Nỗ lực cắt giảm chi tiêu liên bang và loại bỏ lãng phí của ông Trump đang dần lu mờ trong bối cảnh chi phí cho các chương trình an sinh xã hội và lãi suất tại Mỹ ngày càng phình to.
Trong cuộc gặp với các nhà lập pháp Mỹ hồi tháng 12/2024, Elon Musk và Vivek Ramaswamy đã vạch ra kế hoạch cắt giảm chi tiêu liên bang. Đây là 2 doanh nhân được Tổng thống đắc cử Donald Trump bổ nhiệm lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ mới.
Chưa đầy 2 tuần sau, họ góp sức lật đổ một dự luật chi tiêu dài 1.500 trang và đưa chính phủ liên bang đến bờ vực đóng cửa vì phản đối hàng tỷ USD chi tiêu trong đó. Tuy nhiên, trong gói dự luật cuối cùng do Quốc hội Mỹ thông qua không có những biện pháp hạn chế chi tiêu.
Theo New York Times, những hỗn loạn vừa qua tại Quốc hội Mỹ đã chứng minh ảnh hưởng của ông Musk và ông Ramaswamy. Tuy nhiên, diễn biến mới cũng nhấn mạnh những giới hạn của hai doanh nhân khi muốn hạn chế chi tiêu.
Trong những thập niên gần đây, chính quyền liên bang ngày càng lớn trong khi Quốc hội Mỹ ngày càng chia rẽ, dẫn tới việc giảm bớt khoản nợ quốc gia lên tới 36.000 tỷ USD trở nên khó khăn.
Khó xoay chuyển quỹ đạo tài chính của chính phủ
Trong vòng chưa đầy một tháng nữa, ông Trump sẽ nhậm chức tổng thống với ông Musk và ông Ramaswamy chịu trách nhiệm giám sát chi tiêu liên bang. Tuy nhiên, các chuyên gia nhìn thấy viễn cảnh ảm đạm về việc thay đổi quỹ đạo tài chính quốc gia. Văn phòng Ngân sách Quốc hội Mỹ dự đoán nợ quốc gia sẽ đạt 166% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2054, tăng từ khoảng 99% GDP vào cuối năm 2024.
“Họ không có thẩm quyền, không kiểm soát được phạm vi của chính phủ, không kiểm soát được quy mô của chính phủ”, Douglas Holtz-Eakin - chuyên gia trong Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống George W. Bush - nhận định.
Ông Holtz-Eakin lưu ý Quốc hội nắm quyền lực về chi tiêu và Bộ Hiệu quả Chính phủ sẽ không khác gì một nhóm nghiên cứu.
Ông Musk và ông Ramaswamy tuyên bố muốn cắt giảm 2.000 tỷ USD chi tiêu liên bang bằng cách thu hẹp các cơ quan chính phủ, loại bỏ gian lận và lãng phí. Con số này gần bằng mức thâm hụt của riêng năm tài chính 2024 và chỉ là phần nhỏ trong số 20.000 tỷ USD nền kinh tế Mỹ dự kiến vay trong thập niên tới.
Tỷ phú Elon Musk, cùng con trai, và doanh nhân Vivek Ramaswamy tại Quốc hội Mỹ hồi tháng 12/2024. Ảnh: New York Times.
Đảng Cộng hòa tại Hạ viện cam kết cắt giảm chi tiêu 2.500 tỷ USD trong nhóm “bắt buộc”, thường dành cho các chương trình như Medicaid và tem phiếu thực phẩm, hay tăng giới hạn nợ trong dự luật riêng vào năm 2025.
Mỹ chi 6.700 tỷ USD vào năm 2024, trong đó có hơn 800 tỷ cho quân đội. Tuy nhiên, phần lớn chi tiêu chảy về các chương trình an sinh xã hội và y tế như Medicare, cùng với lãi suất tăng vọt. Những khoản tiền này dự kiến tiếp tục tăng khi dân số già hóa và ngày càng nhiều người yêu cầu trợ cấp hưu trí và chăm sóc sức khỏe.
Ông Trump cam kết không cắt giảm các chương trình phúc lợi và đảng Cộng hòa không muốn cắt chi tiêu quân sự. Do đó, họ không còn nhiều lựa chọn.
"Mặc dù cải thiện hiệu quả và hiệu suất là tốt, nếu không tập trung vào 50% chi tiêu liên bang, tức các chương trình phúc lợi, thì không thực sự tạo ra thay đổi lớn trong nợ và thâm hụt”, William Hoagland - Phó chủ tịch cấp cao tại Trung tâm Chính sách Lưỡng đảng - cho biết.
Ông Hoagland nhớ lại các ủy ban tài chính từng được thử nghiệm trước đây và thường chỉ thành công phần nào. Ví dụ, vào năm 1982, Tổng thống Ronald Reagan thành lập Ủy ban Grace, trong đó một nhóm lãnh đạo doanh nghiệp được yêu cầu làm việc như "những chú chó săn không biết mệt mỏi". Tuy nhiên, hầu hết khuyến nghị của nhóm không bao giờ trở thành hiện thực vì Quốc hội sẽ phải thay đổi luật.
Một loạt ủy ban cải cách tài chính cũng xuất hiện và giải thể trong 40 năm qua vì nợ quốc gia chỉ tiếp tục tăng. Mỹ không có thặng dư ngân sách hàng năm kể từ năm 2001.
Chỗ nọ bù chỗ kia?
Bộ Hiệu quả Chính phủ không phải là cơ quan chính thức nên sẽ không có thẩm quyền. Nhóm có ý định làm việc với các nhà lập pháp tại Quốc hội và Văn phòng Quản lý & Ngân sách để tìm ra các quy tắc liên bang có thể thay đổi.
Ông Trump cũng thảo luận về việc "tịch thu" các khoản tiền được Quốc hội phân bổ cho một số chương trình nhất định và chuyển hướng tiền sang trả nợ. Trong khi đó, ông Musk và ông Ramaswamy đã rà soát báo cáo của Văn phòng Trách nhiệm Giải trình Chính phủ nhằm tìm ra các bộ phận quản lý chưa hiệu quả tiền thuế.
Dẫu vậy, ông Trump và đảng Cộng hòa có một số chính sách trái ngược với khẩu hiệu công khai “thắt lưng buộc bụng” và loại bỏ gian lận.
Tổng thống đắc cử khẳng định sẽ làm suy yếu quyền thực thi của Cơ quan Thuế vụ Nội địa (IRS), song điều này khiến cản trở việc truy tìm người trốn thuế và thu thuế kém hiệu quả hơn. Quyết định hủy bỏ 80 tỷ USD phân bổ cho IRS được dự đoán làm tăng thêm thâm hụt.
Cùng lúc đó, các nhà lập pháp chuẩn bị mở rộng các đợt cắt giảm thuế từ năm 2017, với chi phí có thể vượt hơn 4.000 tỷ USD trong hơn một thập niên. Con số này lớn hơn nhiều so với 2.500 tỷ USD cắt giảm chi tiêu đảng Cộng hòa tại Hạ viện cam kết, dự kiến triển khai vào đầu năm 2025.
“Tôi lo ngại họ bàn bạc về cắt giảm chi tiêu, nhưng sau đó dùng số tiền đó bù vào các đợt cắt giảm thuế”, Keith Hall - cựu Giám đốc Văn phòng Ngân sách Quốc hội năm 2015-2019 - cho biết.
Đảng Cộng hòa ngần ngại không muốn cắt giảm chi tiêu quân sự, vốn chiếm hơn 800 tỷ USD trong tổng chi tiêu chính phủ. Ảnh: New York Times.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, nợ quốc gia tăng gần 8.000 tỷ USD do các đợt cắt giảm thuế và gia tăng chi tiêu chính phủ, trong đó có 2 gói hỗ trợ trong đại dịch Covid-19.
Tại cuộc tranh luận gần đây nhất, ông Trump không đi theo nguyên tắc bảo thủ truyền thống về trần nợ. Trần nợ từ lâu đã là công cụ quan trọng để các thành viên đảng Cộng hòa gây áp lực buộc đảng Dân chủ cắt giảm chi tiêu, nhưng ông Trump lại kêu gọi đình chỉ hoặc loại bỏ hoàn toàn điều này.
Các thành viên đảng Cộng hòa theo chủ trương thắt chặt tài chính đã bác bỏ ý tưởng này trong lần tranh luận vừa qua. Tuy nhiên, trong tương lai, ông Trump có thể tìm cách hợp tác với đảng Dân chủ để thực hiện kế hoạch.
Bharat Ramamurti - cựu Phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia dưới thời chính quyền Joe Biden - nhận định những diễn biến gần đây cho thấy ông Musk hay ông Ramaswamy sẽ có rất ít ảnh hưởng tới Quốc hội, và những thay đổi do họ cố vấn thực chất không làm giảm chi phí.
“Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu chúng ta chứng kiến kịch bản trong nhiệm kỳ đầu tiên lặp lại, khi cuối cùng mọi thứ dẫn đến tăng chi tiêu, cắt giảm thuế và gia tăng đáng kể nợ công”, ông Ramamurti nói.
