Đối mặt với cuộc xung đột vẫn chưa được giải quyết giữa Nga và Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ đang vấp phải một thách thức rõ ràng ở ngay ngưỡng cửa của mình.
Một bài viết trên website Quỹ Marshall Đức của Hoa Kỳ (GMF) cho hay, Thổ Nhĩ Kỳ chưa bao giờ được hưởng đầy đủ những lợi ích tích lũy được từ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Nước này hầu như luôn bị bủa vây bởi các cuộc xung đột ở khu vực lân cận, bắt đầu từ những năm 1990 với Chiến tranh vùng Vịnh, sau đó là các cuộc chiến ở Balkan và Caucasus.
Hiện tại, Ankara đang tiếp tục phải đối mặt với một cuộc xung đột vẫn chưa được giải quyết ở ngay gần kề, giữa Nga và Ukraine.
Sau 6 năm kể từ khi Nga sáp nhập Crimea và bắt đầu can thiệp vào tình hình ở đông Ukraine, căng thẳng bùng phát gần đây dọc đường giới tuyến Donbass và vượt ra ngoài phạm vi giữa hai nước đã một lần nữa chi phối cục diện an ninh khu vực.
Nếu không được kiềm chế, bước leo thang này có thể làm bùng phát thêm các xung đột trong khu vực Biển Đen, với những hậu quả trực tiếp đối với cộng đồng Châu Âu-Đại Tây Dương. Do đó, theo GMF, Thổ Nhĩ Kỳ cần phải triển khai tất cả các phương tiện ngoại giao hiện có để tạo điều kiện giảm leo thang căng thẳng giữa Nga-Ukraine.
Thùng thuốc súng ở phía Bắc?
Thổ Nhĩ Kỳ đang phải đối mặt với một chuỗi các cuộc xung đột trải dài từ Transnistria tới Abkhazia, Nam Ossetia, Syria và Libya. Kể từ năm 2014, bổ sung vào danh sách này là cuộc xung đột ở Donbass.
Đáng lưu ý, trong mỗi cuộc xung đột trên, Nga đều là một trong những nhân vật chính. Cùng quan điểm với các nước còn lại trong cộng đồng Châu Âu – Đại Tây Dương, Thổ Nhĩ Kỳ nhận thấy việc Nga sáp nhập Crimea và can thiệp vào Donbass đã đặt dấu chấm hết cho trật tự quốc tế dựa trên các nguyên tắc.
Tổng thống Nga Putin đặt bút ký vào sắc lệnh công nhận Crimea là một phần lãnh thổ Nga năm 2014. Ảnh: DW
Tình hình hiện nay đòi hỏi Thổ Nhĩ Kỳ phải sử dụng chính sách ngoại giao của mình để góp phần thúc giục Nga và Ukraine kiềm chế. Song, điều đó không nhất thiết có nghĩa Ankara sẽ chấp nhận hiện trạng của cuộc khủng hoảng.
Vì một số lý do lịch sử và văn hóa, Crimea từ lâu đã đóng vai trò quan trọng đối với Thổ Nhĩ Kỳ và an ninh của nước này. Chiến tranh Crimea 1853-1856 đã để lại dấu vết không thể xóa nhòa trong tâm trí người dân Thổ Nhĩ Kỳ. Đây cũng là quốc gia có cộng đồng công dân gốc Tatar lớn nhất ở Crimea.
Hai nhà lãnh đạo người Tatar Crimea tại Ukraine, Mustafa Jemilev cùng Refat Chubaroy, có mối liên hệ chặt chẽ với giới lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ và Ukraine. Trong các chuyến thăm của đại diện cấp cao Ukraine tới Thổ Nhĩ Kỳ, việc họ gặp gỡ các nhà lãnh đạo của cộng đồng người Tatar đã trở thành thông lệ. Điều tương tự cũng diễn ra khi các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ thăm Ukraine.
Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những nước đầu tiên ủng hộ việc Gruzia và Ukraine gia nhập NATO, và sự ủng hộ này sẽ tiếp tục bất chấp mối quan hệ hợp tác với Nga trong thập kỷ qua.
Theo GMF, Ankara dường như chưa bao giờ dao động trong nỗ lực đưa Ukraine đến gần hơn với liên minh NATO, bước đầu thông qua sự hỗ trợ và hợp tác thiết thực về mặt chính trị. Giờ đây, Thổ Nhĩ Kỳ còn đóng một vai trò nổi bật trong việc củng cố nền quốc phòng Ukraine.
Vào tháng 2/2020, hai nước đã ký kết một thỏa thuận, trong đó Ankara phân bổ 36 triệu USD cho lực lượng vũ trang Ukraine. Tiếp theo là một loạt các thỏa thuận hợp tác quốc phòng-quân sự vào tháng 12/2020 về việc chế tạo tàu hộ tống, máy bay chiến đấu không người lái và chuyển giao các công nghệ liên quan.
Mối quan hệ hợp tác quân sự-quốc phòng này đã trở thành chất xúc tác quan trọng đưa quân đội Ukraine tiến gần hơn tới các tiêu chuẩn của NATO, đồng thời nâng cao khả năng tương tác và tương thích của các lực lượng – thiết bị quân sự Ukraine với NATO.
Trao đổi với hãng thông tấn Anadolu, ông Mykhailo Samus, Phó Giám đốc đối ngoại tại Trung tâm Các nghiên cứu về quân đội, chuyển đổi và giải trừ quân bị ở Ukraine cho hay, "mối quan hệ hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ có tầm quan trọng rất lớn đối với Ukraine để đưa quân đội nước này tiến lên hệ thống hiện đại tiêu chuẩn NATO từ những gì còn lại thời hậu Xô Viết".
Trong chuyến thăm tới Thổ Nhĩ Kỳ hôm 10/4, Tổng thống Ukraine Volodymir Zelensky và người đồng cấp Tayyip Erdogan đã đưa ra một tuyên bố chung gồm 20 luận điểm, trong đó xác định hợp tác quốc phòng là một yếu tố quan trọng trong quan hệ giữa hai nước. Người đứng đầu Ukraine nhấn mạnh "ngành công nghiệp quốc phòng là động lực thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược đôi bên".
Con đường phía trước cho Thổ Nhĩ Kỳ
Theo GMF, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không bao giờ chấp nhận việc Nga sáp nhập Crimea hay sự can thiệp của Moscow vào tình hình ở Donbass. Ukraine đang và sẽ vẫn là một đối tác chiến lược trong khu vực đối với Ankara. Như một hệ quả tất yếu, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tiếp tục ủng hộ nguyện vọng của Ukraine là trở thành thành viên chính thức của NATO khi có cơ hội.
Về phần mình, Kiev công nhận vai trò quan trọng của Thổ Nhĩ Kỳ với tư cách là đồng minh chiến lược trong khu vực, cũng như sự hỗ trợ của nước này nhằm giúp đưa Ukraine hội nhập vào cấu trúc Châu Âu – Đại Tây Dương.
Chuyến thăm gần đây tới Thổ Nhĩ Kỳ của ông Zelensky [trong bối cảnh căng thẳng với Nga bùng lên và Ukraine nhắc lại mong muốn gia nhập NATO] sẽ bổ sung thêm các khía cạnh mới cho mối quan hệ vốn đã bền chặt giữa Ankara và Kiev.
Trong chuyến thăm, hai vị Tổng thống đã tổ chức cuộc họp Hội đồng Hợp tác Chiến lược Cấp cao (SSC) để bàn phương án xử lý các sự vụ đang diễn ra. Tại cuộc họp SSC ngày 10/4, hai nước nhất trí tăng cường quan hệ song phương, không chỉ trong lĩnh vực thương mại và còn cả lĩnh vực hợp tác quốc phòng.
Năm 2008, Thổ Nhĩ Kỳ đã đóng một vai trò mang tính xây dựng trong thỏa thuận hợp tác đạt được giữa Gruzia và Nga sau chiến tranh. Ankara đang có xu hướng muốn giữ một vai trò tương tự trong việc giảm nhẹ cuộc khủng hoảng giữa Nga và Ukraine, trước khi nó leo thang tới mức độ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của Thổ Nhĩ Kỳ trong khu vực.
Dựa trên thực tiễn trong quá khứ và mức độ hiện tại trong mối quan hệ với hai nước, Thổ Nhĩ Kỳ có thể bắt đầu một nền tảng đối thoại ba bên, được xây dựng nhằm giảm thiểu cuộc khủng hoảng đang trên đà phát triển, tương tự như Nền tảng hợp tác và ổn định Caucasia mà nước này đề xuất sau xung đột Nga-Gruzia năm 2008.
Để làm được điều đó, Thổ Nhĩ Kỳ phải triển khai nhanh chóng chính sách ngoại giao con thoi trên tất cả các phương diện và ở mọi cấp độ.
Mối quan hệ chiến lược giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Ukraine cũng có thể mang lại con đường hợp tác với Mỹ, bên cạnh việc duy trì các kênh đối thoại cởi mở giữa Nga và các thành viên NATO để giảm mức độ căng thẳng gia tăng ở vùng lân cận Thổ Nhĩ Kỳ.
Ankara đang phải đối mặt với một thách thức rõ ràng ở ngưỡng cửa của mình và trong mối quan tâm trực tiếp hiện nay của nước này là tăng gấp đôi nỗ lực để tìm kiếm giải pháp ngoại giao và hòa bình cho cuộc khủng hoảng dọc biên giới giữa Nga và Ukraine.
Tuy nhiên, theo GMF, điều đó không có nghĩa là Thổ Nhĩ Kỳ sẽ đi chệch khỏi vị thế đã tuyên bố trước đó – hỗ trợ Ukraine hội nhập sâu hơn vào cấu trúc Châu Âu-Đại Tây Dương nhằm phục vụ cho mục tiêu chiến lược cuối cùng của nước này là trở thành một thành viên của NATO.
VietBF @ Sưu tầm
