Từ visa miễn thị thực đến “khai hết Facebook 5 năm”
Một đề xuất mới của chính quyền Donald Trump đang khiến cả thế giới phải giật ḿnh: khách du lịch vào Mỹ theo diện miễn visa (visa waiver) có thể sớm phải khai toàn bộ lịch sử mạng xă hội của ḿnh trong 5 năm gần nhất th́ mới được đặt chân lên đất Mỹ.
Đề xuất này được Cục Hải quan và Biên pḥng Hoa Kỳ (CBP) đăng lên Công báo Liên bang. Đối tượng là công dân từ 42 quốc gia đang được tham gia chương tŕnh miễn thị thực, dùng hệ thống đăng kư điện tử ESTA để vào Mỹ dưới 90 ngày – từ Anh, New Zealand, Úc, Nhật, Israel, Qatar cho đến hầu hết các nước châu Âu.
Trước giờ, đơn ESTA vốn đă yêu cầu một loạt thông tin: hộ chiếu, ngày sinh, tiền án tiền sự… Bây giờ, Washington muốn đi xa hơn một bước: không chỉ biết anh là ai, mà c̣n muốn “đọc” cả dấu vết số của anh trên mạng xă hội trong suốt nửa thập kỷ.
Những ǵ phải khai: không chỉ nick mạng, mà cả điện thoại và… gia đ́nh
Thay đổi được đề xuất không chỉ dừng ở chuyện “kể tên Facebook, Instagram, X, TikTok…”. Gói thông tin mới mà CBP muốn thu thập được mô tả là “các dữ liệu giá trị cao”, bao gồm: toàn bộ tài khoản mạng xă hội dùng trong 5 năm qua; tất cả số điện thoại, địa chỉ email trong 5 năm; tên, ngày sinh, nơi sinh, nơi cư trú và cả số điện thoại của người thân ruột thịt trong 5 năm gần đây.
Điều đáng nói: câu hỏi về mạng xă hội thực ra đă được thêm vào ESTA từ năm 2016, nhưng được đánh dấu “không bắt buộc”. Trang web của CBP lúc này vẫn ghi rơ: nếu không trả lời hoặc không có tài khoản mạng xă hội th́ đơn vẫn được chấp nhận, không có suy diễn tiêu cực nào.
Đề xuất mới sẽ lật ngược tinh thần đó: khai báo trở thành nghĩa vụ bắt buộc. Những ai không có tài khoản thật, không dùng mạng xă hội – hoặc cố t́nh che giấu – sẽ bị nh́n bằng con mắt nghi ngờ? Hiện dự thảo vẫn đang mở cho công chúng góp ư đến ngày 9/2, nhưng hướng đi th́ đă quá rơ: Mỹ muốn biến mạng xă hội thành một “hồ sơ an ninh” bắt buộc cho khách du lịch.
Mảnh ghép mới trong chiến dịch siết nhập cư của Trump
Nếu tách riêng, quy định mới nh́n qua có vẻ chỉ là vài ô khai thêm trong một form online. Nhưng đặt vào bức tranh rộng hơn, nó là một phần trong chiến dịch đại tu toàn diện hệ thống nhập cư hợp pháp mà Trump theo đuổi, song song với chương tŕnh trục xuất hàng loạt người nhập cư bất hợp pháp.
Chỉ trong chưa đầy một năm, Nhà Trắng đă chạm vào hầu như mọi “cửa” vào Mỹ – từ tị nạn, đoàn tụ gia đ́nh, visa lao động, visa du học, đến chính chương tŕnh miễn thị thực vốn được coi là biểu tượng của sự cởi mở. Thông điệp gửi ra vừa đối nội, vừa đối ngoại: muốn vào Mỹ, phải chấp nhận bị soi rất sâu, và phải chứng minh ḿnh “vô hại” cả trên đời thực lẫn trên không gian số.
Đặc biệt, mạng xă hội của du học sinh đă trở thành tâm điểm giám sát. Bộ Ngoại giao đă chỉ đạo các đại sứ quán, lănh sự quán kiểm tra hồ sơ visa du học để phát hiện “thái độ thù địch với công dân, văn hóa, chính phủ, thể chế hoặc các nguyên tắc lập quốc của Mỹ”. Nhiều nơi yêu cầu ứng viên mở công khai tài khoản mạng xă hội, và trớ trêu thay, việc… không có hiện diện trực tuyến cũng có thể bị xem là dấu hiệu bất thường, bất lợi cho hồ sơ.
Quyền riêng tư vs. “an ninh trước đă”: thế khó của du khách
Về mặt lư thuyết, chính quyền Trump lập luận rằng việc kiểm tra mạng xă hội giúp phát hiện kẻ cực đoan, khủng bố, chống Mỹ trước khi họ bước chân vào lănh thổ. Nhưng trên thực tế, cái giá phải trả là ǵ?
Thứ nhất, ranh giới giữa “an ninh” và “đời tư” trở nên vô cùng mong manh. Khi danh sách bạn bè, nội dung tương tác, sở thích chính trị, tôn giáo, quan điểm xă hội… đều có thể bị soi, nhiều người sẽ tự kiểm duyệt, nói ít đi, chia sẻ ít đi, tránh những chủ đề “nhạy cảm” chỉ v́ sợ một ngày nào đó muốn đi Mỹ lại bị lục lại status cũ.
Thứ hai, quyền lực diễn giải nằm trọn trong tay viên chức xét duyệt. Một bức ảnh, một câu b́nh luận, một bài share chế giễu chính trị – ở bối cảnh này, sẽ được hiểu theo cách nào? Một người không dùng mạng xă hội – là người “sạch sẽ”, hay là người cố t́nh ẩn ḿnh? Không có tiêu chuẩn minh bạch, mọi thứ dễ trượt rất nhanh sang vùng tùy tiện.
Thứ ba, đây là một bước đi đơn phương nhưng lại tác động trực tiếp đến công dân của 42 nước “thân Mỹ”. Các nước châu Âu, Nhật, Úc… vốn luôn nói nhiều về bảo vệ dữ liệu cá nhân, sẽ phản ứng ra sao khi công dân của họ phải nộp cả 5 năm đời sống số chỉ để du lịch Mỹ 2–3 tuần?
Kỷ nguyên “visa số hóa”: đi đâu cũng để lại dấu chân mạng
Dù đề xuất này cuối cùng được thông qua ở mức độ nào, xu hướng chung th́ đă quá rơ: đường biên giới hiện nay không chỉ là trạm kiểm soát hộ chiếu, mà c̣n là cánh cửa đi vào profile online của mỗi người. Từ du học sinh đến khách du lịch, từ visa lao động đến chương tŕnh miễn thị thực, tất cả đang dần bị kéo vào một “mạng lưới an ninh số” ngày càng dày đặc.
Với người b́nh thường, có thể lựa chọn rất đơn giản: chấp nhận bị soi để đổi lấy một chuyến đi Mỹ, hoặc nói “thôi” và t́m một điểm đến khác. Nhưng về lâu dài, câu hỏi lớn hơn vẫn c̣n đó: chúng ta chấp nhận hy sinh bao nhiêu quyền riêng tư để đổi lấy cảm giác an toàn? Và khi mạng xă hội trở thành một phần bắt buộc trong hồ sơ di chuyển toàn cầu, liệu c̣n bao nhiêu chỗ cho sự tự do nói, tự do nghĩ – ngay trên chính trang cá nhân của ḿnh?
Kỷ nguyên “visa số hóa” đă gơ cửa. C̣n việc có bước qua hay không, mỗi người sẽ phải tự trả lời, bằng chính những ǵ ḿnh sẵn sàng giao nộp – không chỉ là hộ chiếu, mà c̣n là cả 5 năm dấu chân trên mạng.
