Iran cảnh báo có thể phong tỏa eo biển Hormuz nếu Mỹ can thiệp quân sự vào xung đột với Israel. Tuyến hàng hải vận chuyển 1/3 lượng dầu toàn cầu đứng trước nguy cơ tê liệt, đe dọa 'cơn sốc' giá dầu, lạm phát và bất ổn kinh tế toàn cầu. Khả năng Tehran sẽ xuống tay?
Iran dọa phong tỏa eo biển Hormuz: 'Cơn địa chấn' năng lượng toàn cầu đang đến rất gần? (Nguồn: Getty Images)
Trong bối cảnh căng thẳng Israel-Iran leo thang, cùng với khả năng Mỹ có thể can thiệp quân sự, một cảnh báo từ Tehran đã làm rúng động các thị trường năng lượng toàn cầu - Quốc hội Iran bỏ phiếu ủng hộ việc đóng cửa eo biển Hormuz – tuyến hàng hải chiến lược vận chuyển gần 1/3 lượng dầu thô toàn cầu.
Tại sao eo biển Hormuz lại quan trọng?
Phát biểu trên hãng thông tấn bán chính thức Mehr ngày 20/6, nghị sĩ cấp cao Iran Ali Yazdikhah cho biết, nếu Mỹ chính thức tham chiến để hỗ trợ Israel, Tehran sẽ “sử dụng quyền hợp pháp” để gây sức ép, bao gồm cả việc gián đoạn dòng chảy dầu mỏ qua eo biển Hormuz.
Một thành viên khác của Quốc hội Iran, ông Behnam Saeedi,thành viên Ủy ban An ninh quốc gia thuộc Quốc hội Iran khẳng định, việc phong tỏa eo biển này là “một trong những phương án đã được đặt lên bàn”.
Vậy eo biển Hormuz có vai trò thế nào? Nằm giữa Vịnh Ba Tư và biển Oman, eo biển Hormuz chỉ rộng khoảng 33 km tại điểm hẹp nhất, nhưng lại đóng vai trò then chốt trong hệ thống năng lượng toàn cầu với hai tuyến đường vận chuyển theo hai hướng.
Theo số liệu từ Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), khoảng 26% sản lượng dầu thô toàn cầu – tương đương hơn 17 triệu thùng mỗi ngày – đi qua tuyến đường này.
Đây là “huyết mạch” vận chuyển năng lượng từ các nước xuất khẩu lớn như Saudi arabia, UAE, Qatar, Kuwait tới các thị trường tiêu dùng lớn ở châu Á, châu Âu và Mỹ. Việc eo biển bị phong tỏa, dù chỉ một phần, có thể gây gián đoạn chuỗi cung ứng, kích hoạt cú sốc giá dầu và thổi bùng làn sóng lạm phát vốn đang âm ỉ ở nhiều nền kinh tế phương Tây.
Tehran có đủ năng lực "đóng cửa" eo biển Hormuz?
Mặc dù không thể “đóng cửa” eo Hormuz theo nghĩa vật lý, Iran hoàn toàn có thể khiến khu vực này trở nên quá nguy hiểm đối với tàu thuyền thương mại.
Trong cuộc chiến Iran–Iraq thập niên 1980, Tehran từng sử dụng mìn biển, tên lửa hành trình Silkworm và tàu cao tốc để tấn công tàu chở dầu, gây gián đoạn nghiêm trọng và khiến phí bảo hiểm hàng hải tăng vọt.
Theo một báo cáo năm 2012 của Cơ quan Nghiên cứu quốc hội Mỹ (CRS), Iran có thể áp dụng chiến lược phong tỏa theo từng cấp độ, từ phát cảnh báo, bắn súng thị uy, rải mìn biển, cho đến tấn công trực tiếp bằng tên lửa, tàu ngầm hoặc máy bay không người lái. Với kho tên lửa và công nghệ drone ngày càng hiện đại, nguy cơ này không thể bị xem nhẹ.
Đáng lo ngại hơn, Tehran từng chứng minh khả năng tấn công mạng khi phá hoại hệ thống dầu khí Saudi Arabia năm 2012 – một dấu hiệu cho thấy chiến lược “phi truyền thống” cũng sẵn sàng được triển khai.
Mọi động thái phong tỏa eo biển Hormuz gần như chắc chắn sẽ châm ngòi cho một phản ứng quân sự quốc tế. Báo cáo của CRS nhận định, nếu Iran thực sự hành động, Mỹ và các đồng minh sẽ phản ứng ngay lập tức, không chỉ để khơi thông tuyến đường hàng hải, mà còn để răn đe và kiểm soát tình hình trong khu vực.
Một hành động cực đoan như vậy cũng có thể khiến Iran đánh mất sự ủng hộ của một số quốc gia hiện còn đang phản đối trừng phạt dầu mỏ, làm gia tăng cô lập quốc tế đối với Tehran.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 19/6 phát biểu rằng, Washington không tìm kiếm chiến tranh, nhưng “nếu phải lựa chọn giữa chiến tranh và việc Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, thì chúng tôi sẽ buộc phải hành động”.
Ngược lại, Lãnh tụ Tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei cảnh báo cứng rắn rằng, mọi hành động can thiệp quân sự của Mỹ sẽ khiến nước này “gánh chịu tổn thất không thể khắc phục được”, đồng thời nhấn mạnh Tehran sẵn sàng đáp trả mạnh mẽ.
Một ngày sau đó, tức 21/6, ngoại trưởng Đức, Pháp và Anh dự kiến sẽ có cuộc gặp với người đồng cấp Iran Abbas Araqchi tại Geneva nhằm tái khởi động đối thoại hạt nhân. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, bầu không khí hiện tại là cực kỳ nhạy cảm, khi các bên đều tăng cường hiện diện quân sự ở vùng Vịnh và không bên nào muốn lùi bước trước sức ép dư luận nội bộ.
Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang và Iran thực sự hành động, eo biển Hormuz hoàn toàn có thể trở thành “ngòi nổ” dẫn đến một cuộc khủng hoảng năng lượng, thương mại và an ninh mang tính toàn cầu – một cơn địa chấn mà thế giới không dễ gì kiểm soát.
Iran chưa bao giờ thực sự phong tỏa eo biển Hormuz
Sự thật là Iran chưa bao giờ thực sự phong tỏa eo biển Hormuz. Và hiện tại, các chuyên gia quốc tế chỉ ra 4 lý do chính, bao gồm kinh tế, quân sự, ngoại giao và địa chính trị để giải thích cho sự kiềm chế này.
Trong các lý do quan trọng nói trên, có khả năng có thể tác động ngược lại đến nền kinh tế Iran. Kinh tế Iran phụ thuộc nặng nề vào xuất khẩu dầu mỏ, chiếm hơn 50% ngân sách nhà nước. Năm 2024, Iran xuất khẩu trung bình 1,65 triệu thùng dầu mỗi ngày, chủ yếu sang Trung Quốc, với giá thấp hơn thị trường để “lách” các lệnh trừng phạt của Mỹ.
Nếu phong tỏa Hormuz, không chỉ các tàu chở dầu của Saudi Arabia, UAE hay Iraq bị chặn mà chính tàu của Iran cũng không thể rời cảng. Điều này sẽ cắt đứt nguồn thu ngoại tệ quan trọng, đẩy nền kinh tế Iran, vốn đã suy yếu bởi cấm vận, rơi vào tình trạng bất ổn nghiêm trọng.
Bloomberg dẫn lời một chuyên gia, “Đóng cửa Hormuz sẽ gây hại cho Iran nhiều hơn bất kỳ đối thủ nào. Một "chiến thắng" như vậy sẽ khiến Tehran trả giá bằng tiền mặt”. Chuyên gia này cũng chỉ ra rằng, trong bối cảnh các lệnh trừng phạt phương Tây làm giảm nguồn cung ngoại tệ của Iran, việc tự cắt đứt nguồn thu từ dầu mỏ là điều Tehran không thể mạo hiểm.
Hơn nữa, phần lớn hàng hóa tiêu dùng của Iran, từ thực phẩm đến thiết bị y tế, cũng đang được nhập khẩu qua Hormuz. Phong tỏa eo biển đồng nghĩa với tự cô lập kinh tế, gây ra khủng hoảng nội bộ. Theo chuyên gia Anas Alhajji từ Trung tâm nghiên cứu Energy Outlook Advisors, “Iran sẽ không dại gì tự gây tổn thương trước khi làm đau kẻ thù”.
Ngoài ra, một lý do quan trọng không kém là phản ứng quân sự quyết liệt từ Mỹ và các đồng minh khiến hành động phong tỏa Hormuz sẽ bị coi là “ranh giới đỏ” đối với Mỹ và các đồng minh, dẫn đến các phản ứng mạnh mẽ hơn. Trong khi đó tính cách của Tổng thống Donald Trump càng khiến Iran phải dè chừng.
Theo chuyên gia địa chính trị Vivek Dhar từ Commonwealth Bank of Australia, phong tỏa Hormuz sẽ bị coi là “biện pháp cuối cùng”.
Thực tế, một cuộc trả đũa do Mỹ dẫn đầu có thể nhắm vào toàn bộ bờ biển và cảng biển của Iran, gây thiệt hại nặng nề cho cơ sở hạ tầng dầu mỏ và quân sự của Tehran. Hơn nữa, các cường quốc khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc - những nước phụ thuộc vào dầu mỏ vùng Vịnh, cũng sẽ gây áp lực ngoại giao mạnh mẽ đối với Iran. EU từng nhiều lần kêu gọi Iran tuân thủ “Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982”, đảm bảo quyền tự do qua lại tại eo biển Hormuz. Nhật Bản và Hàn Quốc, vốn nhập khẩu lần lượt 90% và 70% dầu mỏ từ Trung Đông, cũng bày tỏ lo ngại về bất kỳ hành động nào gây gián đoạn tuyến đường này.
Hơn nữa, áp lực từ các đồng minh và đối tác thương mại của Iran - Trung Quốc, khách hàng mua dầu lớn nhất của Iran, là yếu tố quan trọng khiến Tehran phải kiềm chế. Nếu xung đột Israel-Iran kéo dài, Trung Quốc có thể chuyển sang bổ sung thêm lượng dầu từ các nguồn cung khác, khiến Iran mất đi một thị trường quan trọng hàng đầu. Trong bối cảnh “trăm người bán, một kẻ mua”, Tehran không thể mạo hiểm.
Ngoài ra, Qatar - quốc gia chia sẻ mỏ khí đốt South Pars với Iran và là nhà xuất khẩu LNG lớn thứ hai thế giới, cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng nếu eo biển Hormuz bị hạn chế. Qatar duy trì quan hệ tương đối ôn hòa với Iran, Tehran không muốn gây bất hòa với một láng giềng quan trọng chỉ vì mâu thuẫn với Mỹ hay Israel.
Cuối cùng, phong tỏa Hormuz sẽ biến Iran "đứng hắn về phía bên kia” với cộng đồng quốc tế, làm suy yếu vị thế đàm phán của Tehran trong các vấn đề chương trình hạt nhân, dỡ bỏ cấm vận. Vì thế, như Chủ tịch Hội đồng quốc gia người Mỹ gốc Iran Jamal Abdi, gọi eo biển Hormuz là “lá bài tẩy” của Iran - một vũ khí chỉ có giá trị khi chưa được sử dụng.
