Hàng loạt bằng chứng mới đều cho thấy các ngân hàng TQ đã chi hơn gấp đôi số tiền để giúp phát triển cho các nước nghèo so với Mỹ và các nước giàu khác, nhưng phần lớn số tiền này không phải viện trợ không hoàn lại mà đến dưới hình thức cho vay nặng lãi ẩn chứa nguy cơ không trả được nợ. Với thủ đoạn tinh vi này, các
"nhà hảo tâm TQ thật sự là 'con cá mập cho vay' (loan shark), hay nói rõ hơn là "kẻ cho vay cắt cổ".
Cái mồm ngoác rộng của những con cá mập
Tổng số tiền mà TQ dành cho các nước ngoài vay đến nay đã gây ra sửng sốt và nằm ngoài sức tưởng tượng của nhiều chủ nợ khác. Cách đây không lâu TQ còn phải
"ngữa tay" nhận viện trợ nước ngoài, thậm chí TQ còn nằm trong các
"quốc gia đang đang phát triển" để được nhận ưu đãi của các tổ chức tài chính quốc tế.
Nhưng bây giờ tình thế đã xoay chuyển. Với kho dự trữ ngoại tệ khổng lồ gom được nhờ bóc lột sức lao động của người dân, trả lương không đúng với công việc, chính phủ Bắc Kinh đã biết lợi dụng khoản tích lũy để
"bắt tiền đẻ ra tiền" và gánh nặng đặt trên vai những nước đã lỡ "vay tiền dễ dàng" từ phía TQ.
Theo Phòng Nghiên cứu
AidData thuộc trường Đại học William & Mary ở tiểu bang Virginia,
trong 18 năm qua, TQ đã cấp vốn hoặc cho vay 13,427 dự án cơ sở hạ tầng với tổng trị giá 843 tỷ USD tại 165 quốc gia. Phần lớn số tiền này dành cho sáng kiến đầy tham vọng được gọi là
"Vành đai và Con đường" (Belt and Road-BRI) của Tập Cận Bình.
Từ năm 2013, TQ đã tận dụng cái gọi là
"kinh nghiệm chuyên môn" về cơ sở hạ tầng và nguồn ngoại tệ dồi dào để hợp tác xây dựng các tuyến thương mại toàn cầu mới bằng tiền cho vay và các đóng góp khác. Biểu đồ của
AidData cho thấy các khoản cho vay phát triển quốc tế của TQ đã vượt qua Hoa Kỳ.
Giới quan sát tin rằng, tiền vay tuy hào phóng nhưng lãi suất cao của TQ dưới lớp áo
"tài trợ phát triển" cho nhiều dự án đang đẩy một số quốc gia vào
"bẫy nợ nần", trong khi tiền vay bị thất thoát do quản lý kém và tham ô, lãng phí. Ngay cả các quan chức chính phủ TQ cũng bị bất ngờ về những gì mà
AidData đã phát hiện trong bốn năm khi theo dõi tất cả khoản cho vay và chi tiêu toàn cầu của TQ ở bên ngoài nước này.
Những nước đang có các dự án "Vành đai và Con đường" với TQ (tỷ USD tính cho đến tháng Chín 2021)
Những quốc gia dính vào "bẫy nợ" của TQ, tính theo tỷ trọng GDP theo khảo sát mới nhất "Global Chinese Official Finance Dataset" của AidData công bố ngày 29 tháng Chín 2021
Những quốc gia dính vào "bẫy nợ" của TQ, tính theo tỷ USD theo khảo sát mới nhất "Global Chinese Official Finance Dataset" của AidData công bố ngày 29 Tháng Chín 2021
Bài học từ Lào
Tuyến đường sắt ngoằn ngoèo Yumo nối liền TQ và Lào, quốc gia láng giềng, thường được xem là
"điển hình về hoạt động cho vay nước ngoài của TQ". Trong nhiều thập niên, các chính trị gia luôn nghi ngờ về sự cần thiết của con đường kết nối trực tiếp vùng Tây Nam TQ với khu vực Đông Nam Á, trong khi các kỹ sư cảnh cáo chi phí sẽ rất lớn vì đường ray sẽ phải chạy qua những đồi núi dốc, qua hàng chục cây cầu và đường hầm. Lào là một trong những quốc gia nghèo ở khu vực và ít dân nên không có khả năng để chi trả, dù chỉ một phần nhỏ chi phí cho tuyến đường.
Hiểu về mối lo này, các chủ ngân hàng của TQ nhảy ngay vào với sự hỗ trợ của một nhóm công ty nhà nước và một tập đoàn các chủ nợ quốc doanh. Kết quả là vào tháng Mười Hai năm 2020, tuyến đường sắt 5.9 tỷ USD sẽ bắt đầu đi vào hoạt động. Đổi lại, Lào đã phải vay 480 triệu USD của một ngân hàng Trung Quốc để tài trợ cho một phần nhỏ vốn sở hữu của mình và sẽ phải dùng lợi nhuận ít ỏi thu được từ các mỏ quặng kali, để trả nợ đáo hạn. Phần sở hữu lớn còn lại của tuyến đường thuộc về một tập đoàn đường sắt liên doanh do TQ chi phối với các
"điều khoản ngầm trong thoả thuận buộc chính phủ Lào phải chịu trách nhiệm cuối cùng về khoản nợ tuyến đường".
Chính các điều khoản ngầm không công bằng này đã khiến cho các chủ nợ quốc tế hạ bậc
"tín nhiệm tín dụng" của Lào xuống mức…
"rác" (junk), tức là
chẳng có thể nào vay ai khác, ngoài… TQ! Tháng Chín, 2020, khi trên bờ vực phá sản, Lào đã phải bán một tài sản lớn cho TQ. Đó là một phần lưới điện với giá 600 triệu USD để xóa nợ từ các chủ nợ TQ. Nhưng tuyến đường sắt của Lào không phải là dự án rủi ro duy nhất được các ngân hàng nhà nước TQ tài trợ, vì theo
AidData, TQ vẫn là nhà tài trợ chính cho nhiều quốc gia có thu nhập trung bình và thấp. Brad Parks nhận định:
"Tính bình quân mỗi năm, các cam kết tài trợ phát triển của Trung Quốc lên đến 85 tỷ USD".
Mánh khóe láu cá
Tháng Năm 2019, trong lễ khai mạc Hội nghị Đối thoại các nền văn minh châu Á tại Bắc Kinh, ông Tập Cận Bình đã cố trấn an các con nợ sau khi bị chỉ trích về ý đồ đằng sau các dự án cơ sở hạ tầng tại các nước nghèo. Trong quá khứ, khi TQ còn nghèo, các nước phương Tây từng bị kết tội đưa các nước châu Phi vào cảnh nợ nần chồng chất. Rút kinh nghiệm, lần này TQ cũng làm như thế nhưng
"ranh ma" hơn:
Thay vì nhà nước đứng ra viện trợ hoặc cho vay tiền các dự án, hầu như tất cả số tiền đều được trao dưới dạng vay của các ngân hàng nhà nước hoặc tư nhân TQ và không hiển thị trong tài khoản nợ chính thức của chính phủ.
Các tổ chức chính phủ trung ương thường không có tên trong rất nhiều thương vụ do các ngân hàng TQ thực hiện. Những thỏa thuận tài trợ cho nước ngoài cũng nằm bên ngoài bảng cân đối kế toán của chính phủ và được giữ bí mật theo luật bảo mật để không cho bất ai bên ngoài biết chính xác nội dung của thỏa thuận được ký sau cánh cửa đóng kín.
AidData cho biết số nợ không được báo cáo chính thức đã lên đến 385 tỷ USD! Nhiều khoản nợ phát triển cho nước ngoài bị buộc tuân thủ các
hình thức thế chấp bất thường và chính phủ Bắc Kinh không giữ vai trò pháp nhân khi xảy ra các tranh tụng.
Một thủ đoạn khác là các khoản vay của TQ
thường yêu cầu bên vay phải hứa trả bằng lợi nhuận ít ỏi từ việc bán tài nguyên thiên nhiên. Chẳng hạn, một thỏa thuận cho Venezuela vay đã yêu cầu nước này gửi thẳng số ngoại tệ kiếm được từ bán dầu vào tài khoản ngân hàng do TQ kiểm soát. Khi lãi đáo hạn nhưng không trả được, chủ nợ (TQ) có quyền rút ngay tiền mặt có sẵn trong tài khoản chung.
Brad Parks giải thích:
"Với chiến lược 'ban phát bánh mì và bơ', TQ ngầm báo hiệu cho người vay rằng họ mới là ông chủ lớn, với lời cảnh báo: 'Các ngài sẽ phải ưu tiên trả nợ cho chúng tôi trước những con nợ khác'".
Phương Tây vào cuộc nhưng quá chậm
Một câu hỏi đặt ra là, liệu
"TQ có thông minh không, khi ứng xử ranh ma như thế?". Anna Gelpern, giáo sư luật Đại học ở Georgetown, người từng có chân trong nhóm nghiên cứu của
[B]AidData hồi đầu năm nay về các hợp đồng cho vay phát triển của TQ, trả lời: "Chúng tôi có thể kết luận là TQ đã rất 'nặng ký' và 'tinh vi' trong việc thương lượng hợp đồng cho vay với tôn chỉ: Hãy bảo vệ lợi ích của mình trước đã! Các quốc gia khó khăn sẽ có lúc phải dùng một tài sản vật chất có sẵn như rừng, khoáng sản và hải cảng để thanh toán nợ"[/B].
Tuy nhiên, TQ sẽ sớm phải đối mặt với cạnh tranh cho vay quốc tế. Tại một cuộc họp của nhóm G7, Mỹ và các đồng minh thông báo đã thông qua kế hoạch chi tiêu để cạnh tranh với ảnh hưởng toàn cầu của TQ, trong đó có cả các khoản tài trợ cho phát triển cơ sở hạ tầng với tiêu chuẩn:
Bền vững về tài chính và môi trường. Nhưng theo nhiều giớiquan sát, kế hoạch có vẻ đã quá muộn!
David Dollar, chuyên gia cấp cao tại
Viện Brookings và là cựu đại diện Bộ Tài chính Hoa Kỳ tại TQ, nhận định:
"Tôi không tin các sáng kiến của phương Tây sẽ ảnh hưởng đáng kể đến chiến lược cho vay của TQ. Ngoài việc số tiền cho vay của G7 không lớn lắm để giải quyết hết các dự án cơ sở hạ tầng ở các nước đang phát triển, các nhóm tài chính lớn phương Tây còn có thói quen làm việc rất chậm chạp nên sẽ mất thời gian dài mới hoàn tất một thỏa thuận".
