Củ năng không chỉ có tính mát theo y học cổ truyền mà còn giàu chất xơ, kali và chất chống oxy hóa. Nhờ các đặc tính này, củ năng mang lại nhiều lợi ích sức khỏe quan trọng, từ tim mạch, tiêu hóa đến hỗ trợ giảm cân.
1. Củ năng – thực phẩm giàu nước, giàu dưỡng chất và có tính mát
Củ năng còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như mã thầy, địa lê, thông thiện thảo... là một loại củ không chỉ được sử dụng để chế biến các món ăn dân dã như chè, món xào, mà củ năng còn là vị thuốc được ứng dụng phổ biến trong y học cổ truyền nhờ đặc tính thanh mát và hỗ trợ tiêu hóa.
Củ năng là loại củ thuộc họ cói, tên khoa học là Eleocharis dulcis Burm.f, thường mọc ở các vùng đất ngập nước tại Châu Á, Châu Phi và một số đảo thuộc Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương. Mặc dù không đậm đà về hương vị nhưng củ năng lại giàu dinh dưỡng nhờ môi trường sinh trưởng dưới nước.
Củ năng chứa rất ít calo, đồng thời cung cấp kali, chất xơ và các chất chống oxy hóa có lợi cho sức khỏe tim mạch, tiêu hóa và nhiều chức năng khác của cơ thể. Củ năng có thể ăn sống, ép nước hay sử dụng trong các món xào mà không làm tăng đường huyết.
Từ góc nhìn y học cổ truyền châu Á, củ năng mang tính mát, giúp thanh nhiệt và hỗ trợ cơ thể trong điều kiện khí hậu nóng ẩm. Các nghiên cứu hiện đại cũng cho thấy củ năng có đặc tính chống viêm, góp phần kiểm soát cân nặng và cải thiện sức khỏe tổng thể. Nhờ hàm lượng nước cao, giúp tạo cảm giác no lâu, cung cấp nước và phù hợp với người sống trong môi trường nóng hoặc hoạt động nhiều ngoài trời.
Củ năng chứa rất ít calo, đồng thời cung cấp kali, chất xơ và các chất chống oxy hóa có lợi cho sức khỏe tim mạch, tiêu hóa và nhiều chức năng khác của cơ thể.
2. Tác dụng của củ năng
Dưới đây là bốn lợi ích sức khỏe nổi bật của củ năng:
2.1. Củ năng hỗ trợ bảo vệ tim mạch
Chế độ ăn giàu kali có liên quan đến việc giảm 24% nguy cơ đột quỵ và giúp kiểm soát huyết áp cao. Củ năng – nguồn kali tự nhiên – góp phần điều hòa nồng độ natri trong cơ thể, giảm nguy cơ bệnh tim và cải thiện lưu thông máu.
Thông tin đăng trên trang Toi cho biết, không chỉ phần ruột, vỏ củ năng cũng chứa hàm lượng chất chống oxy hóa có khả năng chống viêm, hỗ trợ bảo vệ thành động mạch và giúp điều chỉnh mức cholesterol. Những người bị tăng huyết áp có thể hưởng lợi rõ rệt từ việc bổ sung củ năng vào chế độ ăn hằng ngày, đặc biệt khi khẩu phần ăn giàu muối.
Củ năng cũng có hàm lượng natri thấp tự nhiên, mang lại lợi ích kép: Giúp hạn chế giữ nước và hỗ trợ điều hòa huyết áp. Việc ăn củ năng thái lát mỗi ngày là cách đơn giản để tận dụng các lợi ích này.
2.2. Loại bỏ gốc tự do và giảm viêm
Trong củ năng có các chất chống oxy hóa như catechin và flavonoid, được biết đến với khả năng loại bỏ gốc tự do – yếu tố liên quan đến viêm khớp, bệnh tim và các bệnh mạn tính.
Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất củ năng có khả năng dọn dẹp gốc tự do mạnh, đồng thời làm giảm mức cytokine gây viêm, từ đó hỗ trợ giảm sưng và giảm viêm hệ thống. Phần vỏ củ năng chứa các hợp chất chống oxy hóa mạnh nhất, giúp bảo vệ tế bào, hạn chế tổn thương và giảm stress oxy hóa – một trong những nguyên nhân thúc đẩy quá trình lão hóa.
Nhờ tác dụng này, củ năng trở thành lựa chọn tốt cho người có vấn đề về viêm khớp hoặc rối loạn viêm ruột. Các hợp chất chống oxy hóa trong củ năng có thể được cơ thể hấp thu khi ăn sống hoặc luộc, và nghiên cứu ghi nhận sự giảm tích tụ tế bào H₂O₂ (hydrogen peroxide). H₂O₂ là một loại gốc oxy hoạt động (ROS) mà cơ thể tạo ra trong quá trình chuyển hóa. Ở mức thấp, H₂O₂ tham gia vào một số hoạt động sinh lý bình thường. Nhưng nếu H₂O₂ tích tụ quá nhiều, nó gây ra stress oxy hóa, làm tổn thương tế bào, thúc đẩy viêm và lão hóa, thậm chí liên quan đến các bệnh mạn tính.
Khi được dùng cùng các loại rau xanh, hiệu quả chống viêm của củ năng càng được tăng cường.
2.3. Hỗ trợ tiêu hóa và giảm táo bón
Củ năng có chỉ số FODMAP thấp, thân thiện với người mắc hội chứng ruột kích thích (IBS). Loại củ này không gây đầy hơi do chứa ít carbohydrate khó tiêu hóa. Chất xơ trong củ năng giúp nuôi dưỡng vi khuẩn có lợi trong đường ruột, góp phần cải thiện sức khỏe tiêu hóa.
Chất xơ hòa tan hoạt động như "chất kết dính" cholesterol, giúp kết nối mối quan hệ giữa chức năng tiêu hóa và sức khỏe tim mạch. Củ năng còn giúp giữ nước trong ruột, làm mềm phân và hỗ trợ nhu động ruột hoạt động trơn tru, giảm cảm giác khó chịu.
Trong y học cổ truyền, nước củ năng được sử dụng nhằm tăng cường hoạt động của tỳ (lá lách) và hỗ trợ cải thiện cảm giác thèm ăn ở cả trẻ em lẫn người lớn. Các quan sát khoa học cũng cho thấy củ năng giúp đại tràng hoạt động hiệu quả hơn, khiến nó trở thành thực phẩm phù hợp để kiểm soát táo bón mà không gây tăng cân.
2.4. Có thể hỗ trợ kiểm soát cân nặng
Nhờ chứa ít calo nhưng lại giàu nước (khoảng 90%) và nhiều chất xơ, củ năng tạo cảm giác no nhanh, giúp hạn chế lượng thức ăn nạp vào. Điều này đặc biệt có lợi cho người đang áp dụng chế độ ăn giảm cân.
Lượng chất xơ trong củ năng có tác dụng ổn định đường huyết, hạn chế các cơn đói đột ngột và giảm cảm giác thèm đồ ăn giàu năng lượng. Với kết cấu giòn, củ năng có thể trở thành món ăn nhẹ lành mạnh, thay thế cho các loại snack như khoai tây chiên.
Kali trong củ năng cũng hỗ trợ quá trình loại bỏ chất lỏng dư thừa trong cơ thể, góp phần vào quá trình kiểm soát cân nặng lành mạnh. Các nghiên cứu cho thấy chế độ ăn nhiều chất xơ và ít calo giúp cải thiện chuyển hóa năng lượng và hỗ trợ duy trì cân nặng ổn định về lâu dài.
Củ năng có thể được thêm vào salad, món xào hoặc các món ăn có nhiều rau, vừa tăng khối lượng món ăn vừa không làm tăng tổng lượng calo.
Ngoài ra, củ năng còn được ghi nhận có đặc tính chống ung thư, có khả năng ức chế sự phát triển của khối u. Đồng thời, củ năng giúp chống stress oxy hóa – yếu tố liên quan đến sự hình thành bệnh tiểu đường type 2 và nhiều bệnh mạn tính khác.
Lưu ý, bài viết mang tính chất cung cấp thông tin và không thay thế cho tư vấn, chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.
