|
.
Nửa thế kỷ sau khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc — được kỷ niệm vào ngày 30 tháng 4 — quốc gia châu Á này một lần nữa thấy mình ở trung tâm của cuộc đấu tranh giành quyền lực toàn cầu. Giờ đây đã trở thành một trong những nền kinh tế năng động nhất thế giới và là cường quốc sản xuất và xuất khẩu, Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bị kẹt giữa hai thế lực cạnh tranh đang tranh giành quyền kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu: Trung Quốc và Hoa Kỳ. Cuộc chiến này đang diễn ra thông qua thuế quan, lệnh trừng phạt và các động thái địa kinh tế, đặt Việt Nam vào vị thế vừa có ý nghĩa chiến lược quan trọng vừa vô cùng nhạy cảm.
Sự bùng nổ công nghiệp của Việt Nam đã đưa Việt Nam vào tầm ngắm của cuộc thập tự chinh bảo hộ mới của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Hoa Kỳ — khách hàng chính và đối tác chiến lược của Việt Nam — đã đe dọa sẽ áp thuế 46% đối với tất cả hàng hóa của Việt Nam bắt đầu từ tháng 7 trừ khi đạt được thỏa thuận trước khi lệnh tạm dừng toàn cầu kéo dài 90 ngày hiện tại kết thúc.
Cùng lúc đó, Trung Quốc - nước cung cấp và láng giềng lớn nhất của Việt Nam, nơi có tranh chấp lãnh thổ đang diễn ra ở Biển Đông - đã cảnh báo rằng họ sẽ trả đũa bất kỳ quốc gia nào ký kết các thỏa thuận thương mại với Washington gây bất lợi cho lợi ích của Bắc Kinh.
Việt Nam là bối cảnh cho các cuộc xung đột định hình sự phát triển của đất nước trong suốt thế kỷ 20. Sau khi thống nhất vào năm 1976 và khởi động cải cách đổi mới một thập kỷ sau đó, đất nước đã bắt đầu quá trình hiện đại hóa làm thay đổi đất nước. Từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung và nghèo đói, Việt Nam đã hội nhập vào thị trường toàn cầu và thu hút đầu tư nước ngoài.
GDP danh nghĩa bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng gấp tám lần - từ dưới 500 đô la vào năm 1986 lên gần 4.300 đô la vào năm 2023, theo Ngân hàng Thế giới - trong khi tình trạng nghèo đói cùng cực đã giảm xuống dưới 2%. Ngoại trừ những năm xảy ra đại dịch, nền kinh tế của Việt Nam đã duy trì tăng trưởng liên tục trong 25 năm, đạt tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm là 6,25%, cao nhất trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Với dân số 100 triệu người, Việt Nam là một trong những quốc gia năng động nhất trong khu vực. Sức sống này thể hiện rõ qua những con phố nhộn nhịp, mạng lưới cơ sở hạ tầng đang mở rộng nhanh chóng và năng lượng của dân số trẻ và gắn kết (độ tuổi trung bình là 33). Sự kết hợp giữa tính ổn định, lao động có tay nghề tương đối và sự cởi mở trong thương mại đã biến Việt Nam trở thành điểm đến hàng đầu trong sáng kiến "Trung Quốc cộng một" — một chiến lược đa dạng hóa sản xuất để ứng phó với căng thẳng thương mại bắt đầu từ nhiệm kỳ đầu tiên của Trump.
Các công ty công nghệ lớn (như Samsung, Foxconn và Intel), các công ty dệt may (Nike, Adidas và Uniqlo) và các nhà sản xuất máy móc và kỹ thuật (Bosch Rexroth và ABB) đã mở rộng sản xuất tại Việt Nam để né tránh thuế quan áp dụng đối với Trung Quốc kể từ năm 2018. LEGO cũng đã đặt cược vào quốc gia này, gần đây đã mở một trong những nhà máy lớn nhất thế giới.
Ngoài vị trí chiến lược ở Châu Á, Việt Nam còn được tiếp cận ưu đãi với các thị trường lớn nhờ mạng lưới các hiệp định thương mại vững chắc. Việt Nam là thành viên của hai trong số các khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới theo GDP — Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) — và đã ký 15 hiệp định thương mại tự do khác, bao gồm với Liên minh Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Do đó, Việt Nam đã trở thành một mắt xích quan trọng trong thương mại toàn cầu. Nhưng vai trò là điểm đến hàng đầu cho hoạt động chuyển dịch ra nước ngoài của Việt Nam lại là con dao hai lưỡi. Ba mươi phần trăm hàng xuất khẩu của Việt Nam đến Hoa Kỳ, nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới. Theo số liệu hải quan chính thức, vào năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 136,6 tỷ đô la — gần gấp ba lần so với 47,58 tỷ đô la mà nước này xuất khẩu vào năm 2018, năm mà giai đoạn đầu tiên của cuộc chiến thương mại Hoa Kỳ-Trung Quốc bắt đầu.
Mặc dù Việt Nam đã mở rộng quy mô sản xuất một cách mạnh mẽ, nhưng vẫn thiếu một cơ sở vững chắc về các nhà cung cấp linh kiện, máy móc và nguyên liệu thô trong nước. Điều đó khiến Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào các nước khác để cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy và duy trì tăng trưởng. Đứng đầu trong số đó là Trung Quốc, quốc gia đã trở thành nhà cung cấp hàng đầu của Việt Nam. Chỉ tính riêng năm 2024, Việt Nam đã nhập khẩu khoảng 144,5 tỷ đô la hàng hóa từ Trung Quốc, tăng từ mức khoảng 65,44 tỷ đô la vào năm 2018.
Sự phụ thuộc cao này đã thúc đẩy nhận thức rằng Việt Nam chủ yếu hoạt động như một nhà lắp ráp hàng hóa được sản xuất bằng các thành phần nước ngoài và Washington lo ngại rằng Việt Nam có thể được sử dụng như một cửa sau để lén đưa hàng hóa Trung Quốc vào Hoa Kỳ. Theo dữ liệu từ OECD và WTO, hàm lượng giá trị gia tăng của Trung Quốc trong hàng xuất khẩu của Việt Nam đã tăng từ 0,4% vào năm 1995 lên 13,8% vào năm 2018.
Việc miễn thuế đối với hàng điện tử - chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu - và việc tạm dừng áp dụng các loại thuế mới hiện nay đã làm dịu đi cú sốc trước mắt. Nhưng các cuộc đàm phán hiện đang được tiến hành. Mặc dù chính sách thương mại của Trump vẫn còn mơ hồ do liên tục đảo ngược, quan điểm chung là ông muốn cô lập Trung Quốc bằng cách gây sức ép buộc các đối tác của nước này hạn chế quan hệ kinh tế với Bắc Kinh.
Vào tháng 4, các quan chức thương mại từ Việt Nam và Hoa Kỳ đã bắt đầu đàm phán, mặc dù có rất ít thông tin chi tiết được công khai. Việt Nam hiện nắm giữ thặng dư thương mại lớn thứ tư với Hoa Kỳ — 123,5 tỷ đô la vào năm 2024 — và Nhà Trắng đang xem xét các quy tắc xuất xứ mới để ngăn chặn việc trung chuyển hàng hóa của Trung Quốc qua Việt Nam.
Trong một động thái nhằm xoa dịu Trump, Việt Nam đang chuẩn bị tăng cường kiểm tra hàng hóa Trung Quốc qua biên giới trên đường đến Hoa Kỳ. Tuy nhiên, Alicia García Herrero, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, cảnh báo rằng không gian để Việt Nam xoay xở là có hạn.
Bà cho biết "Việc Việt Nam tách khỏi Trung Quốc thực tế là không thể". García nói thêm rằng đất nước này đang ở trong tình thế tồi tệ hơn so với năm 2018 "vì tình hình cực đoan: nhập khẩu ồ ạt từ Trung Quốc và xuất khẩu ồ ạt sang Hoa Kỳ".
Hơn nữa, bất kỳ nỗ lực nào nhằm áp đặt thuế quan của riêng mình đối với Trung Quốc — như Washington có thể yêu cầu — sẽ gây tổn hại đến khả năng cạnh tranh của Việt Nam và tạo ra sự căng thẳng với Bắc Kinh. Đồng thời, ngày càng có nhiều lo ngại rằng tình trạng dư thừa năng lực sản xuất của Trung Quốc, được thúc đẩy bởi các khoản trợ cấp của nhà nước, có thể tràn ngập thị trường và gây nguy hiểm cho cơ sở công nghiệp của Việt Nam.
Việt Nam, quốc gia đã dành nhiều thập kỷ để vun đắp chính sách đối ngoại dựa trên việc cân bằng hai siêu cường, đang thấy không gian để xoay xở ngày càng hạn chế. Điều này đã được chứng minh trong chuyến thăm gần đây của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, kết thúc với 45 thỏa thuận nhưng không thấy sự khuếch đại nào trong thông điệp của ông về "phản đối sự đe dọa đơn phương" — một sự ám chỉ rõ ràng đến Washington.
"Việt Nam không muốn tạo ấn tượng rằng họ đang cố gắng lừa dối Hoa Kỳ, như Trump đã nói", Nguyen Khac Giang, nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak cho biết. "Bây giờ, họ đang bị buộc phải chọn một bên, ít nhất là về mặt kinh tế. Nhưng họ có lý do chính đáng để không làm như vậy, bởi vì cả hai lựa chọn đều có rủi ro".
Tại Trung Quốc — quốc gia duy nhất phải đối mặt với mức thuế 145% — tất cả những động thái này đều đang được theo dõi chặt chẽ. Không chỉ chính phủ, nơi đã bày tỏ thiện chí phản ứng, mà cả những doanh nhân đã chuyển nhà máy của họ sang Việt Nam. Tuy nhiên, theo Hanna Wang, một nhà sáng tạo nội dung thương mại xuyên biên giới, hy vọng rằng mức thuế sẽ vẫn tương đối thấp (Việt Nam đặt mục tiêu giảm thuế xuống mức từ 22% đến 28%) đã thúc đẩy các dự án mới. Mạng xã hội Trung Quốc tràn ngập các bài đăng của các doanh nhân có trụ sở tại Việt Nam; EL PAÍS đã liên hệ với năm người trong số họ, nhưng tất cả đều từ chối bình luận.
Con đường quyết định
Con đường phía trước rất quan trọng. Nhà lãnh đạo Việt Nam Tô Lâm — người đã nắm quyền từ mùa hè năm ngoái — đặt mục tiêu biến quốc gia cộng sản này thành một trong những trung tâm thương mại và đầu tư hàng đầu Đông Nam Á vào năm 2030 và trở thành nền kinh tế có thu nhập cao dựa trên công nghệ, tri thức và sản xuất tiên tiến vào năm 2045. Việt Nam đã đặt mục tiêu tăng trưởng GDP là 8% vào năm 2025 và hy vọng sẽ đưa con số này lên hai chữ số trong những năm tới. Trong kế hoạch đó, tăng xuất khẩu sang Hoa Kỳ là trụ cột chính.
Nhưng sẽ không dễ dàng. Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã hạ dự báo tăng trưởng của Việt Nam từ 6,1% xuống 5,2% và các nhà phân tích tại Natixis ước tính rằng "nếu thuế quan qua lại vẫn tiếp diễn, tăng trưởng có thể giảm xuống dưới 3,5%", García cảnh báo.
Trần Đình Lâm, giám đốc Chương trình Hợp tác Quốc tế tại Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và Đông Nam Á, nhấn mạnh rằng giải pháp nằm ở "duy trì quyền tự chủ chiến lược và đảm bảo đầu tư tư nhân quốc gia". Lam cho biết đất nước đang nỗ lực tăng cường quan hệ trong ASEAN và với "các cường quốc trung gian" như Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và Ấn Độ, đồng thời cũng đang tìm cách làm sâu sắc hơn quan hệ với EU — Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez đã đến thăm gần đây — để duy trì trật tự thương mại ổn định.
Giang đồng ý với cách tiếp cận đó: “Hà Nội đang cố gắng kết bạn”. Nhưng ông lưu ý rằng thành công của nỗ lực này “sẽ phụ thuộc vào cách nó được đón nhận ở Bắc Kinh và Washington”. Nhà phân tích tin rằng mặc dù sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới “có vẻ sẽ không sớm kết thúc”, “Tôi không thấy kịch bản nào mà Việt Nam trở thành đồng minh toàn diện của cả hai”, ông kết luận.
|
|
