|
Lớn lên trong hoàn cảnh bố mẹ ly hôn, phụ huynh phải điều trị tâm lư trong bệnh viện, Ngân, 25 tuổi, cũng bị trầm cảm nặng.
Năm 10 tuổi, gia đ́nh Ngân ly tán, cô ở với mẹ, em trai ở với bố. Những cuộc gặp gỡ rồi chia tay với bố và em trai, rồi Ngân xa mẹ, rời Hà Nội để vào TP HCM sống với họ hàng, cảm giác bị cô lập ở lớp, trường mới khiến cô dần buồn bă, ít nói, không muốn tiếp xúc xă hội.
Sự cô đơn khiến Ngân lớn lên với tính cách độc lập, kèm cơ chế pḥng vệ né tránh, không muốn gắn kết trong mối quan hệ thân mật. Năm 25 tuổi, khi mối t́nh sâu sắc tan vỡ, một lần nữa kích hoạt cảm giác cô đơn, mất kết nối trong Ngân. Lần này, như giọt nước tràn ly, cô muốn tự sát.
Cố gắng vực dậy, Ngân đến gặp bác sĩ, cô chia sẻ bố ḿnh từng tham gia chiến tranh, nhiều lần phải điều trị v́ sang chấn tâm lư sau thời chiến. Điều đó dẫn đến việc bố mẹ cô thường xuyên căi vă v́ chưa có kiến thức giao tiếp để hóa giải mâu thuẫn trong hôn nhân, thiếu kiến thức và nguồn lực để chăm sóc cho con cái về mặt tinh thần. Từ đó gây nên đổ vỡ, xa cách và đứt găy sự kết nối giữa các thành viên trong gia đ́nh, dù họ rất thương yêu nhau.
Ngân được chẩn đoán trầm cảm nặng, nguyên nhân đến từ những sang chấn tuổi thơ, phải điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lư. "Những tổn thương tâm lư này như ṿng lặp có tính chuyển dịch tiếp tục từ thế hệ này đến thế hệ tiếp, gây nên vấn đề sức khỏe tinh thần", bác sĩ nói.
Một nữ sinh khác 13 tuổi, được cấp cứu tại Khoa Sức khỏe vị thành niên, Bệnh viện Nhi Trung ương, do uống thuốc giảm đau liều cao. Chia sẻ với bác sĩ sau khi được cứu sống, bệnh nhi cho biết dự định theo nghề thợ xăm sau khi hoàn thành chương tŕnh phổ thông, nhưng bố mẹ cho rằng "phải học đại học mới có tương lai" và kiên quyết phản đối. Sau mỗi lần căi nhau với hai bậc phụ huynh, em buồn chán, nhiều lần đóng cửa thu ḿnh trong pḥng, giày ṿ bản thân, có lần rạch tay.
Trẻ chia sẻ với bác sĩ rằng bố mẹ không hiểu nguyện vọng nghiêm túc của con, đồng thời nỗi lo không đáp ứng được kỳ vọng của bố mẹ rằng "phải trở thành ông nọ bà kia" khiến em nảy sinh ư nghĩ tiêu cực.
Tṛ chuyện cùng phụ huynh, bác sĩ nhận ra cả hai người đều lớn lên và được nuôi dưỡng bởi những ông bố, bà mẹ gia trưởng. Bản thân họ đă quen với phong cách giáo dục áp đặt, hà khắc và chịu nhiều tổn thương tinh thần từ lối nuôi dạy này. Giờ đây, họ tiếp tục áp dụng với con cái một cách vô thức.
Bệnh nhi may mắn được cấp cứu kịp thời nên không nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên tổn thương tâm lư có thể c̣n ảnh hưởng lâu dài.
Theo Mark Wolynn, tác giả sách Nỗi đau này không thuộc về bạn, sang chấn liên thế hệ - Intergenerational Trauma - là thuật ngữ chỉ nỗi đau của người này được chuyển tiếp sang các thế hệ sau. Dựa trên những thành quả nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học thần kinh, tâm lư hậu sang chấn và những trải nghiệm cá nhân, Wolynn cho rằng mỗi người có khả năng di truyền những tổn thương tâm lư từ thế hệ trước. Gia đ́nh là "cái nôi" của sự trưởng thành về mặt nhận thức và tâm lư của mỗi người. Do đó, những biến cố trong quá khứ của bố mẹ, ông bà, có thể ảnh hưởng một cách trực tiếp hoặc gián tiếp đến các thế hệ sau.
Tương tự, thạc sĩ Tâm lư Lâm sàng Vương Nguyễn Toàn Thiện, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Tham vấn và trị liệu tâm lư Lumos cũng nhận định gia đ́nh, đặc biệt là người chăm sóc đầu đời là tấm gương soi giúp trẻ học tập hầu hết kỹ năng, cảm xúc, cách thức ứng phó... V́ vậy, sang chấn tâm lư dù được truyền từ thế hệ đi trước nào, ít nhiều cũng để lại những "di sản" cho thế hệ sau.
Đặc biệt, khi nhiều thế hệ cùng bị sang chấn tâm lư, hậu quả có thể rất nghiêm trọng và lâu dài. Sang chấn tâm lư truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác có thể tạo ra một chuỗi phản ứng cảm xúc và hành vi không lành mạnh. Trẻ em trong những gia đ́nh này thường bị ảnh hưởng bởi môi trường không ổn định và thiếu sự hỗ trợ cảm xúc, dẫn đến nguy cơ cao mắc các vấn đề tâm lư như lo âu, trầm cảm, và thậm chí loạn thần. Những vấn đề này có thể làm suy giảm khả năng xây dựng mối quan hệ lành mạnh và khả năng phát triển sự tự tin của trẻ.
"Sang chấn đa thế hệ có ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe tâm thần của một cá nhân từ nền tảng nhân cách, cảm xúc, hành vi, suy nghĩ, mối quan hệ...", thạc sĩ Thiện nhấn mạnh.
Nghiên cứu do giáo sư Jonathan Flint của Đại học Oxford (Anh) cùng nhiều nhà khoa học ở Đại học Virginia Commonwealth (Mỹ) và Trung Quốc thực hiện trên 10.500 phụ nữ Trung Quốc cũng chỉ ra, những người có người thân (ông bà, cha mẹ, anh chị em) từng bị trầm cảm đối mặt nguy cơ cao gấp 3 lần người b́nh thường.
Trong khi đó, nghiên cứu bởi tiến sĩ Gerald Haeffel và Jennifer Hames, Đại học Notre Dame ở Indiana, kết luận một người khi bị trầm cảm có thể lây lan tới những người xung quanh. Các chuyên gia lư giải rằng, khi bạn dành nhiều thời gian với một người có thái độ sống tiêu cực, bi quan th́ nhận thức, suy nghĩ của họ cũng ảnh hưởng đến nhận thức của bạn. Theo thời gian, bạn cũng dễ bị tổn thương và trầm cảm hơn.
Bác sĩ Nguyễn Viết Chung, Trưởng khoa Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện E, cũng nhận định bệnh tâm lư tâm thần một phần do yếu tố di truyền, hoặc do tác động môi trường. Như vậy, việc nhiều người trong gia đ́nh cùng mắc bệnh có thể xảy ra. Bên cạnh đó, trong gia đ́nh có người gặp vấn đề sức khỏe tinh thần, người nhà bị tiếp nhận nguồn năng lượng tiêu cực, luôn trong trạng thái căng thẳng.
Các trường hợp sang chấn liên thế hệ có thể được cải thiện bằng giải pháp gia đ́nh trị liệu - h́nh thức tư vấn tâm lư giúp các thành viên cải thiện giao tiếp và giải quyết xung đột. Bác sĩ tâm thần cùng chuyên gia tâm lư sẽ hỗ trợ vấn đề mà các thành viên gặp phải, điều trị thông qua thuốc, tư vấn hoặc tổ chức những buổi chia sẻ kinh nghiệm để giải tỏa áp lực. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, phương pháp trị liệu gia đ́nh phức tạp, khó thành một mô h́nh dịch vụ bài bản. Hơn nữa, nhiều gia đ́nh không đủ nguồn lực để chi trả.
Do đó, các bác sĩ khuyên các thành viên cần ưu tiên sức khỏe tâm thần của ḿnh, trước khi nghĩ đến việc giúp đỡ người trong gia đ́nh. Nếu bạn đang gặp phải các triệu chứng trầm cảm, hăy liên hệ với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe để được đánh giá, phát hiện sớm và được hỗ trợ kịp thời.
Đồng quan điểm, theo thạc sĩ Thiện, để ngăn chặn ảnh hưởng tiêu cực của sang chấn tâm lư hoặc trầm cảm ở người lớn đến trẻ, trước tiên, người lớn nên điều trị hiệu quả t́nh trạng của bản thân. Mỗi cá nhân trong hệ thống gia đ́nh nên cố gắng, nỗ lực chung tay điều chỉnh để tạo ra một môi trường gia đ́nh ổn định và an toàn hơn qua từng ngày. Từ đó, trẻ có thể cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng.
Việc duy tŕ giao tiếp mở và khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động tích cực cũng rất quan trọng. Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức về quản lư cảm xúc và t́m sự hỗ trợ từ mạng lưới xă hội có thể giúp giảm bớt áp lực và tạo ra một hệ thống hỗ trợ vững chắc cho cả gia đ́nh.
|
|
