Trong chuyến đi tới Saudi Arabia gây tranh căi của tổng thống Mỹ. Nhiều người chỉ trích ông Biden đă củng cố danh tiếng của vị thái tử. Nhưng không đổi lại được lợi ích ǵ nhiều.
Vào thời điểm c̣n tranh cử tổng thống, chính ông Biden cam kết sẽ coi Saudi Arabia là “pariah” - quốc gia bất trị, bị bài xích. Thế nhưng giờ đây, ông lại chấp nhận ngồi cùng với người mà ông từng khẳng định sẽ chịu trách nhiệm cho vụ giết người chấn động.
Theo New York Times, chuyến thăm này đă củng cố lại vị thế quốc tế mà Saudi Arabia đang t́m kiếm, đồng thời đảm bảo hướng quan hệ chặt chẽ hơn với Israel, trong khi ngầm thông báo nước này sẽ sớm bơm thêm dầu để ổn định cuộc khủng hoảng năng lượng đang diễn ra ở Mỹ.
Lợi ích về năng lượng và an ninh đă khiến ông Biden và các phụ tá quyết định không thể tiếp tục cô lập gă khổng lồ dầu mỏ, bất chấp việc tổng thống chỉ trích vụ ám sát trước đó. Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan cho biết ông Biden muốn "cân chỉnh lại" mối quan hệ của Washington với Saudi Arabia chứ không muốn phá vỡ.
Một số nhà phân tích cho rằng chuyến thăm không đáng để ông Biden đánh đổi.
“Tổng thống gặp một nhà lănh đạo Saudi Arabia tai tiếng. Trông ông ấy có vẻ khá thích thú, xác nhận quyền hành lănh đạo của MBS và dùng địa vị tổng thống để đổi lấy lợi ích. Nhưng hầu hết trong số này lại nằm trong lợi ích của Saudi Arabia", Aaron David Miller - cựu quan chức ngoại giao Trung Đông tại Quỹ Carnegie v́ Ḥa b́nh Quốc tế - nhận định.
Chất vấn riêng tư Thái tử MBS
New York Times cho rằng có thể thấy rơ ông Biden tránh bắt tay với thái tử Saudi Arabia, mà thay vào đó là cụng tay. Dưới ống kính máy quay phần mở đầu cuộc gặp giữa hai bên, ông Biden không đề cập tới Jamal Khashoggi, nhà báo của Washington Post bị ám sát hồi năm 2018, và thái tử chỉ lặng lẽ mỉm cười khi một phóng viên hỏi liệu ông có nợ gia đ́nh nhà báo một lời xin lỗi hay không.
Tuy nhiên sau đó, ông Biden nói ông đă chất vấn thái tử một cách riêng tư về vụ việc này.
“Tôi đă nêu vấn đề ở đầu cuộc họp, nói rơ những ǵ tôi nghĩ lúc đó và điều tôi nghĩ bây giờ”, ông nói. “Tôi đă thẳng thắn thảo luận về vấn đề này, làm rơ ràng quan điểm của tôi”.
Ông cho biết Thái tử MBS phủ nhận mọi thứ. “Về cơ bản, ông ấy nói cá nhân ông ấy không chịu trách nhiệm về vụ việc này. Nhưng tôi th́ nghĩ ngược lại”, tổng thống Mỹ cho hay.
Tuy nhiên, các quan chức bên phía Saudi Arabia lại nói điều ngược lại. Adel al-Jubeir, Ngoại trưởng Saudi Arabia, nói ông không nghe thấy ông Biden nói thái tử phải chịu trách nhiệm. Hai bên chỉ trao đổi ngắn gọn và tập trung chủ đề ít tranh căi hơn là nhân quyền, chứ không phải vụ giết người.
Ông Jubeir gọi vụ sát hại nhà báo Khashoggi là "sai lầm khủng khiếp", nhưng nói thêm hai nước đang tiến về phía trước và bản thân ông cũng không muốn nh́n về quá khứ. “Các cá nhân đă bị đưa ra xét xử”, ông nói, đề cập tới người bị kết án trong vụ việc. “Họ đang phải trả giá”.
Nhà Trắng hy vọng sẽ gặt hái được nhiều lợi ích sau khi phục hồi quan hệ với Saudi Arabia. Trong số đó phải kể đến việc Saudi Arabia mở không phận cho các chuyến bay thương mại của Israel, gia hạn ngừng bắn trong cuộc chiến kéo dài 8 năm qua ở Yemen và xây dựng mạng viễn thông 5G.
Không chỉ vậy, phía Mỹ cũng cho hay Saudi Arabia sẽ “hỗ trợ cân bằng thị trường dầu mỏ toàn cầu để tăng trưởng kinh tế bền vững”, nhưng không rơ nước này và các đồng minh sẽ bơm thêm bao nhiêu nhiên liệu bắt đầu từ mùa thu tới.
Hai nước cũng quyết định rút lực lượng ǵn giữ ḥa b́nh của Mỹ đă đóng quân trong 4 thập niên trên đảo Tiran, nơi từng là nguồn gốc của nhiều cuộc xung đột trong khu vực. Lính Mỹ sẽ rời đi vào cuối năm nay.
Ông Biden cũng công bố các khoản đầu tư mới vào năng lượng Mặt Trời và năng lượng hạt nhân, nằm trong số những công nghệ đáp ứng mục tiêu khí hậu. Tuy nhiên, những nỗ lực dài hạn này dường như bị lăng quên vào thời điểm mà ông Biden yêu cầu Saudi Arabia và các nước trong khu vực tăng cường sản xuất dầu.
Các nhà hoạt động nhân quyền và những người thân cận với ông Khashoggi bày tỏ sự phẫn nộ. “Đây có phải là trách nhiệm giải tŕnh về vụ giết hại tôi mà ông đă nói”, Hatice Cengiz, vợ sắp cưới của nhà báo bị sát hại, viết trên Twitter những ǵ bà nghĩ Khashoggi sẽ nói.
Fred Ryan, nhà báo của Washington Post, cũng gay gắt không kém. “Màn cụng tay giữa Tổng thống Biden và Thái tử Mohammad c̣n tệ hơn cả một cái bắt tay. Thật đáng xấu hổ", ông chỉ trích. "Nó báo hiệu một mức độ thân mật và thoải mái dành cho thái tử, như một sự công nhận trở lại mà Mohammad đang cố gắng t́m kiếm”.
Cái chết của ông Khashoggi gây chấn động thế giới. Theo Cơ quan T́nh báo Trung ương Mỹ (CIA), Thái tử MBS đă điều động biệt đội sát hại nhà báo.
Thái tử Mohammed phủ nhận. Đầu năm nay, ông cho rằng nhà báo Khashoggi “không đủ quan trọng” để ông ra tay. “Nếu đó là cách chúng tôi đă làm, ông Khashoggi thậm chí không nằm trong số 1.000 người đứng đầu danh sách”, ông nói.
Các cố vấn miêu tả ông Biden miễn cưỡng thực hiện chuyến đi gặp Thái tử Mohammed. Ông đă thay đổi quyết định sau vài tháng thảo luận với phụ tá, do những lời thúc giục ổn định thị trường năng lượng sau chiến sự Ukraine nổ ra.
Tuy vậy, chuyến thăm của ông Biden dù lịch sự, nhưng chỉ là qua loa nếu so với sự chào đón nhiệt t́nh ông Trump nhận được vào năm 2017, khi cha của thái tử, Quốc vương Salman, chào đón cựu tổng thống trên đường băng.
Bước đi trên tấm thảm màu hoa cà dưới bậc thang của Không lực Một hôm 15/7, ông Biden được chào đón bởi một số ít nhân viên an ninh mặc đồng phục mang kiếm. Số lượng nhân viên c̣n ít hơn cả số người được cử đến để đón Tổng thống Barack Obama năm 2016.
Người đón ông Biden là Công chúa Reema bint Bandar Al Saud, Đại sứ Saudi Arabia ở Washington, và Hoàng tử Khalid Al Faisal, một thành viên cấp cao của hoàng gia.
Thông điệp đối lập cho Israel và Palestine
Ngày 16/7, tổng thống Mỹ hội đàm song phương với các nhà lănh đạo Ai Cập, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Iraq. Sau đó, ông sẽ tham gia hội nghị với các quốc gia vùng Vịnh, cùng đại diện của Ai Cập, Iraq và Jordan.
"Tổng thống muốn đảm bảo không có khoảng trống ở Trung Đông cho Trung Quốc và Nga", ông Sullivan nói.
Các quốc gia vùng Vịnh - vốn từ chối đứng về phía phương Tây chống lại Nga trong cuộc xung đột Ukraine - đang t́m kiếm cam kết cụ thể từ Mỹ. Mối quan hệ chiến lược này vốn đă căng thẳng khi các nước cho rằng Mỹ đang tách rời khỏi khu vực, theo Reuters.
Trong khi đó, đối với Israel, chuyến thăm của Tổng thống Biden chủ yếu ca ngợi mối quan hệ ngày càng phát triển của nước này với Trung Đông. Thế nhưng, với Palestine, lần công du này của người đứng đầu Nhà Trắng chỉ đem lại những lời cảm thông và cam kết tài trợ mới, nhưng kế hoạch dài hạn th́ không có.
Ông Biden ca ngợi khoảnh khắc lịch sử khi Saudi Arabia - quốc gia Arab hùng mạnh nhất - mở không phận cho máy bay thương mại Israel. Tại chuyến thăm ngắn ngủi ở Bờ Tây, ông Biden công bố gói viện trợ hơn 300 triệu USD cho các bệnh viện và người tị nạn Palestine.
Tổng thống Mỹ cũng nhấn mạnh sự ủng hộ giải pháp hai nhà nước cho người Israel và Palestine, nói rằng sự ḥa nhập ngày càng tăng của Israel với thế giới Arab có thể là động lực mới cho tiến tŕnh ḥa b́nh bế tắc.
Tuy nhiên, ông cũng nói “thời điểm này vẫn chưa chín muồi để khởi động lại đàm phán”, và tuyên bố không có chương tŕnh dài hạn nào để hồi sinh chúng.
Và trong chuyến thăm này, ông Biden chỉ dành 3 giờ ở Bờ Tây, so với 46 giờ ở Israel. Ông cũng khiến người Palestine thất vọng khi tránh chỉ trích Israel, làm giảm kỳ vọng về tiến tŕnh ḥa b́nh mới do Mỹ dẫn đầu.
Người Palestine biểu t́nh chống lại ông Biden hôm 15/7 ở cả Jerusalem và Bethlehem. Một số người khác th́ chỉ trích cuộc gặp giữa tổng thống Palestine và người đồng cấp Mỹ.
Vài giờ sau khi chuyến thăm kết thúc, tên lửa từ Dải Gaza phóng sang phía lănh thổ Israel. Quân đội Israel cho hay đêm 16/7 đă có hai vụ phóng tên lửa riêng biệt, mỗi vụ phóng hai quả tên lửa về phía lănh thổ nước này. Để đáp trả, máy bay chiến đấu của Lực lượng Pḥng vệ Israel (IDF) đă tấn công địa điểm quân sự ở trung tâm Dải Gaza thuộc kiểm soát của Hamas.
