Tuyên bố dỡ toàn bộ hạn chế về vũ khí tầm xa cho Ukraine, phương Tây dường như đang tăng sức ép lên Nga và giúp Ukraine có phương tiện phản công.
Thủ tướng Đức Friedrich Merz hôm 26/5 tuyên bố các đồng minh phương Tây chủ chốt gồm Đức, Pháp, Anh và Mỹ đã dỡ bỏ mọi hạn chế về việc sử dụng vũ khí tầm xa viện trợ cho Ukraine, cho phép nước này khai hỏa chúng để tấn công các mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga.
Ông Merz sau đó cho hay quyết định này đã được các nước liên quan đưa ra vài tháng trước. "Tôi cho rằng điều này là cần thiết, vì chỉ khi có khả năng tấn công căn cứ quân sự trên lãnh thổ đối phương, ta mới tự bảo vệ được mình", Thủ tướng Đức cho hay.
Quyết định này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, phản ánh sự thay đổi lớn về chính sách của phương Tây, trong bối cảnh Kiev ngày càng rơi vào tình thế bất lợi trong cuộc đối đầu với Moskva.
Trong ba năm qua, các nước phương Tây đã viện trợ nhiều loại vũ khí cho Ukraine, nhưng cũng áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt đối với việc sử dụng những khí tài tầm xa, nhằm tránh bị kéo vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Nga. Tuy nhiên, bối cảnh chính trị và tình hình chiến trường gần đây đã thay đổi đáng kể, thúc đẩy Mỹ và các nước châu Âu đi đến quyết định dỡ bỏ các hạn chế này, theo giới quan sát.
Yếu tố chính trị
Khi chiến sự kéo dài, Liên minh châu Âu (EU) chịu áp lực ngày càng tăng từ Ukraine cũng như thay đổi trong bối cảnh chính trị nội bộ của khối. Trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thi hành chiến lược "nước Mỹ trên hết" và giảm sự ủng hộ với Ukraine, Kiev ngày càng phải dựa vào các đồng minh châu Âu để duy trì sức kháng cự.
Trong bối cảnh Nga gần đây tiến hành các cuộc tập kích ồ ạt với quy mô chưa từng có bằng UAV và tên lửa vào các thành phố lớn của Ukraine, những lời kêu gọi của Kiev tới đồng minh phương Tây càng khẩn thiết.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky liên tục kêu gọi phương Tây dỡ bỏ các hạn chế đối với vũ khí tầm xa, nhấn mạnh rằng việc họ chỉ được phép tấn công các mục tiêu trong 4 vùng Nga sáp nhập, gồm Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson, đã hạn chế khả năng tự vệ của Ukraine, trong khi Nga được tự do không kích nước này.
Mô hình tên lửa Taurus được trưng bày tại triển lãm hàng không ở Đức tháng 6/2024. Ảnh: AFP
Theo ông Zelensky, việc không thể tấn công sâu vào lãnh thổ Nga khiến Ukraine "như bị trói một tay sau lưng" khi đối mặt với các cuộc tập kích ngày càng lớn từ Nga, gây thiệt hại nặng nề cho cơ sở hạ tầng dân sự như bệnh viện, trường học và nhà máy điện.
Ngoài tác động từ Ukraine, thay đổi trong chính sách của phương Tây còn được thúc đẩy bởi các diễn biến chính trị nội bộ ở một số quốc gia chủ chốt ở châu Âu. Tại Đức, tân Thủ tướng Friedrich Merz đã thể hiện lập trường ủng hộ Ukraine mạnh mẽ và cứng rắn hơn so với người tiền nhiệm Olaf Scholz.
Ông Merz từng chỉ trích ông Scholz vì từ chối cung cấp tên lửa hành trình tầm xa Taurus cho Ukraine, thậm chí đưa ra "tối hậu thư" cho Nga, đe dọa chuyển giao loại vũ khí này nếu Moskva không ngừng các cuộc tập kích quy mô lớn.
Sau khi nhậm chức hồi đầu tháng 5, Thủ tướng Merz đã phần nào điều chỉnh lập trường, nhấn mạnh sự phối hợp với các đồng minh châu Âu và Mỹ trong mọi quyết định về viện trợ vũ khí nhằm duy trì sự đoàn kết trong NATO.
Việc ông Trump, người từng tuyên bố có thể chấm dứt xung đột Nga - Ukraine trong vòng 24 giờ, bày tỏ sự hoài nghi về việc tiếp tục viện trợ quân sự quy mô lớn cho Ukraine đã thúc đẩy các nước châu Âu, đặc biệt là Đức, Pháp và Anh, nhận thức rằng họ cần tăng cường hỗ trợ Ukraine để bù đắp cho khả năng giảm viện trợ từ Mỹ.
Ngoài ra, phương Tây cũng đang tìm cách củng cố sự đoàn kết trong NATO và EU, đặc biệt khi các lệnh trừng phạt kinh tế đối với Nga không mang lại kết quả mong muốn. Theo các chuyên gia tại Viện Brookings, Washington và các đồng minh nhận ra rằng việc chỉ dựa vào trừng phạt và cô lập ngoại giao không thể buộc Nga "xuống thang", do đó cần cách tiếp cận quân sự quyết liệt hơn để hỗ trợ Ukraine.
Yếu tố quân sự
Về mặt quân sự, quyết định dỡ bỏ hạn chế vũ khí tầm xa được thúc đẩy bởi tình hình chiến trường và nhu cầu cấp thiết nhằm thay đổi cục diện có lợi cho Ukraine.
Nga gần đây đã đạt được một số bước tiến lớn trên chiến trường, đặc biệt tại các khu vực như Pokrovsk, Kupyansk và Konstantinovka và giành lại tỉnh Kursk, đồng thời thiết lập các vùng đệm an ninh ở Sumy để ngăn chặn các cuộc đột kích của Ukraine.
Ukraine từng chứng minh được khả năng ứng biến chiến thuật với các hệ thống vũ khí được phương Tây viện trợ như tên lửa Storm Shadow, HIMARS và ATACMS. Tuy nhiên, các hạn chế trước đây khiến Ukraine không thể nhắm vào các mục tiêu chiến lược sâu trong lãnh thổ Nga như căn cứ không quân, kho đạn dược, hậu cần.
Nga đã di chuyển nhiều khí tài, kho đạn ra khỏi tầm bắn của các vũ khí như Storm Shadow sau khi Ukraine bắt đầu sử dụng chúng. Việc dỡ bỏ hạn chế cho phép Ukraine sử dụng các tên lửa như ATACMS, với tầm bắn lên đến 300 km, và Storm Shadow linh hoạt hơn trong tấn công các mục tiêu có giá trị cao, sẽ buộc Nga phải phân tán lực lượng và hệ thống hậu cần hơn nữa.
Quyết định dỡ bỏ hạn chế về vũ khí tầm xa còn có thể giúp tăng cường khả năng răn đe của Ukraine. Theo Thủ tướng Merz, việc cho phép Ukraine tấn công các mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga sẽ là "thay đổi mang tính quyết định" trong cuộc chiến.
Theo chuyên gia Riley Bailey từ Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ, nếu được cung cấp số lượng hợp lý tên lửa tầm xa như ATACMS và Storm Shadow, Ukraine có thể tăng cường tập kích các kho đạn, căn cứ không quân và cơ sở hạ tầng quân sự Nga mà họ từng không được phép chạm tới, dù chúng nằm trong tầm tấn công.
Nguy cơ khiến xung đột leo thang
Theo Thủ tướng Merz, Nga đã "tấn công khốc liệt các mục tiêu dân sự" ở Ukraine, trong khi Ukraine chỉ nhắm vào các mục tiêu quân sự, do đó việc dỡ bỏ hạn chế là cần thiết để giúp Ukraine tự vệ hiệu quả hơn.
Ngoài ra, việc cho phép Ukraine sử dụng vũ khí tầm xa để tấn công Nga gửi đi thông điệp mạnh mẽ đến Moskva rằng phương Tây sẽ không nhượng bộ trước các hành động cứng rắn. Điều này cũng nhằm củng cố vị thế của NATO, đặc biệt trong bối cảnh Nga đang mở rộng quan hệ với các quốc gia như Triều Tiên và Iran.
Tuy nhiên, quyết định dỡ bỏ hạn chế vũ khí tầm xa của phương Tây đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Nga.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov gọi đây là động thái "rất nguy hiểm", đi ngược mục tiêu giải pháp chính trị hòa bình. Tổng thống Vladimir Putin và người phát ngôn Bộ Ngoại giao Maria Zakharova nhấn mạnh Ukraine không thể tự vận hành các hệ thống vũ khí tầm xa mà không có sự hỗ trợ từ NATO, việc dỡ bỏ hạn chế đồng nghĩa với sự tham gia trực tiếp của NATO vào xung đột, theo Kommersant.
Đáng chú ý, ông Putin cảnh báo Nga sẽ đưa ra "các quyết định phù hợp" để đối phó với mối đe dọa này, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ leo thang, gồm cả khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân. Nga đã cập nhật học thuyết hạt nhân của mình năm 2024, phản ánh sự sẵn sàng đáp trả mạnh mẽ hơn trước các hành động của phương Tây.
Đại tá Viktor Litovkin, chuyên gia quân sự Nga, nhận định với Izvestia rằng việc phương Tây dỡ bỏ hạn chế tầm bắn đối với tên lửa cung cấp cho Ukraine cho thấy sự mâu thuẫn của châu Âu khi vừa theo đuổi đàm phán hòa bình, vừa cung cấp các vũ khí có tầm bắn và uy lực ngày càng lớn cho Kiev.
"Tên lửa Storm Shadow và Scud của Ukraine có thể bay được 300 km, nhưng nếu Đức cung cấp tên lửa Taurus, Kiev có thể tấn công mục tiêu cách xa 500 km", Litovkin chỉ ra.
Alexander Konkov, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Tài chính Nga, cho rằng việc dỡ bỏ hạn chế các vũ khí tầm xa có thể mang lại lợi thế chiến thuật trong ngắn hạn cho Ukraine, nhưng khó tạo ra hiệu quả "thay đổi cục diện" như các nước phương Tây kỳ vọng.
Mỹ và châu Âu từng cho rằng Ukraine sẽ đảo ngược được tình thế khi sử dụng các vũ khí tầm xa như ATACMS và Storm Shadow tập kích mục tiêu quân sự Nga dọc tiền tuyến. Tuy nhiên, sau một số thiệt hại ban đầu, Nga đã đối phó bằng cách đưa khí tài, kho bãi ra xa tầm bắn của các vũ khí trên.
Tới nay, số lượng tên lửa tầm xa mà Ukraine được phương Tây chuyển giao còn rất hạn chế, trong khi kho dự trữ của Mỹ và châu Âu cũng không đủ để đáp ứng nhu cầu trên chiến trường của Kiev. Do đó, Konkov cho rằng đây nhiều khả năng chỉ là một động thái mang tính biểu tượng, thay vì tạo ra thay đổi thực chất trên thực địa.
Về lâu dài, quyết định này có thể gây ra một số trở ngại với nỗ lực đàm phán hòa bình, khi cả Nga và Ukraine đều đưa ra lập trường cứng rắn hơn, thay vì tìm điểm nhượng bộ mà hai bên có khả năng chấp thuận. "Với quan điểm đó của cả Nga và Ukraine, cùng với sự phức tạp của các yếu tố địa chính trị, triển vọng hòa bình vẫn còn rất mờ mịt", chuyên gia này đánh giá.
