VỀ CÁCH NH̀N BIỂU T̀NH CỦA ĐÔNG A
Đỗ Minh Tuấn
Hơn mười năm trước tôi đă từng tranh luận với Đông A với tinh thần tương kính trên diễn đàn VNSA và sau này khi không c̣n điều kiện tham gia các diễn đàn, tôi vẫn t́m đọc anh với nhiều tâm đắc, v́ anh viết sâu sắc và uyên bác, lại hay viết về mảng văn hóa phương Đông mà tôi rất quan tâm. Nhưng đọc bài viết của Đông A về các cuộc biểu t́nh phản đối TQ gần đây với thái độ của kẻ ngoài cuộc và cách nh́n giễu cợt, gọi đó là những cuộc “biểu t́nh lai rai”, tôi rất ngạc nhiên. Ngạc nhiên v́ tâm cảm của một trí thức như anh trong bối cảnh đất nước lâm nguy lại thể hiện trong bài viết không như tôi nghĩ.
Nhà thơ, Đạo diễn Đỗ Minh Tuấn (trái) biểu t́nh tuần hành phản đối TQ, ngày 12.6.2011 tại Hà Nội. Ảnh: Mai Kỳ
Thông điệp của biểu t́nh
Muốn nh́n ra thông điệp của một hành vi, một sự kiện, phải có cách nh́n, cách liên tưởng đúng đắn, ngang tầm. Nhiều khi, ta bị che mờ bởi những liên tưởng vô chính phủ, bất kham, vô trách nhiệm, nên không nh́n thấy những thông điệp hiển nhiên mà ai cũng thấy. Đó là trường hợp Đông A không nh́n thấy thông điệp của sự liên tục như làn sóng trong các cuộc biểu t́nh, v́ anh bị giam trong liên tưởng về các cuộc nhậu lai rai.
Cách liên tưởng, cách ví von so sánh biểu bộ tầm nh́n, cách nh́n và tâm thế của người quan sát. Một tín đồ mộ đạo không bao giờ nh́n một vị sư ngồi thiền cả buổi như một người biểu t́nh ngồi. Nhưng một kẻ báng bổ, hay một kẻ mù thiêng, thiếu tri thức và cảm quan tôn giáo có thể viết về một bậc Đại sư đại loại như sau: “Cứ chiều đến là công dân đầu trọc ấy, người tù chung thân trong ngôi chùa ấy lại khoanh chân biểu t́nh ngồi. Ngày nào gă cũng tuyệt thực những món thịt động vật, kiên quyết chỉ ăn rau! Người ta hỏi: Thông điệp mỗi ngày của ông ta là ǵ? Chẳng lẽ vẫn chỉ là thông điệp bảo vệ động vật mà ai ai cũng biết!”.
Tương tự vậy, người ta có thể nh́n những cuộc tử thủ trong chiến dịch Điện Biên Phủ như cách Đông A đă nh́n, rằng hôm kia c̣n cả một tiểu đội, hôm qua chỉ c̣n hai ba mống, hôm nay c̣n mỗi mống, vậy mà họ vẫn hăng say tiếp tục chiến đấu! Có thông điệp ǵ mới trong cuộc chiến đấu lai rai ấy? Hay sự tử thủ lai rai của họ chỉ làm cho thiên hạ thấy cuộc chiến đấu ngày càng giảm quy mô?.
Với cách nh́n thế tục hóa, tầm thường hóa của người ngoài cuộc vô cảm, chắc Đông A sẽ nh́n h́nh ảnh người thanh niên đứng giương biểu ngữ một ḿnh trước của LSQTQ ở TP Hồ Chí Minh như một kẻ chiến đấu lai rai, khi tất cả đă say mèm rời bàn nhậu anh ta vẫn ngồi lỳ nhậu nhẹt một ḿnh, nốc bia và nhai chân gà rau ráu! Kẻ khác có cách nh́n tương tự, sẽ thấy đó là một anh chàng tâm thần, hay một kẻ show hàng, hay một kiểu háo danh đang muốn lập kỷ lục Guiness để thành “sao biểu t́nh” trên hè phố. Nhưng, đa số nhân dân mang “lương năng b́nh dân” lại có cách nh́n khác. Người ta không chỉ cảm động v́ sự kiên tŕ của một cá nhân trong hoàn cảnh khó khăn bất lợi, mà h́nh ảnh ấy c̣n thức dậy những suy nghĩ và âu lo sâu sắc hơn khi thấy sức sống, sức chiến đấu của một dân tộc giống như ngọn lửa thiêng lay lắt, không biết bảo vệ nó th́ có thể nó sẽ bị tắt đi để nhấn ch́m tất cả trong bóng tối.
Những cuộc biểu t́nh phản đối Trung Quốc gây hấn vi phạm chủ quyền lănh thổ Việt Nam vừa qua nhằm gây áp lực đ̣i Trung Quốc bồi thường cho Việt Nam và chấm dứt các hành động tương tự. Khi Trung Quốc chưa chấm dứt hành vi gây hấn, xâm phạm chủ quyền và chưa bồi thường cho phía Việt Nam th́ nhiệm vụ của các cuộc biểu t́nh chưa thể nói là kết thúc. Không thể tính thông điệp của biểu t́nh theo từng buổi như cách nghĩ của Đông A. Thông điệp của một cuộc đấu tranh có khi được kéo dài hàng tháng, hàng năm, thậm chí hàng thập kỷ, cho đến khi mục đích đượ thực hiện. Ta có thể thấy những cuộc biểu t́nh chống Trung Quốc xâm lược và gây hấn vừa qua mang thông điệp rơ ràng xuyên suốt về ḷng yêu nước vô bờ bến và vô điều kiện của người Việt Nam. Ḷng yêu nước ấy có thể bùng lên trong bất cứ điều kiện nào, dù khắc nghiệt đến đâu, không cần đến sự tổ chức của một đảng phái nào, dù là đảng phái chính thông hay không chính thống. Nỗ lực hiện diện của ḷng yêu nước ấy trong những thời khắc khó khăn éo le cả về đối nội và đối ngoại thể hiện một sức sống mănh liệt của dân tộc Việt Nam mà những kẻ âm mưu xâm lược và nô dịch phải nh́n ra!
Trong trường hợp chính quyền nhân danh sự sáng suốt chính trị để ra công khai lệnh cấm biểu t́nh chống TQ hoặc ngấm ngầm dùng những biện pháp không chính danh để ngăn cản ḷng yêu nước bộc trực của nhân dân th́ có thể những cuộc biểu t́nh liên tục sẽ không thể diễn ra. Nhưng, người trí thức có lương tâm và trách nhiệm công dân vẫn phải thấy thông điệp ấy có quyền hiện diện và rất nên hiện diện. C̣n như chính quyền không ra lệnh cấm mà đoán ư chính quyền để ngăn cản biểu t́nh bằng chữ nghĩa cao siêu bạc bẽo th́ đó không phải là việc làm và cách làm của người trí thức.
Người trí thức và tâm cảm nhân dân
Cách nh́n của Đông A với cuộc biểu t́nh, với cách đưa ra khái niệm “biểu t́nh lai rai” không phải là sản phẩm đột xuất bộc lộ một thái độ cơ hội chính trị như có người quy chụp. Nó vẫn chỉ là sản phẩm ra đời tự nhiên từ tâm thế và cách nh́n quen thuộc của Đông A - anh luôn nh́n mọi sự việc từ trên nh́n xuống và luôn luôn trần tục hóa những cái thiêng liêng. Cách nh́n như thế nếu cứ lặp lại măi có thể gọi là khinh đời, hay tầm thường hóa sự vật, hay mù thiêng, hay vô cảm với những giá trị tinh thần tinh tế, hay trần tục hóa tất cả mọi vấn đề. Với cách ấy nh́n ấy, anh đă nh́n h́nh ảnh Đức Phật Như Lai tọa lạc trên ṭa sen và phát hiện ra Hoa sen chỉ là thứ lót đít. Một phát hiện có vẻ lật tẩy cơ chế trần gian của những cái cao siêu, nhưng chưa hẳn đă là thoát tôn giáo, v́ sẽ có những tôn giáo khác sử dụng cách nh́n của anh như vũ khí cạnh tranh đức tin cùng Phật giáo. Vậy những phát hiện có vẻ như vô chính phủ, đầy tinh thần tự do trí thức của anh lại vô t́nh thực hiện một dấn thân tham dự vào đội ngũ của những tín đồ dị giáo hay những người chống việc chọn Quốc hoa. Trong khi đó, tôi hiểu anh muốn cao hơn thế, muốn đứng ngoài các phe phái tôn giáo, đứng ngoài các trường phái thực dụng và đứng ngoài sân chơi bổng lộc của các kiểu chính quyền để thực hiện phản biện của người trí thức.
Thật đáng tiếc khi những ứng xử văn hóa hồn nhiên trung thực của ta lại thực sự đă tiếp tay cho những kẻ ác, những kẻ hèn, những kẻ cướp nước và bán nước! Với t́nh cảm khinh miệt, ác cảm, người ta có thể nghĩ ra nhiều h́nh tượng cay độc để so sánh ví von. Nhưng giá mà những h́nh ảnh độc địa cay nghiệt ấy chĩa vào những kẻ thù của dân tộc, những tội đồ của nhân dân th́ giá trị văn hóa nhân văn của nó tăng lên gấp bội!
Đông A thân mến! Để anh hiện diện đúng là anh với tư cách người trí thức có lương tâm, thiết nghĩ, anh hăy cảnh giác với sự bất kham của trí tuệ, đừng để nó sổng chuồng trở thành hàng mă trí tuệ trên ban thờ của các thầy cúng Trung Hoa.
Anh hăy lắng nghe tiếng nói thẳm sâu của ḷng ḿnh, để giữa những ồn ào láo nháo của bao nhiêu thứ t́nh cảm hỉ nộ ái ố khác nhau, nâng dậy những t́nh cảm cao quư thiêng liêng, giao cho nó cai quản, điều hành vốn tri thức uyên bác và trí tuệ sắc sảo của ḿnh. Khi ấy, trong mắt anh, cái đầu của một người cha công kênh đứa con thơ đi biểu t́nh không phải là thứ “lót đít cho tuổi mẫu giáo”, hay đẩy xa hơn có thể là “cái bô của nhà trẻ đựng ḷng yêu nước của đám trẻ con” như những kẻ bị mù thiêng, hay bị những t́nh cảm nô lệ thấp hèn chi phối tâm trí có thể nghĩ. Trái lại, những t́nh cảm thiêng liêng thường trực trong tâm thế sẽ khiến anh cảm động rưng rưng trước h́nh ảnh người cha công kênh đứa con đi biểu t́nh. Anh sẽ thấy day dứt, sao đất nước Việt Nam, con người Việt Nam lại bất hạnh làm vậy? Sao để chống trả với cái bất hạnh ngàn đời ấy lại chỉ có một đám người nhỏ bé, mỗi ngày một ít đi thế kia? Sao những đứa bé tuổi mẫu giáo kia không được sống hồn nhiên ngây thơ trong ḥa b́nh, độc lập, không đủ niềm tin để ngủ ngon trong lời hứa của các kiểu bảo mẫu, các thứ mẹ ḿn, mà đă phải sớm cầm trong tay biểu ngữ để tự ḿnh chiến đấu bảo vệ chính số phận ḿnh, cho chính tương lai tự do độc lập của ḿnh?
Càng nghĩ, ta càng thấy rưng rưng. Không giống như sau khi xem phim Ozu ta rưng rưng trước h́nh ảnh một cái lá vàng hay một chiếc cốc thủy tinh lửng lơ xuất hiện ở cuối phim, cái rưng rưng triết học trước hư vô, trước sự tan biến của bao nhiêu ư nghĩa. Cái rưng rưng của ta trước số phận ngư dân, trước vận mệnh dân tộc dâng lên từ mênh mông trời biển và thăm thẳm cơi đời. Những chiến sỹ Cảm tử quân ở Thủ đô Hà Nội năm xưa cũng chỉ từ chút rưng rưng như thế mà ôm bom ba càng lao vào xe tăng địch. Chàng trai trẻ một ḿnh đứng chôn chân giơ biểu ngữ cả buổi trước Lănh sự quán TQ mà không sợ hăi những đàn ruồi trí tuệ vo ve với những liên tưởng cay độc cũng chỉ v́ chút rưng rưng như thế. V́ em vững tin rằng h́nh ảnh của ḿnh đă được bắt rễ vào những giá trị ngàn đời trong tâm cảm nhân dân.
Nếu người trí thức không cộng thông với tâm cảm của nhân dân th́ những tri thức của anh ta và trí tuệ sắc sảo của anh ta rất dễ trở thành quỷ dữ.
Hà Nội, 2-7-2011.
*Bài viết do Nhà thơ, Đạo diễn điện ảnh Đỗ Minh Tuấn vừa gửi đến NXD-Blog cách đây ít phút. Xin trân trọng cảm ơn tác giả!
xuandienhannom
ĐỖ MINH TUẤN: VỀ CÁCH NH̀N BIỂU T̀NH CỦA ĐÔNG A
