Với lịch sử lâu đời, thiện chiến và được người dân tin tưởng, quân đội Nepal được ví như bức tường thành giữ ổn định cho đất nước trong cuộc khủng hoảng hiện tại.
Phong trào phản đối lệnh cấm mạng xă hội ở Nepal bùng phát ngày 8/9 đă trở nên bạo lực sau khi cảnh sát nổ súng khiến 20 người thiệt mạng, hàng trăm người bị thương. Đám đông giận dữ đă đốt phá ṭa nhà quốc hội, ṭa án tối cao, tấn công quan chức, bao vây tư gia của họ, buộc quân đội phải điều trực thăng ứng cứu.
T́nh h́nh Nepal nguy cơ vượt tầm kiểm soát từ ngày 9/9, sau khi thủ tướng Sharma Oli cùng hàng loạt quan chức cấp cao trong chính phủ từ chức mà không có người thay thế, khiến bộ máy quản lư nhà nước gần như tê liệt. Nhận thấy cảnh sát không đủ khả năng ứng phó, cùng với đó là khoảng trống quyền lực xuất hiện, quân đội Nepal đă phải can thiệp, trở thành bức tường thành giữ ổn định trật tự xă hội.
Binh sĩ quân đội Nepal đứng gác trên đường phố thủ đô Kathmandu ngày 10/9. Ảnh: AFP
Căng thẳng hạ nhiệt đáng kể không lâu sau khi Tổng tư lệnh quân đội Nepal Ashok Raj Sigdel ngày 9/9 xuất hiện trong một video ngắn để kêu gọi người dân b́nh tĩnh. Binh sĩ Nepal bắt đầu tuần tra đường phố vào 22h cùng ngày và áp lệnh giới nghiêm, ngăn người biểu t́nh tiếp tục hành vi đốt phá.
T́nh h́nh dần ổn định khi lănh đạo quân đội bắt đầu trao đổi với các thủ lĩnh biểu t́nh để t́m lối thoát cho khủng hoảng. Theo thiếu tướng Binoj Basnyat, nghỉ hưu năm 2016, người dân Nepal đặt niềm tin vào quân đội, bởi các tướng lĩnh cam kết luôn đặt ḿnh dưới sự kiểm soát của chính quyền dân sự.
Kết quả một khảo sát do Quỹ châu Á thực hiện năm 2022 cho thấy 91% người dân Nepal tin tưởng quân đội hơn bất kỳ tổ chức nào khác ở nước này.
Niềm tin này thể hiện rơ ở việc hầu hết người dân Nepal tuân thủ lệnh giới nghiêm mà quân đội ban bố trong đêm 9/9. T́nh trạng bạo lực, phá hoại, hôi của hay tấn công cá nhân dần biến mất khi quân đội cảnh báo sẽ xử lư mạnh tay với hành động vô pháp.
Quân đội Nepal tuần tra và bảo vệ các khu vực chính tại Kathmandu. Các binh sĩ kiểm tra giấy tờ tại chốt kiểm soát, kêu gọi người dân không ra ngoài nếu không cần thiết và bàn giao lại những vũ khí thu nhặt được trong biểu t́nh. Một số người dân tập hợp thành các nhóm nhỏ đi dọn dẹp đường phố.
Lực lượng này đă trấn áp một vụ vượt ngục tại trung tâm thủ đô, khi các tù nhân khống chế quản ngục, phóng hỏa ṭa nhà để trốn thoát. Các binh sĩ bắn chỉ thiên, khống chế và chuyển những kẻ vượt ngục sang nhà giam khác mà không ghi nhận thương vong.
Phe biểu t́nh thực hiện lời kêu gọi từ tư lệnh Sigdel, hủy mọi kế hoạch xuống đường từ ngày 10/9 trở đi.
"Quân đội chắc chắn sẽ tạo ra một môi trường an toàn cho đến khi tổ chức bầu cử", ông Basnyat nói.
Tuy nhiên, loạt diễn biến lại đặt quân đội Nepal vào vị thế khó xử. Lực lượng vốn nổi tiếng với các chiến binh Gurkha thiện chiến này chưa từng nắm quyền lực chính trị, nhưng giờ đây lại bị cuốn vào giai đoạn chuyển tiếp đầy khó khăn.
"Lần đầu tiên trong lịch sử Nepal, quân đội đang giữ vị trí cao nhất trong quyền lực chính trị", tướng Ấn Độ về hưu Ashok Mehta b́nh luận.
Quân đội Nepal có lịch sử h́nh thành từ năm 1560, một năm sau khi Vương quốc Gorkha ra đời, với mục đích bảo vệ lănh thổ và mở rộng quyền lực của Gorkha. Lực lượng này khi đó có tên gọi Đội quân Gorkhali, nổi tiếng với tinh thần chiến đấu cao, kỷ luật nghiêm khắc.
Sau khi Gorkha thống nhất các tiểu vương quốc lân cận vào thế kỷ 18, h́nh thành Nepal ngày nay, Đội quân Gorkhali đổi tên thành Quân đội Hoàng gia Nepal (RNA). Binh sĩ RNA khi đó nổi danh đến mức thực dân Anh đă tuyển mộ họ, thành lập đơn vị tên gọi Gurkha để phục vụ trong quân đội nước này.
Trong cuộc nội chiến Nepal giai đoạn 1996-2006, RNA trung thành với hoàng gia ở Kathmandu, đối phó lực lượng đối lập muốn lật đổ chế độ quân chủ. Khi Nepal chuyển từ chế độ quân chủ sang cộng ḥa vào năm 2008, tên gọi RNA rút gọn c̣n Quân đội Nepal.
Ông Mehta cho rằng quá khứ phong kiến khiến quân đội Nepal chưa sẵn sàng để trở thành lực lượng bảo vệ nền dân chủ. Lực lượng này không khao khát quyền lực và đang lúng túng trước t́nh h́nh diễn biến quá nhanh. Ông nhận định sai lầm lớn nhất của họ là không hành động sớm hơn vào ngày 9/9, khi lẽ ra có thể cứu sống nhiều người và ngăn chặn hàng tỷ USD thiệt hại nếu tiếp quản công tác đảm bảo an ninh nhanh hơn.
Tương lai chính trường Nepal giờ đây phụ thuộc vào những quyết định từ quân đội. Phe biểu t́nh Gen Z đă gặp tư lệnh Sigdel hai lần để đề cử cựu chánh án Ṭa án Tối cao Sushila Karki làm thủ tướng lâm thời. Bà Karki xác nhận sẽ đảm nhiệm vị trí này, nhưng quân đội Nepal chưa đưa ra b́nh luận nào liên quan.
Hiện cũng chưa rơ quân đội Nepal có vai tṛ ǵ trong thiết lập chính phủ lâm thời. Theo hiến pháp Nepal, bất kỳ chính phủ tạm quyền nào cũng phải được tổng thống phê chuẩn. Tổng thống Nepal Ram Chandra Poudel đă không xuất hiện trước công chúng kể từ khi biểu t́nh bùng phát ngày 8/9.
