Ngày 21/4, Đại học Harvard chính thức đệ đơn kiện Chính phủ Mỹ lên Ṭa án Liên bang, phản đối việc đóng băng hơn 2,3 tỷ USD tài trợ liên bang mà trường đang nhận.
Đại học Harvard ở Cambridge, bang Massachusetts, Mỹ.
Theo tờ Al Jazeera, động thái chưa từng có tiền lệ này diễn ra giữa lúc Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang tăng cường gây áp lực lên các trường đại học danh tiếng, đặc biệt trong bối cảnh các tranh căi chính trị xoay quanh vấn đề đa dạng văn hóa, chống bài Do Thái và biểu t́nh ủng hộ Palestine tại các cơ sở giáo dục.
Bối cảnh căng thẳng giữa Nhà Trắng và giới học thuật
Trong những tháng gần đây, làn sóng biểu t́nh lan rộng tại các trường đại học Mỹ - trong đó có Đại học Harvard, Columbia, Yale và nhóm các trường danh giá khác. Sinh viên yêu cầu nhà trường lên tiếng chỉ trích chiến dịch quân sự của Israel ở Gaza, và kêu gọi chấm dứt đầu tư vào các công ty có liên hệ với quốc pḥng Israel. Điều này làm dấy lên làn sóng chỉ trích từ chính quyền và các nhóm bảo thủ, cáo buộc các trường không bảo vệ sinh viên Do Thái và để lan truyền tư tưởng bài Do Thái.
Chính quyền Tổng thống Trump, vốn đă thể hiện quan điểm cứng rắn về văn hóa và giáo dục trong nhiệm kỳ đầu, đă tận dụng cơ hội này để tái khẳng định quyền kiểm soát với các trường đại học thông qua công cụ tài chính. Bằng cách sử dụng quyền phân bổ ngân sách, chính phủ yêu cầu Harvard và nhiều trường đại học khác phải thực hiện các thay đổi mang tính hệ thống: hủy bỏ các chương tŕnh tuyển sinh ưu tiên nhóm thiểu số, minh bạch hóa nội dung giảng dạy, đồng thời “chứng minh sự an toàn cho sinh viên Do Thái”.
Chi tiết đơn kiện: Harvard nói ǵ?
Trong đơn kiện dài hơn 70 trang, Harvard cáo buộc Bộ Giáo dục và các cơ quan liên bang lạm dụng quyền lực, vượt quá thẩm quyền pháp lư khi đóng băng toàn bộ khoản tài trợ công dành cho trường - bao gồm 2,2 tỷ USD trợ cấp đang trong giai đoạn giải ngân, 60 triệu USD hợp đồng nghiên cứu liên bang, hàng chục hồ sơ xin cấp tài trợ đang chờ phê duyệt bị tạm ngưng, khả năng Harvard bị mất thêm 9 tỷ USD tài trợ nếu chính phủ tiếp tục mở rộng điều tra.
Ông Alan Garber, Hiệu trưởng trường Đại học Harvard tuyên bố: “Chúng tôi không thể im lặng trước việc chính phủ sử dụng tài trợ như một công cụ trừng phạt chính trị. Quyền tự chủ học thuật và tự do học thuật là nguyên tắc bất khả xâm phạm”.
Đại học Harvard cũng khẳng định việc yêu cầu trường thay đổi chương tŕnh học, chính sách tuyển sinh hay cơ cấu khoa là hành vi “ép buộc về mặt tư tưởng”, vi phạm nghiêm trọng Tu chính án thứ nhất trong Hiến pháp Mỹ – vốn bảo vệ quyền tự do ngôn luận và tự do tín ngưỡng tại quốc gia này.
Phản ứng từ các trường đại học khác
Ngay sau vụ kiện, hơn 200 hiệu trưởng các đại học – từ Princeton đến UC Berkeley – đă đồng loạt kư vào một tuyên bố lên án hành động của chính phủ. Theo họ, đây là “một cuộc tấn công chưa từng có nhằm vào nguyên tắc tự trị đại học”. Các trường đại học Columbia, Brown và Yale gọi đây là “hồi chuông cảnh báo” đối với toàn bộ hệ thống giáo dục đại học Mỹ.
Một số trường như Đại học Pennsylvania hay Stanford cũng tiết lộ họ đang đối mặt với các cuộc thanh tra tương tự.
“Chúng tôi bị yêu cầu cung cấp mọi email có nhắc đến từ ‘đa dạng’, ‘Palestine’ hay ‘Israel’ trong ṿng 5 năm qua”, một quan chức giấu tên cho biết.
Lệnh đóng băng tài trợ ảnh hưởng thế nào?
Không chỉ làm gián đoạn hoạt động giảng dạy và nghiên cứu, việc đóng băng tài trợ c̣n tác động lớn đến các dự án công nghệ quốc gia. Tại Đại học Cornell, hơn 75 dự án hợp tác với Cơ quan Hàng không và Vũ trụ (NASA), Bộ Quốc pḥng và Viện Y tế Quốc gia đă bị yêu cầu tạm dừng. Các nghiên cứu trong lĩnh vực vệ tinh, AI quốc pḥng, chip lượng tử và ung thư đều chịu ảnh hưởng trực tiếp.
Đại học Northwestern cho biết khoảng 100 khoản tài trợ bị ảnh hưởng, bao gồm nghiên cứu về biến đổi khí hậu, kỹ thuật y sinh và robot tự hành. Các cơ quan như Bộ Năng lượng và Quỹ Khoa học Quốc gia cũng yêu cầu Harvard phải “chứng minh năng lực quản trị nội bộ” mới có thể nối lại giải ngân.
Làn sóng cắt giảm tài trợ đang lan rộng
T́nh h́nh không dừng ở Harvard. Đầu năm 2025, Chính phủ Mỹ đă đ́nh chỉ hơn 400 triệu USD tài trợ cho Đại học Columbia do liên quan đến biểu t́nh ủng hộ Palestine. Đại học Pennsylvania mất hơn 175 triệu USD v́ vướng tranh căi về quyền thi đấu của phụ nữ chuyển giới. Một số trường công như Đại học California tại Los Angeles, Michigan và Ohio State cũng đang bị xem xét lại toàn bộ hồ sơ tài trợ.
Bên cạnh đó, một số tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ giáo dục như College Board, Khan Academy và Common App cũng bị yêu cầu “rà soát ngôn ngữ thiên vị” trong nội dung đào tạo và quy tŕnh xét tuyển.
Cuộc chiến pháp lư có thể định h́nh tương lai giáo dục Mỹ
Theo các chuyên gia, vụ kiện giữa Harvard và chính quyền liên bang có thể kéo dài nhiều tháng, thậm chí vài năm. Tuy nhiên, phán quyết cuối cùng sẽ mang tính tiền lệ cho mối quan hệ giữa nhà nước và các cơ sở giáo dục đại học.
Nếu Harvard thắng kiện, đó sẽ là một thắng lợi lớn cho quyền tự trị học thuật và là giới hạn rơ ràng đối với quyền lực nhà nước. Nhưng nếu chính phủ thắng, đó sẽ là tín hiệu rằng mọi trường học nhận tài trợ công đều có thể bị kiểm soát chặt chẽ hơn trong tương lai.
Giới phê b́nh cho rằng Chính quyền Tổng thống Trump đang biến các trường đại học thành mặt trận mới trong cuộc chiến văn hóa.
“Bằng cách gắn mác ‘bài Do Thái’ cho bất kỳ chỉ trích nào nhắm vào Israel, họ đang bóp nghẹt tiếng nói phản biện trong học thuật”, nhà báo học thuật của The Atlantic b́nh luận.
Ngược lại, một số chính trị gia Cộng ḥa bảo vệ quyết định của Chính quyền Tổng thống Trump, cho rằng “người nộp thuế không nên tài trợ cho những nơi khuyến khích thù hận sắc tộc hoặc thiên vị chính trị cánh tả”.
Vụ kiện của Harvard không chỉ đơn thuần là tranh chấp ngân sách mà là cuộc thử sức giữa hai hệ giá trị: quyền kiểm soát của chính phủ đối với nguồn tài trợ công, và quyền tự do học thuật vốn là linh hồn của nền giáo dục đại học Mỹ.
Dù kết quả ra sao, vụ kiện chắc chắn sẽ định h́nh lại mối quan hệ giữa các trường đại học và chính phủ, đồng thời tác động đến cách Mỹ duy tŕ vị thế dẫn đầu về nghiên cứu, sáng tạo và học thuật trong thế kỷ 21.
VietBF@sưu tập
