Vị trí trung tâm hàng không của Singapore khiến nước này trở thành điểm trung chuyển then chốt trong đường dây buôn lậu sừng tê giác từ Nam Phi sang Đông Nam Á.
Một con tê giác đang được cắt sừng ở Nam Phi như một biện pháp pḥng ngừa nạn săn trộm. Ảnh: WWF Nam Phi
Khi các sĩ quan hải quan Singapore kiểm tra một lô hàng phụ kiện nội thất khả nghi tại sân bay Changi vào tháng trước, mùi hôi nồng nặc đă dẫn họ tới một phát hiện nghiêm trọng hơn nhiều. Bên trong lô hàng xuất phát từ Nam Phi là 20 chiếc sừng tê giác, nặng tổng cộng 35,7kg, trị giá khoảng 1,13 triệu SGD (870.000 USD), cùng với 150kg các bộ phận động vật khác như xương, răng và móng vuốt.
Vụ thu giữ ngày 8/11 là vụ bắt giữ sừng tê giác lớn nhất từ trước tới nay tại Singapore, vượt qua kỷ lục 34,7kg bị chặn năm 2022. Cả hai lô hàng đều đi theo cùng một tuyến đường dài khoảng 9.000km, từ Nam Phi sang Lào.
Các chuyên gia bảo tồn cho rằng Singapore đă trở thành một mắt xích trung chuyển trong chuỗi buôn lậu bắt đầu từ các thảo nguyên nhiều tê giác ở Nam Phi và kết thúc tại các thị trường châu Á, nơi sừng tê giác - dù chỉ cấu tạo từ keratin giống như móng tay người - lại được thổi phồng giá trị như dược liệu hoặc biểu tượng địa vị xă hội.
Việc buôn bán sừng tê giác bị cấm hoàn toàn theo Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dă nguy cấp (CITES), trong đó tất cả các loài tê giác đều được xếp vào nhóm nguy cấp hoặc cực kỳ nguy cấp.
Nguồn gốc châu Phi
Nam Phi chiếm ưu thế trong các vụ thu giữ sừng tê giác toàn cầu v́ một lư do đơn giản: nước này là nơi sinh sống của phần lớn tê giác c̣n lại trên thế giới.
Theo Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (WWF) Nam Phi, nước này có khoảng 12.000 cá thể tê giác trắng, chiếm 76% quần thể toàn cầu, và 2.300 tê giác đen, tương đương 34% số lượng loài này trên thế giới.
“Về bản chất, ở Nam Phi có nhiều quần thể tê giác để săn trộm hơn, hoặc việc t́m ra những đàn tê giác dễ bị săn trộm hơn so với các khu vực khác”, Giáo sư James Larkin, Giám đốc đơn vị Vật lư bức xạ và sức khỏe tại Đại học Witwatersrand (Johannesburg), nhận định.
Hoạt động săn trộm tập trung chủ yếu tại các khu vực có mật độ tê giác cao như Vườn quốc gia Greater Kruger và công viên Hluhluwe–Imfolozi ở tỉnh KwaZulu-Natal.
Các đường dây kiểu “mafia”
Theo Giáo sư Larkin, cuộc chiến chống săn trộm tê giác đă trở thành một “cuộc chạy đua vũ trang” kéo dài giữa các mạng lưới tội phạm ngày càng tinh vi và lực lượng bảo tồn.
Ông Jeff Cooke, quản lư chương tŕnh bảo tồn tê giác của WWF Nam Phi, cho biết các hoạt động săn trộm hiện nay mang tính “tội phạm có tổ chức cao, hoạt động theo dạng đường dây”, liên tục thích nghi để khai thác những kẽ hở trong hệ thống an ninh. Một nhóm săn trộm điển h́nh gồm ba người: một tay súng, một người chặt sừng và một người phụ trách hậu cần. Họ có thể sống trong rừng tới ba tuần, lần theo dấu vết tê giác và né tránh các đội tuần tra chống săn trộm.
Những nhóm này sử dụng trực thăng, súng gây mê, bẫy, súng trường giảm thanh công suất lớn, kính nh́n đêm, thiết bị định vị GPS và điện thoại di động. Để đối phó, các chủ khu bảo tồn và lực lượng chức năng phải dựa vào mạng lưới t́nh báo, hệ thống nhận diện phương tiện, radar, camera hồng ngoại và thiết bị bay không người lái.
Nhiều thợ săn trộm xuất thân từ các cộng đồng nghèo sống gần khu bảo tồn. “Họ có biết đó là việc sai trái không? Phần lớn là có. Nhưng cái đói và tiền bạc có thể khiến người ta gạt bỏ lương tâm”, Giáo sư Larkin nói.
Ông cũng cho biết các đường dây này “không ngần ngại sử dụng bạo lực”, và thường liên quan tới các hoạt động buôn người, ma túy và vũ khí bên cạnh buôn lậu động vật hoang dă.
Mạng lưới tội phạm được tổ chức theo nhiều tầng nấc, từ thợ săn tại chỗ, các đầu nậu trung gian cho tới những trùm buôn lậu quốc tế, những kẻ đưa sừng tê giác tới các thị trường tiêu thụ, chủ yếu ở châu Á.
Theo ông Cooke, các mạng lưới này như những doanh nghiệp kiểu mafia. Ông nói: “Một số thủ lĩnh đường dây đă bị biết mặt gọi tên, nhưng cũng như mọi loại tội phạm có tổ chức khác, rất khó thu thập bằng chứng trực tiếp chống lại các ông trùm v́ họ luôn đứng xa các vụ săn trộm cụ thể”.
Các biện pháp bảo tồn đă mang lại một số kết quả tích cực. Việc cắt sừng hàng loạt cho tê giác tại công viên Hluhluwe–Imfolozi năm ngoái - một thủ thuật không gây đau nhưng tốn kém, phải lặp lại mỗi 18-24 tháng - đă giúp giảm 80% số vụ săn trộm, cứu sống khoảng 120 cá thể tê giác.
Bài toán địa lư của Singapore
Việc Singapore trở thành điểm trung chuyển không xuất phát từ chủ ư, mà từ vị trí địa lư và mức độ kết nối. “Có rất ít chuyến bay thẳng từ miền Nam châu Phi sang Viễn Đông, v́ vậy hành khách và hàng hóa thường được chuyển tiếp qua các nút trung chuyển như Singapore, bên cạnh Hong Kong và Dubai”, Giáo sư Larkin cho biết.
Bà Priya Kannan, điều tra viên cấp cao của tổ chức bảo vệ động vật hoang dă (ACRES) tại Singapore, nói rằng Singapore nằm “ở trung tâm các tuyến hàng hải của khu vực”, khiến nước này trở thành điểm nóng cho buôn lậu động vật hoang dă qua cả đường hàng không lẫn đường biển.
Tháng 1/2024, công dân Nam Phi Gumede Sthembiso Joel bị kết án 24 tháng tù – mức án nặng nhất từ trước tới nay tại Singapore đối với tội buôn lậu động vật hoang dă – sau khi thừa nhận quá cảnh qua Singapore với 20 chiếc sừng tê giác trên đường sang Lào.
Bà Kannan cho rằng lưu lượng hàng không tăng mạnh sau đại dịch đ̣i hỏi phải tăng cường nguồn lực tại các cửa khẩu. Điều này cũng cần đi kèm với đổi mới trong cách phát hiện buôn lậu động vật. Singapore đă rất tiến bộ khi triển khai chó nghiệp vụ phát hiện sản phẩm động vật hoang dă, và đây là một sáng kiến rất tốt.
Hệ thống pḥng thủ nhiều tầng của Singapore
Cơ quan Công viên Quốc gia Singapore (NParks) triển khai các chó nghiệp vụ tại biên giới, được huấn luyện đặc biệt để phát hiện động vật hoang dă và các sản phẩm từ động vật hoang dă như ngà voi hay vảy tê tê.
Theo bà Xie Renhui, Giám đốc phụ trách thương mại động vật hoang dă của NParks, khứu giác của chó có thể nhạy hơn con người từ 10.000 đến 100.000 lần, giúp phát hiện những vật phẩm có thể lọt qua máy soi chiếu hoặc kiểm tra trực quan.
Những chú chó này từng đóng vai tṛ then chốt trong việc phát hiện vụ buôn lậu năm 2022 của Gumede.
NParks khẳng định lập trường không khoan nhượng đối với việc sử dụng Singapore làm điểm trung chuyển buôn lậu động vật hoang dă, kết hợp giữa thực thi pháp luật, giáo dục cộng đồng và hợp tác quốc tế.
Theo Đạo luật các loài nguy cấp, hành vi buôn bán trái phép các loài thuộc Phụ lục I của CITES không có giấy phép - dù là quá cảnh, nhập khẩu hay xuất khẩu - đều có thể bị phạt tới 200.000 SGD cho mỗi mẫu vật và tối đa 8 năm tù giam.
Singapore cũng áp dụng các khung đánh giá rủi ro tại biên giới, liên tục cập nhật hồ sơ và chỉ dấu nhằm phát hiện buôn lậu động vật hoang dă. Trung tâm Giám định pháp y động vật hoang dă của NParks phối hợp với các chuyên gia quốc tế, sử dụng phân tích ADN để xác định nguồn gốc và mô h́nh buôn lậu.
Bà Xie nhấn mạnh, cuộc chiến chống buôn bán động vật hoang dă trái phép là cuộc chiến xuyên quốc gia, đ̣i hỏi sự hợp tác chặt chẽ ở cấp song phương, khu vực và quốc tế.
Hoạt động buôn lậu vẫn tiếp diễn do những niềm tin sai lầm về công dụng y học - chẳng hạn cho rằng sừng tê giác có thể chữa ung thư - cùng với việc coi đây là món đồ xa xỉ thể hiện đẳng cấp. Theo giáo sư Larkin, người tiêu dùng cuối cùng dường như có thể phớt lờ hậu quả hành động của ḿnh, v́ họ không trực tiếp chứng kiến sự tàn phá mà việc săn trộm gây ra.
Khoảng cách giữa người tiêu dùng và tội ác đă khiến hoạt động này kéo dài. Ông nhận định, săn trộm không bị coi là tội nghiêm trọng ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt khi thợ săn và người tiêu dùng ở cách nhau hàng châu lục.
Giám đốc điều hành ACRES, ông Kalai Vanan Balakrishnan, nói thẳng: “Chừng nào con người c̣n coi sừng tê giác có giá trị cho bất kỳ mục đích nào khác ngoài việc là một phần của sinh thể sống, th́ việc giết chóc loại động vật này sẽ c̣n tiếp diễn”.
VietBF@ sưu tập
