Các thỏa thuận nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng ở châu Phi của TQ đang đối mặt với làn sóng phản đối gay gắt khi người dân ngày càng lo ngại dất nước bị rơi vào cảnh nợ nần chồng chất trong khi chúng không mang lại lợi ích gì cả.
Có nhiều người khi chỉ trích các thỏa thuận này nói rằng, những lợi ích mà Bắc Kinh hứa hẹn như hệ thống đường sá mới, nhà máy điện và trường học chỉ là
"bánh vẽ".
Các thỏa thuận mà CHDC Congo và Ghana ký với TQ cũng bị chỉ trích nặng nề vì tác động xấu đến môi trường cũng như không có giá trị lợi ích gì đối với các quốc gia nghèo này.
Những thỏa thuận "đổi tài nguyên lấy hạ tầng" gây tranh cãi lớn
Mỏ đồng của CHDC Congo, trọng tâm của thỏa thuận trị giá 6 tỷ USD với các công ty TQ. (Ảnh: Reuters)
Các nước châu Phi đã ký các thỏa thuận gây tranh cãi với TQ để đổi tài nguyên lấy cơ sở hạ tầng, bất chấp nguy cơ phá hoại về môi trường và khủng hoảng nợ, và hiện đang làm bùng lên những tranh cãi và làn sóng phản đối gay gắt.
Tại Congo, Tổng thống Felix Tshisekedi gần đây đã ra lệnh đàm phán lại thỏa thuận trị giá 6 tỷ USD giữa công ty khai thác và kinh doanh hàng hóa của chính phủ
Gecamines với một tập đoàn các công ty TQ do
Sinohydro dẫn đầu và Tổng công ty Kỹ thuật Đường sắt TQ để khai thác các mỏ đồng và cobalt tại quốc gia châu Phi này.
Congo cho rằng, họ không được hưởng lợi gì nhiều từ thỏa thuận này, trong khi Bắc Kinh tuyên bố đã xây dựng một số dự án ở quốc gia Trung Phi này bất chấp những trở ngại, bao gồm việc thiếu điện để khai thác mỏ.
Một dự án tương tự khác là hợp đồng đổi bauxite để xây dựng hạ tầng ở Ghana. Theo thỏa thuận, công ty nhà nước TQ Sinohydro đã đồng ý đầu tư khoảng 2 tỷ USD vào hệ thống cơ sở hạ tầng tại Ghana như đường sá, nhà ở và điện khí hóa nông thôn.
Đổi lại, Ghana sẽ sử dụng số tiền kiếm được từ việc bán bauxite, loại quặng chính được sử dụng để sản xuất nhôm và bauxite tinh chế và nhôm để trả các khoản vay. Để thế chấp, Ghana đồng ý thiết lập một tài khoản ký quỹ ở nước ngoài để nhận doanh thu từ việc bán bauxite.
Gây tai hại lớn cho môi trường, nợ công tăng
Các nhà hoạt động về môi trường đã chỉ trích kế hoạch khai thác bauxite trong Rừng Atewa ở Ghana. (Ảnh: AFP)
Báo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) trích dẫn một cuộc nghiên cứu vào tháng 6 của ông Luis Scungio, người nghiên cứu và cố vấn tại Trung tâm Nghiên cứu về các Tập đoàn Đa quốc gia cho biết, những giao dịch như vậy
"phản ánh nền kinh tế kém phát triển của một số nước, vốn có nguồn tài nguyên thiên nhiên đáng kể, cùng với nhu cầu về hệ thống đường sá, năng lượng, nhà máy điện, trường học và các cơ sở hạ tầng khác".
Nghiên cứu cho biết TQ do thiếu tài nguyên thiên nhiên nhưng lại rất có kinh nghiệm xây dựng hạ tầng. Cũng theo nghiên cứu này, TQ đã ký các thỏa thuận tương tự vào những năm 1980 khi Nhật Bản cần nguyên liệu thô và dầu từ một nước láng giềng còn kém phát triển là TQ.
Nhà nghiên cứu Scungio cho biết,
"Trung Quốc đã nhân rộng mô hình này ở châu Phi, tận dụng chuyên môn của mình trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng để đổi lấy các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác nhau".
Ông Scungio cho rằng, trong cả hai trường hợp của CHDC Congo và Ghana đều có liên quan tới cáo buộc đang hủy hoại môi trường ở đây.
Sicomines, công ty liên doanh TQ - Congo khai thác mỏ đồng và cobalt, trước đây từng bị cáo buộc xả hóa chất xuống sông, gây ảnh hưởng đến các cộng đồng dân cư ở hạ lưu vốn sống phụ thuộc vào nguồn nước.
Và ở Ghana, thỏa thuận bauxite đã trở thành một vấn đề gây tranh cãi gay gắt vì khu vực khai thác bauxite là rừng Atewa, khu dự trữ rừng đa dạng sinh học lớn ở Tây Phi.
Thậm chí, một số lãnh đạo đối lập ở Ghana
đã mô tả dự án bauxite với TQ là một thất bại vì không có con đường nào được xây dựng tại Ghana sau 3 năm kể từ khi thỏa thuận trao đổi nguồn lực được ký kết.
Họ cũng cảnh cáo về thỏa thuận trị giá 2 tỷ USD giữa Ghana và
Sinohydro sẽ làm tăng thêm gánh nặng nợ nần.
Nhưng chính phủ cho biết đây là một thỏa thuận "hàng đổi hàng" và sẽ không làm tăng nợ công của đất nước.
Tuần trước, Gideon Boako, phát ngôn viên của Phó Tổng thống Mahamudu Bawumia, nói với truyền thông địa phương rằng, các dự án được tài trợ bởi khoản vay từ Sinohydro sẽ được hoàn thành trong vòng 3 năm.
Còn có một vấn đề lớn hơn
Hội chợ Triển lãm Kinh tế và Thương mại TQ-châu Phi lần thứ hai diễn ra hồi cuối tháng 9. (Ảnh: Tân Hoa Xã)
Tuy nhiên, theo ông David Landry, phụ tá giáo sư nghiên cứu toàn cầu tại Đại học Duke, vấn đề lớn đối với thỏa thuận Congo và các thỏa thuận tương tự ở Angola và Guinea, là sự thiếu minh bạch. Chính điều này làm dấy lên những đồn đoán về
"thế lực đằng sau" trong các thỏa thuận và câu hỏi ai thúc đẩy suy đoán về việc ai, TQ hay các nước châu Phi, sẽ được hưởng lợi từ các thỏa thuận này.
Vấn đề này đặc biệt nổi bật trong trường hợp của Congo vì nó được ký kết ngay sau cuộc bầu cử năm 2006 ở nước này và gắn chặt với những lời hứa tranh cử của cựu Tổng thống Joseph Kabila.
"Điều này khiến nhiều người tin rằng CHDC Congo đàm phán thỏa thuận từ một vị thế yếu kém", chuyên gia Landry nhận định. Ông cho biết,
các thỏa thuận "đổi tài nguyên lấy cơ sở hạ tầng" thường trái với mong muốn của người dân các nước và kèm theo những rủi ro nợ rất lớn.
"Do đó, theo quan điểm của tôi, kiểu thỏa thuận này sẽ khó có thể có chỗ phát triển trong tương lai", chuyên gia Landry nói.
Trong khi đó, theo ông Christian-Geraud Neema, một nhà phân tích chính sách người Congo, bầu cử là một yếu tố quan trọng cần xem xét trong cả hai thỏa thuận Ghana và Congo.
Trong trường hợp của Ghana, Tổng thống Nana Akufo-Addo đã hứa hẹn rất nhiều với thỏa thuận bauxite, được cho là sẽ giúp Ghana lấp đầy một phần thiếu hụt về cơ sở hạ tầng.
"Vào cuối nhiệm kỳ thứ hai của mình, ông ấy cần để lại một di sản chính trị cho bản thân và đảng của ông ấy. Vì vậy, ông có động cơ chính trị khẩn cấp và đặt mục tiêu phải ký thỏa thuận với hy vọng đạt những kết quả tích cực rõ ràng", chuyên gia Neema nhận định.
"Nỗ lực thúc đẩy để có thêm kết quả từ thỏa thuận Sicomines là một trong những bàn đạp chắc chắn để ông ấy đạt mục tiêu về xây dựng cơ sở hạ tầng cho đất nước trước cuộc bầu cử vào năm 2023", chuyên gia này nói thêm
Theo ông, cả hai chính phủ đều có động cơ chính trị để thúc đẩy những thỏa thuận đó thành công.
Trong khi chính phủ các nước châu Phi đang tìm cách đảm bảo an toàn về mặt chính trị, thì TQ đang tìm mọi cách kiếm tiền và sẽ tính đến các yếu tố như giá hàng hóa khi giải ngân vốn cho các dự án này, cũng theo chuyên gia này.
Theo chuyên gia Neema,
"Bất chấp những thách thức, TQ là cường quốc duy nhất có ý chí và động lực về tài chính, kỹ thuật và chính trị để đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở châu Phi".
"Các nước châu Phi dễ dàng đảm bảo nguồn vốn từ TQ hơn là từ thị trường quốc tế. Sự bất ổn chính trị và kinh tế của nhiều quốc gia châu Phi giàu tài nguyên khiến cho họ cần các thỏa thuận đổi chác như vậy", ông nói.
