thứ đã thay đổi hoàn toàn. Chúng ta đang sống trong một thời đại khác và thời đại này đòi hỏi những phản ứng khác với trước đây”.
Châu Âu bắt đầu điều chỉnh chiến lược
Chỉ vài tuần sau khi Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, chính quyền Mỹ đã phát tín hiệu rõ ràng rằng các lợi ích an ninh của Washington còn nằm ở những khu vực khác, buộc châu Âu phải tự lo cho an ninh của mình cũng như cho Ukraine.
Những quan điểm này tiếp tục được thể hiện trong Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ công bố đầu tháng này, trong đó chỉ trích chính sách nhập cư của EU và cảnh báo rằng châu Âu đang đối mặt với “nguy cơ bị xóa sổ nền văn minh” và có thể không còn là đối tác đáng tin cậy của Mỹ.
Theo bà Judy Dempsey, chuyên gia thuộc Viện Carnegie châu Âu, “châu Âu không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải phản ứng”.
“Châu Âu và phần còn lại của thế giới giờ đây đều đã thấy rõ cách mà chính quyền Mỹ hiện nay nhìn nhận họ và họ không thể tiếp tục giả vờ như không có chuyện gì xảy ra”, bà nhận định.
Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng thể hiện lập trường cứng rắn hơn: “Châu Âu chúng ta, trong đó có Đức, phải trở nên độc lập hơn với Mỹ về chính sách an ninh. Đây không phải là điều bất ngờ nhưng nay nó đã được khẳng định thêm một lần nữa”.
Kế hoạch hòa bình gây tranh cãi và căng thẳng thương mại
Một tài liệu khác khiến EU quan ngại được lưu hành hồi tháng trước là bản kế hoạch 28 điểm của chính quyền Tổng thống Trump nhằm chấm dứt chiến sự Ukraine. Văn bản này đề cập tới một số quan điểm lâu nay của Nga, cùng các nội dung được cho là tạo điều kiện mở rộng hợp tác kinh tế, đồng thời đưa ra đề xuất về việc từng bước đưa Tổng thống Vladimir Putin trở lại các cơ chế và diễn đàn quốc tế.
Kế hoạch 28 điểm gần như không thể chấp nhận đối với Ukraine và các nước châu Âu ủng hộ Kiev, nhưng lại được Nga phản hồi nhận tích cực. Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov cho rằng Tổng thống Trump là “nhà lãnh đạo phương Tây duy nhất” thể hiện “sự thấu hiểu đối với những nguyên nhân khiến xung đột ở Ukraine là không thể tránh khỏi”.
Trong lĩnh vực kinh tế, căng thẳng tiếp tục leo thang sau khi Tổng thống Trump tuyên bố các biện pháp áp thuế diện rộng hồi tháng 4, với lý do bảo vệ an ninh quốc gia. Ông cáo buộc Mỹ đã bị các quốc gia khác “lợi dụng”, trong đó có cả các đồng minh trong NATO.
Đến tháng 7, Mỹ và EU đạt được một khuôn khổ thương mại mới, theo đó áp mức thuế 15% đối với phần lớn hàng hóa. Dù đã tránh được các mức thuế cao hơn, nhưng thực tế này đã thúc đẩy EU tìm kiếm các thỏa thuận với nhiều đối tác khác, đặc biệt tại châu Á. Mặt khác, khối này cũng dần chấp nhận rằng việc chịu mức thuế cao hơn có thể là cái giá phải trả để duy trì sự ủng hộ của Mỹ đối với Ukraine.
Từng bước tăng cường tự chủ quốc phòng
Bất chấp những bất ổn trong quan hệ thương mại, các nước châu Âu trong NATO vẫn đồng ý với yêu cầu của Tổng thống Trump về việc nâng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP, dù chưa rõ bao nhiêu quốc gia có thể đạt được mục tiêu này vào năm 2035 bởi nhiều nước vẫn chưa hoàn thành cam kết cũ là 2% GDP.
EU hiện đã nới lỏng các rào cản đối với chi tiêu quốc phòng và đặt mục tiêu đủ khả năng tự bảo vệ trước các mối đe dọa bên ngoài vào năm 2030.
Hội nghị thượng đỉnh EU lần này, tập trung vào việc tài trợ cho nền kinh tế và nỗ lực quân sự của Ukraine trong 2 năm tới, được xem là một bước đi đơn độc nữa của châu Âu trong bối cảnh thiếu vắng sự hậu thuẫn trực tiếp từ Mỹ. Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa, người chủ trì hội nghị, thậm chí cảnh báo sẽ giữ các nhà lãnh đạo tại trụ sở EU trong nhiều ngày cho đến khi đạt được đồng thuận.
|
