Quan điểm quản trị của Elon Musk cho thấy nhân viên sẽ không có động lực phát triển nếu không có sức ép, nhưng điều này cũng đem lại nhiều hệ lụy.
Elon Musk không chỉ nổi tiếng với những tham vọng vĩ đại như đưa con người lên Sao Hỏa hay cách mạng hóa ngành công nghiệp ô tô điện, mà còn cả phong cách quản lý nhân sự đầy khắc nghiệt.
Một trong những đặc điểm nổi bật nhất là văn hóa "sa thải 10%" lao động – một chiến lược liên tục cắt giảm nhân sự nhằm duy trì một đội ngũ tinh gọn và hiệu quả.
Tuy nhiên, liệu con dao hai lưỡi này có thực sự là công thức thành công bền vững?
Khắc nghiệt
Vào sáng ngày 15/4/2024, hơn 14.000 nhân viên Tesla—tương đương hơn 10% tổng lực lượng lao động toàn cầu của hãng—nhận được một email chung từ CEO Elon Musk thông báo họ sẽ không còn chỗ đứng tại công ty.
Thông điệp ngắn gọn, không cảnh báo trước và được gửi từ tài khoản cá nhân của Musk khiến nhiều người "bị sốc hoàn toàn" khi phát hiện ra mình đã bị cắt hợp đồng chỉ trong khoảnh khắc.
Trong nội dung email nội bộ, Musk khẳng định việc cắt giảm là "khó chịu nhất nhưng buộc phải thực hiện", nhằm "giúp công ty trở nên tinh gọn, sáng tạo và đói khát cho giai đoạn tăng trưởng tiếp theo".
Trước khi nhấn nút sa thải, các quản lý được chỉ đạo lên danh sách 10% nhân viên kém hiệu quả nhất. Tuy nhiên những nhà quản trị cấp trung cho biết họ không được hướng dẫn rõ tiêu chí đánh giá, và nhiều người phải tự cân nhắc dựa trên cảm tính hoặc thành tích ngắn hạn.
Kết quả là tâm lý hoang mang lan rộng: ai cũng sợ mình nằm trong "10% dưới cùng" và liên tục tự áp lực để chứng tỏ năng lực.
Phong cách của Musk có nhiều điểm tương đồng với chiến lược "đường cong sức sống" (Vitality Curve) của Jack Welch, cựu CEO huyền thoại của General Electric thập niên 1980.
CEO Welch từng áp dụng chính sách "20-70-10", trong đó 10% nhân viên có hiệu suất kém nhất sẽ bị loại bỏ hàng năm để liên tục nâng cao chất lượng đội ngũ.
Từ cuối thập niên 1980, làn sóng vay nợ cao để mua lại doanh nghiệp, sau đó tiếp tục thắt chặt chi phí – bao gồm sa thải – nhằm tăng lợi suất cho nhà đầu tư lan rộng. Điều này khiến văn hóa "cắt giảm thường xuyên" trở thành công cụ phổ biến để duy trì biên độ lợi nhuận kỳ vọng mỗi quý.
Elon Musk dường như cũng chia sẻ triết lý này, nhưng với một sự cứng rắn và trực tiếp hơn.
Ông chủ Tesla nổi tiếng với việc tiếp cận vấn đề từ những nguyên tắc cơ bản nhất, thay vì dựa vào các tiền lệ hoặc giả định sẵn có. Điều này có thể áp dụng cho việc quản lý nhân sự: thay vì chấp nhận một bộ máy cồng kềnh, ông sẽ đặt câu hỏi về từng vị trí, từng quy trình để xem liệu chúng có thực sự cần thiết và tối ưu hay không.
Tại các công ty của mình như Tesla, SpaceX và X (trước đây là Twitter), Musk yêu cầu một tinh thần làm việc "cực kỳ khắc nghiệt". Ông tin rằng để đạt được những mục tiêu đột phá, chỉ những người có cam kết cao nhất và khả năng làm việc dưới áp lực cực lớn mới có thể tồn tại.
Những đợt sa thải thường được ông biện minh là cần thiết để loại bỏ sự trùng lặp, tối ưu hóa chi phí và thúc đẩy công ty trở nên "tinh gọn, sáng tạo và khao khát".
Tháng 4/2024, Elon Musk thậm chí từng tuyên bố rằng "khoảng mỗi 5 năm, chúng ta cần tái cơ cấu và tinh gọn công ty cho giai đoạn tăng trưởng kế tiếp", với việc loại bỏ từ 10–20% nhân sự toàn cầu để tối ưu chi phí và năng suất.
Các đợt sa thải dưới thời Elon Musk thường diễn ra đột ngột và trên quy mô lớn. Không ít trường hợp nhân viên bị khóa quyền truy cập vào hệ thống công ty ngay lập tức sau thông báo.
Tại Twitter, ông từng yêu cầu nhân viên chứng minh giá trị bằng cách gửi mã, và chỉ trong vài ngày, một lượng lớn nhân sự đã phải rời đi. Cách tiếp cận này thể hiện sự quyết đoán và không khoan nhượng, nhưng cũng gây ra những hệ lụy đáng kể.
Liệu có bền vững?
Trong dài hạn, liệu việc liên tục sa thải 10% lao động có phải là một chiến lược bền vững? Mặc dù nó có thể mang lại lợi ích ngắn hạn về chi phí và hiệu quả, nhưng cái giá phải trả cho tinh thần nhân viên, khả năng giữ chân nhân tài và xây dựng văn hóa doanh nghiệp tích cực là rất lớn.
Mặt tích cực, những người ủng hộ Musk lập luận rằng việc liên tục "lọc" nhân sự giúp các công ty của ông duy trì sự linh hoạt và hiệu quả cao, đặc biệt trong các ngành công nghệ đầy cạnh tranh. Nó có thể thúc đẩy sự cải thiện hiệu suất và loại bỏ những gánh nặng không cần thiết.
Tuy nhiên, mặt trái của văn hóa này là không thể phủ nhận. Nó tạo ra một áp lực tâm lý khổng lồ lên toàn bộ nhân viên, dẫn đến lo lắng, bất an và giảm sút tinh thần làm việc.
Khi sự sợ hãi bị sa thải thường trực, nó có thể kìm hãm sự sáng tạo, tinh thần hợp tác và sự gắn bó của nhân viên với công ty.
Tabatha Lucas—cố vấn dịch vụ của Tesla tại Georgia—đã vỡ òa khi mở email trên ngày nghỉ và thấy tên mình nằm trong danh sách sa thải, dù mới được lãnh đạo khen ngợi chỉ vài tuần trước.
Một cựu quản lý của Tesla tại Virginia Beach thì kể rằng cô chỉ biết chuyện khi đang lái xe đến nhà máy vào sáng sớm: "Không có cuộc gọi, không có họp, chỉ là một email lạnh lùng."
Các nhà phân tích thị trường nhìn nhận đây là biện pháp tạm thời để bảo vệ biên lợi nhuận trong bối cảnh giá xe điện hạ nhiệt và cạnh tranh với BYD, Nissan… Tuy nhiên, họ cũng cảnh báo cộng hưởng tiêu cực lâu dài từ việc "sa thải bằng email" có thể làm xói mòn văn hóa và đẩy nhân tài rời bỏ Tesla.
Nhiều chuyên gia cũng lo ngại về tình trạng chảy máu chất xám, khi những nhân tài giàu kinh nghiệm có thể chọn rời đi vì không thể chịu đựng được môi trường làm việc khắc nghiệt.
Khi nhiều nhân viên gốc rời đi, công ty dễ mất đi kinh nghiệm, mối quan hệ khách hàng nội bộ và kỹ năng chuyên môn quan trọng.
Elon Musk có thể là một thiên tài với những tầm nhìn phi thường, nhưng việc quản lý con người đòi hỏi nhiều hơn là chỉ hiệu suất. Một môi trường làm việc cân bằng, nơi nhân viên cảm thấy được trân trọng, có thể đóng góp và phát triển, có lẽ sẽ là nền tảng vững chắc hơn cho sự thành công lâu dài.
Văn hóa quản trị "sa thải 10% định kỳ" của Elon Musk đóng vai trò như một con dao hai lưỡi.
Ở chiều tích cực, nó giúp công ty nhanh chóng loại bỏ các chức năng trùng lặp, tiết kiệm chi phí và duy trì đà tăng trưởng. Ở chiều ngược lại, nó gieo rắc nỗi lo sợ, đẩy nhân viên vào tình trạng căng thẳng, và có thể khiến những người tài năng, những người muốn môi trường làm việc minh bạch, nhân văn, bỏ chạy.
"Việc sa thải không làm tăng năng suất. Chúng không giải quyết được những vấn đề cơ bản như chiến lược không hiệu quả, mất thị phần hoặc doanh thu quá thấp. Nói tóm lại, việc liên tục sa thải là một quyết định tồi", Giáo sư Jeffrey Pfeffer tại Stanford Graduate School of Business khẳng định.
