Năm năm trước, cuốn nhật kí [1] của một nữ bác sĩ Quân đội Nhân dân trong thời chiến tranh Việt Nam đă tạo dư luận, nhất là ở Việt Nam. Chỉ v́ người ghi lại những ḍng nhật kí đó đă hi sinh trên chiến trường ở Quảng Ngăi, c̣n số phận cuốn nhật kí lại theo một người lính Mỹ phiêu bạt đến Hoa Kỳ, để rồi 35 năm sau người lính Mỹ cất giữ quyển nhật kí mới t́m được người thân của tác giả để cho gia đ́nh biết rằng trước khi hi sinh cô đă để lại cho đời những tâm tư thầm kín nhất.
“Đến với em”: một thoáng mơ mộng qua nhật kí của bác sĩ Đặng Thùy Trâm
Người viết nhật kí là bác sĩ Đặng Thùy Trâm, t́nh nguyện đi B năm 1968, hi sinh tại chiến trường ngày 22.06.1970 khi đời c̣n non trẻ. Những ḍng nhật kí là những khao khát t́nh yêu nhưng không được đáp lại, là những thời khắc giáp mặt với vết thương, với sinh tử gây ra do bởi chiến tranh, là những mơ ước ḥa b́nh. Chiến tranh trong phim là những phút sôi động ở chiến truờng Đức Phổ, là sơ tán khỏi Hà Nội cuối năm 1972.
“Cần t́nh yêu để vượt qua gian khổ th́ đạn bom đến.”
“Ước mong của em chỉ là ḥa b́nh lập lại. Em được về với mẹ của em. Chỉ thế thôi.”
“Mẹ ơi trong ngày khải hoàn sẽ không có con của mẹ đâu.”
Đó là vài hàng từ nhật kí của Đặng Thùy Trâm hiện lên trong phim.
Câu chuyện về cuốn nhật kí có nhiều biến chuyển lôi cuốn. Khi tịch thu được nhật kí, một người lính Việt Nam Cộng Ḥa, trung sĩ Nguyễn Trung Hiếu đă đưa cho người lính Mỹ phụ trách quân báo là Fred Whitehurst và nói: “Đừng đốt. Trong này đă có lửa của t́nh yêu, dâng hiến.”
Fred Whitehurst và cuốn nhật kí
Sau đó cuốn nhật kí theo Fred về Mỹ. Tại nhà ở bang North Carolina, vợ của Fred là một cô gái Việt miền nam tên Mai cũng chẳng muốn đọc “nhật kí của một Việt Cộng”, kẻ thù của cô. Nhưng sau đó Mai đọc và tỏ ra hiểu những thương đau của cuộc chiến. C̣n gia đ́nh Fred là một gia đ́nh có truyền thống binh nghiệp, nhưng cuộc chiến Việt Nam đă đem đến những tranh căi giữa anh em trong nhà, ngay trong ngày sinh nhật của mẹ. Từ đó Fred không c̣n muốn quan tâm ǵ đến Việt Nam nữa.
Cho đến 35 năm sau.
Fred lục lại những thùng đồ kỉ niệm và muốn t́m đến gia đ́nh của người đă viết nhật kí để trao lại. Trong khi đó mẹ của Đặng Thùy Trâm như có linh tính báo trước khi bà nằm mơ thấy cô hiện về, cần một quyển sổ. Bà lên chùa khấn nguyện và khi đốt hàng mă để cúng cũng không quên đốt theo cuốn tập nhỏ. Chẳng bao lâu, có người quen của Fred lặn lội từ Mỹ qua Việt Nam, ghé đến nhiều nơi ở Hà Nội ḍ hỏi và cuối cùng t́m được đến nhà và trao cho gia đ́nh cố bác sĩ Đặng Thùy Trâm một bản sao cuốn nhật kí mà Fred đă gửi vào thư viện của Trung tâm Việt Nam, Đại học Texas Tech ở Lubbock để lưu giữ.
*
Buổi chiếu phim ngày 25.01.2010 do Trung tâm Nghiên cứu Đông nam Á của Đại học Berkeley tổ chức và đă có khoảng 150 khán giả đến xem. Cho đến nay “Đừng đốt” mới chỉ chiếu tại một số đại học Mỹ từ Yale, Harvard, Texas Tech qua đến U.C. Berkeley, University of Southern California.
Sau khi xem phim, khán giả đă có dịp tṛ chuyện với đạo diễn Đặng Nhật Minh. Giáo sư Peter Zinoman điều hợp buổi giao lưu và thày Trần Hạnh, giảng viên Việt ngữ và là sinh viên ban tiến sĩ tại Đại học Berkeley giúp chuyển dịch giữa hai ngôn ngữ Việt Anh.
Khán giả (H): Tôi đă coi nhiều phim của anh mang tính nhân bản. Riêng phim này đă vượt đến một mức quốc tế làm giao động cả đến ba bốn phía chứ không riêng ǵ câu chuyện của cô Đặng Thùy Trâm. Làm phim th́ anh rất có tài nghệ. Nhưng phim này đạt đến mức quốc tế th́ có phải v́ có sự hợp tác của Mỹ không?
Đạo diễn Đặng Nhật Minh (ĐNM): Phim này kinh phí là do phía nhà nước Việt Nam cấp cho chúng tôi. Trong phim có nhiều yếu tố người nước ngoài. Có 7 diễn viên Mỹ đóng trong phim này. Âm nhạc do hai nhạc sĩ người Hung viết và dàn nhạc của Hung-ga-ri biểu diễn. Ngoài ra các khâu kĩ thuật khác do phía người Việt Nam làm. Riêng về âm thanh phải đưa phim qua Bangkok với kĩ thuật của Mỹ mới thực hiện được phần âm thanh Dolby system như các bạn đă thấy.
H: Đau khổ ghi khắc trong tâm khảm của người Việt Nam. Một dân tộc quá đau khổ biết bao nhiêu năm nay. Anh có nghĩ người Việt Nam đă phải trả một cái giá quá đắt cho ḥa b́nh? Bây giờ chúng ta đă đạt được những ǵ sau khi có ḥa b́nh?
ĐNM: Phim các bạn vừa xem là câu chuyện có thật 100%. Tôi chỉ sắp xếp lại trong một cấu trúc thuộc thể loại phim truyện để chuyển tải sự thật. Bộ phim có đời sống của nó và mỗi người có quyền suy nghĩ của ḿnh từ bộ phim. Tôi tôn trọng ư kiến của các bạn.
H: Tôi là người rất thích những phim trước của anh. Cuốn phim này dựa trên sự thật của một cuốn nhật kí. Có điều chiến tranh xảy ra do hai phía. Anh dựa trên cuốn nhật kí th́ cuốn phim này dưới con mắt nh́n của tôi anh chỉ nói về một phía kia [miền Bắc] mà thôi. Anh có nghĩ là phim này chiếu ra quốc tế th́ không công bằng cho phía khác [miền Nam] hay không?
ĐNM: Trong phim này tôi nghĩ có đủ mọi phía. Phía gia đ́nh bên Mỹ có rất nhiều. Chúng tôi quay bên Mỹ. Gia đ́nh phía Việt Nam, tôi không đứng về phía nào cả. Về lượng thời gian chúng tôi quay th́ bằng nhau và tôi chỉ nói về một sự thật mà thôi. Nếu lấy thước mà đo th́ nó bằng nhau. Tôi xin nói thêm đây là phim của Việt Nam làm và quay bên đất Mỹ với những diễn viên Mỹ. Trước đây không có chuyện đó.
H: Tôi coi phim này nếu không biết lịch sử th́ đây là cuộc chiến chống Mỹ xâm lăng.
ĐNM: Tôi xin tŕnh bày như thế này. Nhiệm vụ của người đạo diễn khi làm phim là t́nh bày sự thực. Người xem có quyền suy nghĩ và tôi tôn trọng mọi suy nghĩ của mọi người. [khán giả vỗ tay to].
H: Tôi muốn hỏi anh về chuyện bản quyền. Đoàn làm phim đă thương lượng với ai? Với anh Fred là người đă đưa nhật kí về Mỹ, với Đại học Texas Tech là nơi hiện lưu giữ quyển nhật kí hay với gia đ́nh của Đặng Thùy Trâm.
ĐNM: Trước khi làm phim, chúng tôi đă đến làm việc về bản quyền với gia đ́nh bác sĩ Đặng Thùy Trâm, cụ thể là với bà Doăn Ngọc Trâm. Bà Doăn Ngọc Trâm đồng ư cho bản quyền và mẹ của Đặng Thùy Trâm cũng đại diện cho anh Fred cho phép xử dụng. Đây không phải là một bộ phim chuyển thể, minh họa cuốn nhật kí này. Nhưng dù sao chúng tôi cũng xin phép bản quyền. Đó là việc của nhà sản xuất và tôi biết họ đă làm việc này.
H: Tôi muốn có cơ hội này để cám ơn ông nhiều về những cống hiến tuyệt vời trong phim ảnh. Ông đă quá rộng lượng mà đến với chúng tôi tối nay. Tôi hi vọng phim của ông sẽ được chiếu ở nhiều nơi khác tại Mỹ, nơi mà cuộc chiến Việt Nam đă bị ch́m vào quên lăng. Cám ơn ông đă cho ra đời một phim tuyệt vời và rất cảm động.
ĐNM: Cám ơn ông.
H: Đây là một phim hay. Tôi ṭ ṃ muốn biết có phải là v́ ông là một đạo diễn giỏi hay nhờ có những trải nghiệm bản thân về cuộc chiến?
ĐNM: Nó có mối liên hệ t́nh cảm khi tôi làm cuốn phim này. V́ cha tôi cũng là một bác sĩ và cũng hi sinh trong cuộc chiến tranh. Do đó làm phim này tôi nghĩ cũng như một nén hương để thắp lên cho những người đă ngă xuống trong cuộc chiến tranh này, như cô Đặng Thùy Trâm, như cha tôi.
H: Cuộc chiến này là một cuộc thảm sát ghê gớm. Người đứng sau cuộc chiến là McNamara đă nhận rằng đó là một sai lầm. Người Mỹ chúng tôi nói đến 55 ngh́n người đă chết. Không nghe nói đến 3 triệu người Việt đă hi sinh. Tôi hi vọng mọi người sẽ coi phim này, sẽ hiểu được hơn và liên hệ nó với cuộc chiến hiện tại ở Afghanistan, ở Iraq v́ những sự việc đang xảy ra ở đó. Chúng ta phải chấm dứt những cuộc chiến ở đó. Bản thân tôi có nhiều thương cảm cho người dân Việt Nam đă phải chịu đựng những sự thảm sát đó.
ĐNM: Cám ơn ông.
H: Tôi muốn biết có những nhật kí nào khác trong chiến tranh không, và nhật kí trong phim này có khác với nhật kí trong những phim khác không? Điều ǵ đă làm cho việc xuất bản quyển nhật kí này được đón nhận nồng nhiệt như thế?
ĐNM: Tôi được biết trong chiến tranh có nhiều người viết nhật kí, ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Như nhật kí của Anne Frank chẳng hạn. Sở dĩ tôi làm phim này v́ cuốn nhật kí này có một số phận đặc biệt. Rất nhiều cuốn nhật kí, nhưng không có những câu chuyện xung quanh cuốn nhật kí. Những câu chuyện xung quanh có ư nghĩa của nó nên tôi đă làm phim này. Nhiều người đă đọc nhật kí này. Tôi thấy người viết nó rất thành thật với ḿnh. Như trong bức thư mà anh Fred gửi cho mẹ nói rằng: rơ ràng chị Thùy Trâm viết cho chính ḿnh chứ không phải viết cho thế giới đọc. Chính v́ chị viết cho chính ḿnh nên nó rất thật. Chính sự thật đó đă làm cho nó có giá trị.
H: Cám ơn ông đă đến dự và giao lưu trong buổi chiếu phim hôm nay. Tôi muốn biết phim này có được phổ biến rộng răi ở Việt Nam và trên thế giới không. Ông có kế hoạch phổ biến phim này rộng răi ở Hoa Kỳ không?
ĐNM: Phim này sản xuất năm ngoái. Trong tháng 5 vừa qua đă được chiếu rộng răi ở Việt Nam. Đến giờ vẫn c̣n người xem ở Việt Nam. Trên đất Mỹ mới chỉ chiếu tại các trường đại học thôi chứ chưa chiếu ở ngoài, v́ muốn chiếu ở ngoài phải có nhà phát hành phim. Hiện nay chưa có nhà phát hành nào xem phim này.
H: Tôi có đi du lịch đến Việt Nam và thấy người dân ở đó ngại nói về cuộc chiến tranh đă qua. Hay nói với một thái độ rất dè dặt. Liệu sau khi cuốn phim này được tŕnh chiếu th́ có làm thay đổi quan niệm và làm cho nhiều người bàn luận hơn về cuộc chiến đă qua không?
ĐNM: Điều này tôi không dám chắc là có thay đổi được ǵ không. Nhưng những lần chiếu xong cũng có người đến bắt tay tôi, có nhiều người mắt đỏ hoe cảm động. C̣n có thay đổi được ǵ không tôi không biết.
H: Cám ơn chú đă làm một phim rất cảm động. Em có câu hỏi là khi nói về chiến tranh th́ có hai phía, một phía là người Mỹ, một phía là miền Bắc Việt Nam. Em nghĩ là c̣n một side (phía) nữa là Nam Việt Nam, là nhiều người trong cộng đồng ở đây. Câu hỏi của em là khi đem chiếu phim ở đây th́ cộng đồng người Việt nghĩ sao, họ có phản ứng, resist, ǵ không?
ĐNM: Trong những phim về chiến tranh Việt Nam do Hollywood làm tôi chỉ thấy có một side thôi. Phim này tôi đă làm có hai phía rồi. Nếu có 3 phía th́ mệt quá, không làm nổi [nhiều tiếng cười]. Cũng xin nói thêm để bạn trẻ biết là trong phim cũng có side thứ ba, có một chút trong đó là trung sĩ Hiếu. Và cái kết là bà mẹ người miền Bắc có nói với con gái ḿnh rằng: “Hỏi xem anh trung sĩ Sài G̣n bây giờ ở đâu và cám ơn cả anh ấy nữa.” Như thế tôi thấy là cũng quá nhiều side rồi. Thông cảm nhá.
H: Cám ơn ông về vẻ đẹp của sự nhân bản trong phim, về cảnh đẹp của đồng quê Việt Nam qua cách quay phim. Tôi luôn yêu đất nước đẹp xinh đó.
ĐNM: Cám ơn ông.
H: Trong quá tŕnh làm phim chắc là ông có những đối thoại với ông Fred. Sau khi làm phim xong, ông thấy nhận xét của Fred như thế nào?
ĐNM: Năm ngoái có buổi chiếu phim ở New York. Fred có đến xem. Xem phim xong ông ấy chạy ra ngoài khóc một lúc rồi mới vào giao lưu với khán giả. Trên sân khấu hôm đó th́ có 3 Fred, 2 Fred đóng phim và 1 Fred thật cùng ngồi với tôi trong lúc giao lưu. Khi có khán giả đặt câu hỏi cho Fred th́ ông ấy hỏi: “Fred nào?”. Ông ấy rất cảm động với phim này. Bộ phim rất chân thật.
H: Cám ơn ông về một phim rất cảm động. Phim đă soi sáng nhiều vấn đề của cuộc chiến. Làm việc với những diễn viên Mỹ ông có gặp trở ngại ǵ không?
ĐNM: Khi làm việc tôi không có trở ngại ǵ với diễn viên Mỹ cả. Trước khi sang, tôi có hỏi họ đọc kịch bản rồi th́ thấy thế nào, có điều ǵ cần trao đổi hay sửa chữa ǵ không. Họ nói không có ǵ cần thay đổi cả. Cứ như thế mà làm. Ông Fred trẻ có sang Việt Nam quay tiếp một tháng nữa. Trong thời gian một tháng làm việc với chúng tôi anh cũng bắt chước bác sĩ Đặng Thùy Trâm viết nhật kí đem về cho mẹ anh ấy đọc. Anh ấy nói đây là quăng thời gian hạnh phúc nhất trong đời của anh ấy. Anh ấy cũng đă mời cả bố mẹ đi xem phim khi chiếu ở New York. Mẹ anh ấy rất cảm động. Xem hai lần đều khóc.
*
Đạo diễn Đặng Nhật Minh, đứng giữa, đang nghe khán giả tranh luận trong buổi chiếu phim của ông tại Berkeley ngày 25.01.2010
Sau khi chương tŕnh chấm dứt, nhiều người đến gặp đạo diễn hỏi thăm, chụp h́nh. Có người đem theo sách “Nhật kí Đặng Thùy Trâm” để xin chữ kí của đạo diễn.
Trong khi đó, một vài người Việt tiếp tục tranh luận với nhau về nội dung phim, vể bản chất và hệ lụy của cuộc chiến và những tầm nh́n về cuộc chiến Việt Nam. Đôi lúc đă trở nên gay gắt với nhau. May là ở đây mọi người có quyền tự do phát biểu quan điểm, nhận định của ḿnh.
Tôi đă xem nhiều phim của đạo diễn Đặng Nhật Minh. V́ có lẽ đă được đọc và biết nhiều về những sự việc chung quanh quyển nhật kí nên khi xem “Đừng đốt” tôi không cảm thấy lôi cuốn bằng khi xem “Bao giờ cho đến tháng Mười” hay “Mùa ổi”.
___
[1] Nhật kư Đặng Thùy Trâm. Nxb Hội Nhà văn 2005. 322 trang. Giá 43.000 ĐVN. In 40.000 cuốn. Sách đă được dịch ra trên 10 ngôn ngữ khác.
[ảnh trong bài của Bùi Văn Phú]
BuiVan Phu Blog
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
“Đừng đốt” chiếu ở Berkeley
