Cảm thức đầu tiên về một cái Tết, về một mùa xuân thực ra đã âm thầm lặng lẽ bắt đầu từ giữa mùa đông, khi người nội trợ bắt gặp được một hàng rau đã bó thêm vài bó mùi già lẫn trong sạp hàng xanh ngắt thơm lừng đầy hành răm tía tô húng...
Mùa bắt đầu bằng mùi, bằng hương. Người sống qua bao nhiêu mùa thì chỉ cần nhắm mắt lại, nghe mùi, nghe hương lướt qua trong không gian cũng biết mùa nào đang tới, mình đang ở đâu trên đất quê mình?
Hương của trời, mật của đất, quyện vào miếng ngon quê
Lần đầu tiên vào Nam, ấn tượng mạnh nhất và đến tận hơn 30 năm sau vẫn dai dẳng trong trí nhớ của tôi không phải là cái nắng gắt của phương Nam cao điểm mùa khô, không phải sự đông đúc ồn ào của Sài Gòn hoa lệ, không phải mênh mông sông nước Cửu long mà chính là... mùi sầu riêng. Mùi sầu riêng ngào ngạt khắp thành phố, tỏa ra từ những sạp trái cây khổng lồ sang trọng đắt đỏ trong chợ Bến Thành, từ những xe tải lớn đỗ dọc quốc lộ đổ xuống tấm bạt trải vội bán cho tiệm sinh tố hay công nhân khu chế xuất, đến những xe trái cây nhỏ len lỏi khắp phố khắp hẻm, mùi sầu riêng bao bọc thành phố Sài Gòn như lớp sương mù bao quanh Đà Lạt, như mùi lúa mới gặt bao quanh cánh đồng, như mùi sen bảng lảng giăng trên Tây Hồ một sáng đầu tháng 5.
Chị Hằng Karose trồng hoa chiết xuất hương liệu. Ảnh: N.V
Đúng rồi! Vùng này là vùng trồng quế lớn nhất nước. Hàng ngàn, hàng chục ngàn cây quế đã ngã gục, đã bị cuốn trôi sau bão lũ, nhưng những rừng quế còn sống sót vẫn xanh bời bời. Hương quế ngọt ngào ấm sực…
Thành phố mang mùi sầu riêng- nặng mà đằm thắm, khó ngửi, khó ăn, mà lỡ quen, lỡ thích là chắc chắn thành nghiện, chắc chắn suốt đời mang theo
Tôi không phải là tín đồ của phở và luôn luôn kinh ngạc khi thấy rất nhiều người đi công tác hay du lịch nước ngoài dù chỉ 1 tuần, thì việc đầu tiên khi tới địa bàn mới là... đi tìm quán phở để ăn một bát cho... đỡ nhớ nhà.
Ơ kìa, có phải đi vài tháng hay cả năm đâu, ngay khi đặt chân xuống sân bay nước người ta đã kịp thèm phở, dù trên đường ra sân bay đã kịp ghé quán phở quen làm bát tái gầu 2 trứng chan nước béo và có quẩy, chuẩn bị sẵn tinh thần cho "chuỗi ngày xa quê không phở"! Chịu không hiểu nổi!
Nhưng rồi có một lần bạn dẫn vào quán phở lừng danh trên con phố đông đặc các hàng ăn Tàu ở San Francisco (Mỹ), phải đỗ xe ở rất xa rồi đi bộ vào, cứ thấy mùi hồi, quế, thảo quả quyện trong hơi nước dùng mỗi ngày một gần, rồi túm hành hoa và tảng gầu béo đập vào mắt, cho đến khi bát phở to như cái chậu được bê ra trước mặt, làn khói mỏng mảnh bốc lên mang theo bao ngọt ngào ấm áp xua đi cái lạnh giữa hè của vùng vịnh, nhìn bạn ngồi ăn ngon lành vừa xì xụp vừa mơ màng: "Tớ nhớ phở Bát Đàn quá cậu ạ", mới vỡ lẽ vì sao bao nhiêu người cứ lao đi tìm hàng phở ngay khi vừa xuống sân bay, bao nhiêu giang hồ giữa đường thiên lý gạt nước mắt nhớ mùi cơm mới chỉ cần chan nước mắm cũng đủ đánh bay một bơ gạo, nữa là nghe được tiếng cơm sôi.
Lần khác ở châu Phi, theo người của Viettel đi rải đường dây cáp viễn thông ở Tanzania, đến một vùng hẻo lánh ven biển Đại Tây Dương, anh em nhà mình ở trong một khu doanh trại như đồn biên phòng ở nhà. Cũng trồng rau, nuôi gà nuôi lợn. Vườn rau xanh không được mơn mởn như quê mình. Vùng này cận sa mạc, mỗi năm mưa chỉ chừng 20-30mm, có năm không mưa. Xe đến khi trời chạng vạng nên không kịp nhìn kỹ rau trong vườn có những gì.
Bữa tối được dọn ngoài sân khu doanh trại. Ngoài kia là biển, có thể ngừi thấy mùi đại dương mằn mặn cùng mùi tôm trên bàn ăn. Tôm nhiều vô kể, tôm hùm trong bữa ăn của dân địa phương như tép rang trong bữa cơm của u ở nhà. Lính ta trong lúc nhàn rỗi, có một thú vui là đi mua tôm hùm về làm ruốc, có ai sang hay được về thì gửi hoặc mang về làm quà cho gia đình.
Nhưng cũng vì thế mà trên mâm cơm của người Viettel ở châu Phi, tôm hùm không phải là món được ưa thích. Họ đãi khách một mâm "quốc hồn quốc tuý": lòng lợn chấm mắm tôm!
Trời ơi, cái món dồi luộc bốc hơi nghi ngút được anh nuôi thành thạo thoăn thoắt cắt ra trên cái thớt có lót tấm lá chuối to: Đủ mùi hành - răm - ngổ quyện với tiết, với mỡ lòng. Những người xa quê làm thông tin - viễn thông hình như đã dồn hết nỗi nhớ quê vào những mảnh vườn rau thơm mà chăm bón, húng Láng, mùi tàu, tía tô, kinh giới… đủ hết, không thiếu bất cứ vị nào, mùi nào.
Tổng phố mùi trở nên hoàn chỉnh một cách tuyệt đối khi vị chỉ huy phó trịnh trọng một cách khéo léo cắt quả chanh ta (cây chanh cũng nhờ mang quả từ nhà sang, ăn giữ lại hạt và gieo), vắt vào bát mắm tôm và khuấy thật mạnh.
Đúng là một bản giao hưởng mùi vị của những người đàn ông xa quê. Mạnh mẽ, gay gắt, mộc mạc và chân thành đến ứa nước mắt. Lúc đó, mọi chỉ số sức khỏe mỡ máu, gout cùng lời cảnh cáo của quân y chắc chắn không tồn tại, chỉ còn nỗi nhớ quê dạt dào trong mùi mắm tôm chanh ớt quện chặt với hành răm, kinh giới, mùi tàu, húng Láng. Và mùi gạo tám thơm mà một vị khách cầu kỳ mang theo một bao 5kg làm quà.
Mùi một mâm cỗ ở làng - nơi từ đó những người lính ra đi.
Hương của nơi chốn từng qua
*Chuyến xuyên Việt đầu tiên của tôi là vào năm 1995, trước rằm tháng Giêng 1 ngày. Chuyến tàu trưa từ ga Hàng Cỏ đưa chúng tôi đến Huế lúc 4 giờ sáng. Chúng tôi tỉnh dậy khi tàu qua cầu Bạch Hổ, khi đó nhà tàu chưa phát những bài hát về từng vùng quê nơi ga tàu dừng lại. Chỉ có người soát vé đi đến từng toa báo: Hành khách nào xuống ga Huế dậy đi nào, tàu đang đi qua sông Hương. Và chúng tôi mở mắt ra, cùng lúc với một làn hơi nước mát lạnh mang theo mùi lá mục ùa vào khứu giác: mùi của dòng sông.
Ngày hôm sau là ngày rằm tháng Giêng - ngày rằm quan trọng nhất trong năm ở đất Thần Kinh cùng với rằm tháng Bảy. Chợ Đông Ba cơ man là hoa huệ. Đúng là thành phố của đền đài và lăng tẩm: Có quá nhiều nơi thờ cúng, ban thờ lập khắp nơi, một nhà có tới dăm, bảy ban, nhà lớn có khi tới mấy chục, chưa kể bàn thờ thiên lập ngoài trời, ngay cổng.
Cảm giác như người Huế tiêu thụ hoa huệ nhiều bằng cả nước.
Đêm nguyên tiêu, lửa hóa vàng bập bùng dọc bờ Hương Giang, trong các khu vườn Huế, cả các dãy phố ngày buôn bán nhưng tối đóng rất sớm, hương khói cũng nghi ngút.
Mùi hoa huệ lẫn trong khói hương trầm, trời se se và gió sông Hương thổi lên cũng rất nhẹ, không lạnh thấu tâm can như gió sông Hồng, không phóng khoáng mạnh mẽ như gió sông Hàn, không đủ đầy mát mẻ như thổi từ sông Tiền, sông Hậu. Mùi huệ trắng hương trầm vì thế cứ quanh quất mãi trên những mái nhà, mảnh vườn Huế, không chỉ đêm nguyên tiêu. Có cảm giác nó cứ lơ lửng như thế, qua tháng qua năm, chỉ đợi mùa về, đợi có người nghe được cái mùi của lịch sử thăng trầm ấy, là sống dậy.
*Nhóm bạn bè của chúng tôi đi cùng đoàn thiện nguyện Cơm Có Thịt lên Lào Cai để chuyển quà đến bà con vùng lũ. Sau thảm họa Làng Nủ, thôn Nậm Tông (xã Nậm Lúc, huyện Bắc Hà) là địa phương chịu nhiều đau thương nhất. 18 người dân làng đã bị lũ bùn cuốn đi, gần 100 ngôi nhà, và hàng trăm ha rừng trồng sắp đến kỳ thu hoạch cũng trôi theo lũ quét…
Bản làng xơ xác tan hoang, dòng sông vẫn cuộn đỏ ngầu, ta luy hai bên đường bị khoét lõm sâu như hàm ếch, sểnh chân là rơi xuống vực như không. Những mái đầu trĩu xuống, bắt buộc ngẩng lên chỉ là những ánh mắt thất thần. Tâm trạng người đến cũng đau đớn, rã rời không kém người ở lại.
Nhưng rồi mưa ngớt, nắng lên dần, bùn trên đường nhão quánh cũng đã dần khô se, rồi thành bụi chỉ sau 1-2 ngày nắng thu. Và không gian ngập tràn mùi hương quế.
Đúng rồi! Vùng này là vùng trồng quế lớn nhất nước. Hàng ngàn, hàng chục ngàn cây quế đã ngã gục, đã bị cuốn trôi sau bão lũ, nhưng những rừng quế còn sống sót vẫn xanh bời bời. Hương quế ngọt ngào ấm sực, xua tan hết tử khí âm u.
Người phụ nữ vừa sống sót sau khi chui vào cái bồn nước trong chớp mắt trước khi cơn lũ cuốn phăng cả người lẫn bồn, nở một nụ cười buồn: "Rừng quế nhà em được 7 năm rồi, còn có 1 năm nữa là thu hoạch, giờ mất sạch! Nhưng rừng non lại còn, chưa mất hết. Vợ chồng em lại chăm. Quế chăm dễ lắm. Thu hoạch 1.000 gốc quê là được 40 triệu đấy. Em sẽ cho chồng đi học lái xe".
Chào chị, lên xe về xuôi, tôi bẻ một cành quế nhỏ đã bị quật tả tơi nhưng chưa lìa cành, treo lắt lẻo ven đường. Vò nát một chiếc lá gí vào mũi, cảm giác nôn nao choáng váng mất ngay lập tức. Tác dụng kỳ lạ của vỏ cam vỏ quít, lá chanh lá bưởi lá quế lá hương nhu... tất cả những thực vật có chứa tinh dầu mà hầu như người Việt Nam nào cũng biết. Mùi quê còn dìu ta qua cơn... say xe.
*Karose là một thương hiệu "hương thơm organic" xuất hiện và được yêu mến khoảng 6-7 năm gần đây. Bà chủ Karose, một luật sư từng làm cho nhiều tập đoàn lớn của thế giới, bỏ văn phòng đi trồng hoa, trồng cây hương liệu để chiết xuất và biến thành thương phẩm.
Nước hoa hồng, hoa sen, hoa nhài, nước gội đầu bồ kết cỏ mần trầu, lá bưởi lá hương nhu, xà phòng cũng chiết xuất từ những cỏ cây trong trang trại mà chị tự tay chọn giống, cùng nông dân trồng xuống, kiểm soát từng ki lô gram phân bón vi sinh, ngặt nghèo chấp nhận sâu bệnh chứ quyết không dùng hóa chất, kiên trì giải độc cho đất và nuôi thiên địch đủ 3 năm mới thu hoạch lứa mới thực sự "chuẩn organic" để chiết xuất.
Âm thầm, bền bỉ, dai dẳng mà hiệu quả ngọt ngào lâu dài như tính chất organic của những chai nước thơm, chai tinh dầu ấy, nhu cầu về một mùi thơm sạch thuần Việt Nam đã lan toà khắp muôn phương. Tôi thỉnh thoảng có đặt tặng bạn bè xa quê một combo nước hoa hồng hoa sen hoa bưởi - giá rất "sinh viên" hợp với túi tiền của người lao động, đi một vòng đã thấy bạn của bạn của bạn đặt nước hoa bưởi hoa sen mang sang xứ khác làm quà vì: "Tao nhớ Hà Nội sau Tết quá, phố nào cũng có gánh hoa bưởi"; "Em thèm về vườn bà ngoại quá, bà ngoại em ngay bờ sông Nhuệ, một vườn mấy trăm cây bưởi Diễn, mùa này quần áo đầu tóc cả nhà em thơm chị ơi"…
Ừ, "đáy đĩa mùa đi nhịp hải hà", nhà Nguyễn Xuân Sanh bảo thế (câu ấy từng được nhà thơ giải thích rất đơn giản là hình ảnh, hơi thở của mỗi mùa qua đĩa hoa trái chưng trên ban thờ của nhà). Còn mùi không ở đáy đĩa, mà hương giăng giăng khắp không gian kia, chỉ cần ký ức đủ sâu để có một khoảnh khắc bật công tắc là nó sống dậy. Như là ngoài kia, hương hoa mộc cũng bắt đầu khe khẽ lan...
Mùi hoa báo mùa xuân, mùa hồi hương, mùa đoàn tụ
Một kết thúc hay là khởi đầu cho vòng hương thời gian miên man.
VietBF@ sưu rập
