Người ta nói đó là chốn bình yên trăm năm giữa Sài Gòn. Đó là Hào Sỹ Phường. Nới đây với màu sơn cũ kỹ, kiến trúc mang dáng dấp cổ xưa, nó lạc lõng, nép mình khiêm nhường bên những chung cư cao tầng, hiện đại…
Khu nhà Sài Gòn cổ xưa
Giữa những ngày tất tả chuẩn bị tiễn năm cũ, đón năm mới, tôi tha thẩn lạc vào không gian tĩnh lặng, bình yên của con hẻm trăm năm tuổi Hào Sỹ Phường, nằm trên đường Trần Hưng Đạo B (quận 5, TP.HCM). Nơi đây dường như là “thủ phủ” riêng của người Hoa khu Chợ Lớn, biệt lập hẳn với phố xá ồn ã, náo nhiệt của Sài Gòn đô hội. Khu nhà 2 tầng với màu sơn cũ kỹ, kiến trúc mang dáng dấp cổ xưa dường như lạc lõng, nép mình khiêm nhường bên cạnh những chung cư hiện đại.
Bên trong con hẻm rộng chừng hơn 2m, một khung cảnh hiển hiện trước mắt như tái hiện cuộc sống của cư dân từ cách nay hàng thế kỷ. Vài chục căn hộ san sát nhau, được phân chia ranh giới chỉ bởi bức tường ngăn. Mỗi căn hộ được gia chủ sơn bằng nhiều màu sắc khác nhau. Con hẻm như bức tranh ghép bởi nhiều mảng màu vui mắt.
Đến Hào Sỹ Phường, người lạ có cảm giác lọt vào bối cảnh 1 bộ phim Hồng Kông những năm đầu thế kỷ 20. ảnh tư liệu
Ở nhiều căn hộ, từng mảng tường đã bị nứt nẻ, bong tróc. Người phụ nữ bán hàng ăn sáng tại đây cho biết: “Gia đình có điều kiện thì trát lại bằng xi măng, rồi sơn, quét vôi ve. Nhưng nhiều hộ chỉ còn hai ông bà già sống với nhau nên việc sửa sang lại nhà cửa đối với họ rất khó khăn…”.
Làm nên khác biệt nơi đây còn là những ô cửa sổ gỗ sơn xanh. Nhà nào cũng có những ô cửa cũ kỹ như vậy. Qua thời gian, sự tàn phá của nắng mưa, dường như màu xanh trên những ô cửa sổ vẫn còn lưu giữ màu sắc nguyên thủy từ nhiều năm trước. Thi thoảng, có nhà cửa gỗ hỏng được thay thế bằng cửa sắt, sơn lại màu nâu, vàng... như nét chấm phá càng khiến bức tranh Hào Sỹ Phường thêm sinh động.
Dạo bước một vòng Hào Sỹ Phường, ấn tượng nhất đối với ai từng đặt chân đến nơi đây chính là những tờ giấy điều viết chữ Nho dán lên tường cả phía trong và ngoài mỗi căn hộ. Thêm vào đó là những ban thờ đơn sơ đặt dưới đất hay lưng chừng mỗi bức tường...
Những chuyện lạ về đời sống
Ông Lý Hồng Minh, năm nay 56 tuổi, cho biết bố ông vốn là người Quảng Đông, trong kháng chiến chống Nhật đã sang Việt Nam và lập gia đình ở đây. Thời gian ông Minh sống ở Hào Sỹ Phường cũng bằng số tuổi 56 của ông, giải thích: “Trước năm 1993, ở đây có 68 căn nhà thì chỉ có 2 căn của người Việt, 66 căn còn lại của người Hoa. Sau nhiều năm, hiện số gia đình người Việt chiếm khoảng 50%. Tuy nhiên, toàn bộ Hào Sỹ Phường cơ bản không có sự thay đổi về kiến trúc. Chỉ có một cách phân biệt hộ gia đình người Hoa với người Việt là những câu đối đỏ dán trên tường”.
Đặc trưng của gia đình người Hoa là có nhiều ban thờ và những tờ giấy đỏ rực rỡ (Ngũ phúc lâm môn). ảnh: Phương Thảo
Người Hoa có tín ngưỡng độc đáo riêng. Dù đi đâu, phong tục cũng được lưu truyền và không hề bị mai một, pha
Cuối chiều, nắng Sài Gòn đã chênh chếch trên những ô cửa xanh xanh. Những người con mang hai dòng máu Việt - Hoa đi làm đã dần trở về Hào Sỹ Phường, nhận chút tĩnh lặng sau một ngày lao động giữa phố phường náo nhiệt. Những người Hoa lớn tuổi nói với nhau vài ba câu chuyện bằng tiếng bản địa như để nhắc nhớ cố hương. Từ nhà ai đó, bản nhạc Trung Hoa vang lên da diết...
trộn bởi thời gian. Những tờ giấy dán trước cửa, trên mỗi bức tường chính là Ngũ phúc lâm môn. Cứ mỗi độ xuân về, nhà nào cũng dán tờ giấy lên tường với mong muốn may mắn và bình an cho gia đình.
Tôi bắt gặp nhiều du khách trẻ , có cả khách quốc tế tha thẩn trong Hào Sỹ Phường ngắm nghía, chụp hình. Có thể cảm nhận rõ sự ngạc nhiên, thích thú với cảnh trí nơi đây trong ánh mắt, nụ cười của họ. Người dân Hào Sỹ Phường thì đã quá quen thuộc với ánh mắt tò mò của du khách.
Cô Loan - người Việt Nam thuê trọ ở lầu một cho hay: “Ở đây nhiều người Hoa tuổi cao nhưng không thạo tiếng Việt, bởi họ ít ra ngoài tiếp xúc, chỉ quanh quẩn trong Hào Sỹ Phường. Khi họ nói chuyện với nhau cũng chủ yếu bằng tiếng Hoa nên việc giao tiếp bị hạn chế. Thấy họ cứ lảng tránh, ngại ngần, một số người nghĩ họ khinh người”.
Tôi dừng lại bên một căn hộ mà cả gia đình đang dọn dẹp, sơn sửa lại nhà cho sạch sẽ tinh tươm để đón tết. Bà H - người Sài Gòn lấy chồng Hoa kiều, nói về phong tục thờ cúng tết cổ truyền của người Hoa đất Chợ Lớn: “Người Hoa lập rất nhiều ban thờ từ trong nhà ra ngoài hiên. Như nhà tôi có cả thảy 5 ban thờ. Hai ban thờ trong nhà, một thờ gia tiên, một thờ Phật Quan Âm, Quan Công, Ông Táo. Bên ngoài là ban thờ Ông Thiên, Thổ Địa và một ban thờ bên ngoại của chồng tôi. Đặc biệt, ban thờ bên ngoại không bao giờ được đưa vào trong nhà vì người Hoa quan niệm “ma” đàng ngoại thì không được vào nhà và không được để thờ trên cao”.
Ngày tết, không giống như phong tục người Việt Nam là phải làm cơm canh mặn đặt ở mỗi ban thờ để cúng thỉnh, người Hoa đơn giản hơn, chỉ làm một mâm nhưng trong đó không thể thiếu gà, heo quay. Ngoài ra, đồ cúng còn có lưỡi heo, trái cây, hoa... tùy mỗi gia đình. Khi cúng, người trong nhà sẽ đội mâm lễ đi khắp lượt các ban thờ và thắp hương để thỉnh.
Và họ cũng chỉ thắp hương chiều 30, Giao thừa và mồng 2 tết. Bên cạnh đó, theo phong tục, người Hoa có truyền thống cúng Bảy nàng tiên vào mùng 7, cúng Thần Tài vào mùng 10, rằm tháng Giêng.
Cùng với phong tục cúng tết, ngày xuân nếu có khách đến nhà chơi, người Hoa không thết đãi mâm cao cỗ đầy
Dạo bước một vòng Hào Sỹ Phường, ấn tượng nhất đối với ai đã từng đặt chân đến nơi đây chính là những tờ giấy viết chữ Tàu màu đỏ dán lên tường cả trong và ngoài mỗi căn hộ. Thêm vào đó là những ban thờ đơn sơ đặt dưới đất, giữa lưng chừng mỗi bức tường...
như nhiều nhà người Việt. Tết là thời khắc thảnh thơi để họ tới thăm nhau sau cả năm bận rộn công việc, mời nhau thưởng trà, ăn bánh mứt, trái cây, chia sẻ với nhau những chuyện năm cũ và chúc nhau một năm mới thuận buồm xuôi gió, may mắn bình an.
Cuối chiều, nắng Sài Gòn đã chênh chếch trên những ô cửa xanh xanh. Những người con mang hai dòng máu Việt - Hoa đi làm đã dần trở về Hào Sỹ Phường, nhận chút tĩnh lặng sau một ngày lao động giữa phố phường náo nhiệt. Những người Hoa lớn tuổi nói với nhau vài ba câu chuyện bằng tiếng bản địa như để nhắc nhớ cố hương.
Từ nhà ai đó, bản nhạc Trung Hoa da diết vang lên gợi cho người ta khung cảnh xứ người. Bên một căn nhà đơn sơ, cả gia đình vẫn đang khẩn trương dọn dẹp, lau chùi nhà cửa để đón xuân. Tất cả tạo nên một Hào Sỹ Phường hơn trăm năm tuổi lạ mà quen, cổ xưa mà hiện đại, truyền thống mà hòa nhập…
