Trước khủng hoảng năng lượng, Ukraine đề ra tham vọng tái định hình bản đồ khí đốt châu Âu nhờ trữ lượng đá phiến khổng lồ. Đây có phải là cơ hội để châu Âu thoát khỏi phụ thuộc vào Nga?
Tổng thống Ukraine Zelensky đặt cược lớn vào khí đá phiến để cứu nền kinh tế. Ảnh: AP/TTXVN
Theo tờ Telegraph (Anh) ngày 9/6, Ukraine đang dốc toàn lực thu hút công nghệ và đầu tư nước ngoài để khai thác nguồn khí đá phiến khổng lồ, hướng tới mục tiêu trở thành cường quốc xuất khẩu năng lượng và thay đổi đáng kể thị trường châu Âu.
Cụ thể, trong bối cảnh giao tranh với Nga vẫn tiếp diễn và nhu cầu tái thiết kinh tế sau xung đột, chính quyền Ukraine dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Volodymyr Zelensky đang đặt cược lớn vào "cách mạng khí đá phiến". Mục tiêu đầy tham vọng này không chỉ nhằm đảm bảo an ninh năng lượng cho chính họ mà còn có thể định hình lại toàn bộ cục diện thị trường năng lượng châu Âu.
Khí đốt: Từ khủng hoảng đến cơ hội vàng
Mùa Đông khắc nghiệt vừa qua với các cuộc tấn công bằng thiết bị bay không người lái và tên lửa dữ dội của Nga đã khiến công suất sản xuất khí đốt của Ukraine giảm khoảng 40%, buộc quốc gia này phải khai thác cạn kiệt nguồn dự trữ. Hiện tại, kho dự trữ khí đốt khổng lồ của Ukraine – lớn nhất châu Âu với dung tích 32 tỷ mét khối – chỉ còn đầy khoảng 7%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 50% của EU.
Tuy nhiên, theo một nguồn tin cấp cao của chính phủ, Bộ Năng lượng Ukraine tin rằng có thể lấp đầy các cơ sở lưu trữ ngầm và thậm chí tạo ra lượng thặng dư để xuất khẩu "trong vòng 18 tháng". Điều này dựa trên tiềm năng to lớn của các nguồn tài nguyên khí đá phiến phi truyền thống ở miền Tây Ukraine, vốn chưa được khai thác đáng kể. Ukraine cũng đã có kinh nghiệm nhất định về công nghệ khoan tiên tiến cho các giếng dầu cũ và đã tiến hành thử nghiệm thực tế để "xác nhận tiềm năng" của phương pháp thủy lực phá vỡ (fracking) tại đây.
Sự thay đổi trong ngành khí đốt của Ukraine sẽ tác động sâu sắc đến thị trường năng lượng châu Âu. Châu Âu đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt khí đốt nghiêm trọng kể từ khi tập đoàn Gazprom của Nga ngừng xuất khẩu sang EU vào năm 2022, khiến châu lục này phụ thuộc nặng nề vào nguồn cung cấp khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) đắt đỏ từ nước ngoài.
Nếu Ukraine có thể thực hiện thành công cuộc cách mạng khí đá phiến và tạo ra lượng khí đốt dư thừa để xuất khẩu, nhu cầu tiếp tục bơm khí đốt từ châu Âu vào Ukraine sẽ biến mất chỉ sau một đêm. Hơn thế nữa, điều này sẽ giúp giảm đáng kể sự phụ thuộc của châu Âu vào LNG, có khả năng gây ra sự sụt giảm mạnh giá năng lượng trên toàn thế giới. Nguồn tin trong chính phủ Ukraine cho biết: "Việc phát triển và sản xuất có thể được triển khai nhanh chóng bằng cách sử dụng cơ sở hạ tầng khí đốt sẵn có với các kết nối với thị trường khí đốt EU khiến thị trường này trở nên rất hấp dẫn".
Những rào cản cần được tháo gỡ
Tham vọng của Kiev phụ thuộc rất nhiều vào khả năng thu hút đầu tư nước ngoài. Các quan chức Bộ Năng lượng Ukraine đang tích cực khai thác các mối quan hệ ngoại giao với phương Tây để tìm kiếm các quỹ đầu tư tư nhân sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao để tài trợ cho hoạt động khoan và thu hút các đối tác công nghệ.
Theo đó, một phái đoàn chính phủ cấp cao đã tham dự Diễn đàn Năng lượng Baku ở Azerbaijan vào tuần trước nhằm quảng bá tiềm năng của Ukraine như một trung tâm khai thác đá phiến. Tại sự kiện này, một quan chức cấp cao đã nhấn mạnh rằng khu vực địa chất Lviv-Lublin, nằm giữa biên giới Ukraine-Ba Lan, có triển vọng "tốt hơn về phía Ukraine" nhờ độ xốp cao hơn và hàm lượng đất sét thấp hơn, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động khoan thủy lực.
Triển vọng hứa hẹn nhất là khối đá phiến Oleska (Olesskaya), được ước tính chứa khoảng 0,8 đến 1,5 nghìn tỷ mét khối tài nguyên khí đá phiến – đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước của Ukraine trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là bao nhiêu trong số này có thể thu hồi được về mặt kinh tế. Tập đoàn Chevron từng từ bỏ 50% cổ phần trong dự án Oleska vào năm 2014, không phải do bất ổn chính trị hay thiếu nguồn lực, mà do Kiev không ban hành các cải cách thuế cụ thể cần thiết để tạo điều kiện cho đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực khí đá phiến.
Hiện nay, chính quyền của Tổng thống Zelensky đang có động thái tinh giản hoạt động và giảm bớt các rào cản hành chính từng ngăn cản các nhà đầu tư nước ngoài. Một động thái quan trọng là việc chuyển giao quyền sở hữu thỏa thuận chia sẻ sản xuất Olesskaya (PSA) vào tháng 4/2025 từ công ty cổ phần Nadra của chính phủ Ukraine sang Ukrnafta, nhà sản xuất dầu khí lớn nhất Ukraine.
Ukrnafta, vốn là một doanh nghiệp nhà nước sau khi quốc hữu hóa các ngành công nghiệp chiến lược vào năm 2022 và vẫn có hiệu lực cho đến nay, sẽ là đầu mối chính. Thông thường, việc thu hút nguồn vốn tư nhân đáng kể vào hoạt động thăm dò đá phiến của Ukraine trong hoàn cảnh này là điều không thể. Tuy nhiên, nguồn tin trên cho biết đã có luật để đảm bảo những rào cản này có thể được xóa bỏ.
Song song với những nỗ lực trên, vào tháng 4 vừa qua, Tổng thống Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng đã đạt được thỏa thuận về khoáng sản đất hiếm, cho phép Mỹ khai thác tài nguyên thiên nhiên của Ukraine, bao gồm nhôm, than chì, dầu mỏ và khí đốt tự nhiên. Điều này cho thấy cam kết của Ukraine trong việc mở cửa và thu hút đầu tư để phục hồi kinh tế và tăng cường an ninh năng lượng.
