Chuyến thăm Việt Nam của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Anthony Blinken tuần này thu hút sự chú ư của giới quan sát và công luận trong nước lẫn quốc tế khi nó diễn ra chỉ hai tuần sau cuộc điện đàm bất ngờ giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden với Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng vừa qua.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken (trái) và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính trong cuộc gặp song phương tại Washington, DC, ngày 13/5/2022.
Trước mỗi chuyến thăm của các chính khách cấp cao Hoa Kỳ tới Việt Nam, giới quan sát thường chờ đợi một hoặc một vài tù nhân lương tâm sẽ được trả tự do.
Đă có một số đồn đoán về khả năng nhà báo Phạm Đoan Trang được tại ngoại trong những đợt viếng thăm Hà Nội trước đây của các nhà ngoại giao Mỹ. Tuy nhiên trên thực tế, bà Trang vẫn tiếp tục chịu án tù, trong khi liên tiếp có thêm những người bất đồng chính kiến khác bị bắt hoặc đưa ra xét xử. Mới đây nhất là phiên ṭa xử nhà hoạt động Nguyễn Lân Thắng với án tù 6 năm.
Vậy giới nhân quyền có thể kỳ vọng ǵ vào chuyến thăm Việt Nam hôm 14/4 của ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken?
BBC News Tiếng Việt có cuộc phỏng vấn Phó Giám đốc khu vực châu Á của Tổ chức Theo dơi Nhân quyền (Human Rights Watch) Phil Robertson:
BBC: Chuyến thăm Việt Nam của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken có ư nghĩa ǵ đối với t́nh h́nh nhân quyền tại Việt Nam?
Phil Robertson: Thành thật mà nói, chỉ khi Ngoại trưởng Blinken thực sự công khai bàn về nhân quyền th́ chuyến thăm của ông mới ư nghĩa nào đó đối với t́nh h́nh nhân quyền đang xấu đi nhanh chóng trên diện rộng ở Việt Nam.
Rơ ràng là Hà Nội khá thành thạo trong việc đơn giản phớt lờ bất kỳ yêu cầu nhân quyền nào được đưa ra sau những cánh cửa đóng kín.
Chỉ cần nh́n vào các trường hợp của công dân Trung Quốc, nhà hoạt động Đổng Quảng B́nh (Dong Guang Ping - bị công an Việt Nam bắt hồi tháng Tám năm ngoái khi đang tị nạn chính trị), bản án mới nhất dành cho nhà hoạt động Nguyễn Lân Thắng, và các h́nh phạt khắc nghiệt đối với các nhà lănh đạo môi trường tại các NGO.
Mỹ, Anh và EU cần thức tỉnh và nhận ra rằng cách tiếp cận 'tử tế hơn, kín đáo hơn, nhẹ nhàng hơn' của họ đối với nhân quyền ở Việt Nam đă thất bại nặng nề và họ cần phải nhanh chóng thay đổi chiến thuật của ḿnh nếu họ định gây bất kỳ tác động nào đến vấn đề quyền con người.
BBC: Ông dự đoán Việt Nam sẽ trả tự do cho những tù nhân chính trị nào trong dịp này? Tại sao?
Phil Robertson: Tôi sẽ khá ngạc nhiên nếu chính quyền Việt Nam trả tự do cho bất kỳ tù nhân chính trị nào, nhưng Hoa Kỳ nên thúc đẩy một nỗ lực lớn để trả tự do cho một tù nhân nổi tiếng, như Phạm Đoan Trang.
BBC: Ông Blinken có hoạt động nào đáng chú ư để ủng hộ nhân quyền đặc biệt là ở Việt Nam trong sự nghiệp chính trị của ḿnh không?
Phil Robertson: Cho đến nay, giống như phần c̣n lại của hính quyền Biden, ngoại trưởng Blinken ít có phát ngôn nào và về cơ bản không có hành động ǵ về nhân quyền ở Việt Nam.
Rơ ràng là Bộ Ngoại giao Mỹ không mấy nỗ lực trong vấn đề nhân quyền ở Việt Nam, và đó là một sự thất vọng to lớn đối với người dân Việt Nam, những người đang phải chịu đựng một chính phủ ngày càng đàn áp, chà đạp lên các quyền tự do dân sự và chính trị cơ bản.
Vấn đề thực sự là chính sách của Hoa Kỳ đang bước vào một giai đoạn gần như Chiến tranh Lạnh mới với Trung Quốc, và do đó, các tính toán chính trị thực dụng nhằm ve văn Việt Nam có nghĩa là chính quyền Hoa Kỳ chỉ đang nói suông về nhân quyền.
BBC: Có dự đoán rằng dịp này Việt Nam và Hoa Kỳ sẽ nâng cấp quan hệ ngoại giao lên đối tác chiến lược. Để đạt được điều này, Hoa Kỳ cần đặt ra những điều kiện ǵ đối với nhân quyền của Việt Nam?
Phil Robertson: Trừ khi có một sự điều chỉnh nghiêm túc từ phía Hoa Kỳ, sự nâng cấp trong quan hệ ngoại giao này có thể sẽ dẫn đến việc tiếp tục đẩy những quan ngại của Hoa Kỳ về nhân quyền ra bên lề.
Cho đến nay, trong khi Hoa Kỳ chỉ giỏi nói hơn làm trong vấn đề nhân quyền ở Việt Nam, chúng tôi chưa thấy Chính quyền Biden có thể nói đi đôi với làm trong mối quan hệ Hoa Kỳ-Việt Nam này.
Trong một viễn cảnh lư tưởng, Hoa Kỳ sẽ phát triển một kế hoạch vận động nhân quyền cho Việt Nam, với các tiêu chuẩn nhân quyền phù hợp - giống như Chính quyền Obama đă làm trong các cuộc đàm phán TPP.
Thực sự rất nản ḷng khi chính quyền Biden đă học được quá ít từ những thành công của Obama trong việc sử dụng đ̣n bẩy kinh tế để đạt được tiến bộ cụ thể về nhân quyền.
BBC: Việt Nam kết án nhà hoạt động nổi tiếng Nguyễn Lân Thắng 6 năm tù ngay trước chuyến thăm của ông Antony Blinken. Hành động này có ư nghĩa ǵ?
Phil Robertson: Việc kết án nhà hoạt động Nguyễn Lân Thắng vào đêm trước chuyến thăm của Blinken cho thấy sự coi thường của Hà Nội đối với những quan ngại mà Hoa Kỳ đă nêu về nhân quyền ở Việt Nam.
Nó cũng cho thấy rằng chính phủ và Đảng Cộng sản Việt Nam tin rằng về cơ bản họ có thể chẳng cần đếm xỉa ǵ đến Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ trong những vấn đề như thế này, mà chẳng bị làm sao cả.
* Hiện Việt Nam đang giam cầm hơn 160 nhà hoạt động. Trong thông cáo báo chí ngày 13/4, HRW kêu gọi ông Blinken đưa ra lời kêu gọi đặc biệt đ̣i trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện cho blogger Phạm Đoan Trang, người đă nhận Giải thưởng Phụ nữ Dũng cảm Quốc tế năm 2022 của Bộ Ngoại giao Mỹ, người mà ông Blinken đă cam kết bảo vệ.
HRW cũng đề cập tới những nhà hoạt động mới bị bắt và xét xử như Trương Văn Dũng, Nguyễn Lân Thắng. Các nhà hoạt động môi trường hiện đang thụ án tù như Ngụy Thụy Khanh, Đặng Đ́nh Bách, Mai Phan Lợi...
HRW cũng kêu gọi ông Blinken thúc ép các nhà lănh đạo Việt Nam chấm dứt các hạn chế quyền tự do đi lại với người bất đồng chính kiến. Năm ngoái, HRW đă công bố báo cáo "Bị khóa bên trong nhà ḿnh" nêu chi tiết vô số cách mà chính phủ Việt Nam thường xuyên vi phạm quyền này.
"Ông Blinken nên nói rơ rằng không thể có "hợp tác như b́nh thường" với chính phủ Việt Nam chừng nào họ c̣n gia tăng đàn áp các nhà hoạt động," thông cáo của HRW viết.
