Hơn 6.000 người thiệt mạng như thế nào trong một chiến dịch của cựu Tổng thống Duterte?

[nguoiduatinabc]

Những tiếng súng bất ngờ lúc nửa đêm, những vụ hành quyết không tuyên án và nỗi sợ bao trùm nhiều ngõ ngách ở Philippines - 'cuộc chiến ma túy' dưới thời Tổng thống Duterte đã để lại nhiều ám ảnh.

Trên những con phố oi bức của các khu ổ chuột đô thị ở Manila, cuộc chiến chống ma túy của Philippines đã để lại dấu ấn không thể xóa nhòa kể từ khi Tổng thống Rodrigo Duterte khởi động chiến dịch chống ma túy mang dấu ấn cá nhân vào năm 2016.

Những gì bắt đầu như một lời hứa tranh cử đã nhanh chóng trở thành một chiến dịch toàn quốc, khiến hơn 6.000 người thiệt mạng theo số liệu chính thức của chính phủ - dù các tổ chức nhân quyền ước tính con số thực tế cao hơn nhiều.

Khi nhậm chức vào tháng 6/2016, ông Duterte lập tức thực thi chiến dịch trấn áp ma túy mà ông coi là mối đe dọa sống còn đối với xã hội Philippines.

Cảnh sát Quốc gia Philippines (PNP) nhanh chóng triển khai “Oplan Double Barrel,” chiến lược hai hướng gồm “Oplan Tokhang” nhắm vào các nghi phạm cấp thấp và “Oplan HVT” nhắm đến các mục tiêu giá trị cao.

Tokhang, có nguồn gốc từ tiếng Cebuano với nghĩa “gõ cửa” và “thuyết phục,” ban đầu được mô tả là các cuộc viếng thăm hộ gia đình nhằm khuyến khích nghi phạm tự nguyện đầu thú. Tuy nhiên, những hoạt động này nhanh chóng gắn liền với các cuộc đột kích đẫm máu.

“Để tôi nói thẳng: Cuộc chiến chống ma túy vẫn chưa kết thúc”, ông Duterte tuyên bố trong Thông điệp Liên bang năm 2018. “Nó sẽ vẫn không ngừng nghỉ và lạnh lùng như ngày đầu tiên”.

Theo số liệu chính thức từ chính phủ Philippines, trong 3 năm (2016-2019), chính quyền đã thực hiện 134.583 cuộc đột kích, bắt giữ 193.086 người, và hạ sát 5.526 nghi phạm (con số của cảnh sát là hơn 6.000). Giới chức tuyên bố những cái chết này xảy ra vì nghi phạm “chống trả” khi bị bắt.

Tuy nhiên, các cuộc điều tra của Liên Hợp Quốc (LHQ) và một số tổ chức khác lại vẽ nên một bức tranh khác. Một báo cáo của Văn phòng Nhân quyền LHQ năm 2020 cho biết cảnh sát thường xuyên thực hiện đột kích mà không có lệnh khám xét hay bắt giữ, ép nghi phạm tự thú hoặc đối mặt với cái chết.

Human Rights Watch cáo buộc, “cảnh sát và các tay súng dưới quyền họ đã thường xuyên hành quyết nghi phạm không vũ trang trong các chiến dịch chống ma túy, và trong nhiều trường hợp, họ còn cài ma túy và vũ khí lên thi thể nạn nhân để biện minh cho vụ giết người”. Hầu hết các vụ sát hại xảy ra tại các khu vực đô thị nghèo, và sau đó lan sang các thành phố.

Cơ quan Thực thi Pháp luật về Ma túy Philippines (PDEA) tuyên bố chiến dịch này thành công nhờ chiến lược “3 hướng”: Giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại, với việc bắt giữ các mục tiêu quan trọng, triệt phá các phòng thí nghiệm điều chế ma túy, và tịch thu số ma túy trị giá hàng tỷ peso.

Số người chết gây sốc

Ngoài số người chết gây sốc và tranh cãi - hơn 6.000 người theo số liệu chính thức vào năm 2022, nhưng các tổ chức nhân quyền ước tính dao động từ 12.000 đến 30.000 - chiến dịch này đã để lại hậu quả nặng nề cho các nhóm dân cư dễ tổn thương.

Trẻ em cũng là nạn nhân. Theo các tổ chức nhân đạo, hàng chục trẻ em dưới 18 tuổi đã bị giết, bị nhắm mục tiêu trực tiếp hoặc bị vạ lây trong các cuộc đột kích ma túy.

“Nhiều em bị chấn thương tâm lý sau khi chứng kiến cảnh người thân bị giết. Một số em buộc phải rời bỏ nhà cửa và cộng đồng, lẩn trốn hoặc di cư vì sợ hãi cho tính mạng của mình”, Human Rights Watch cho biết.

Chiến dịch chủ yếu ảnh hưởng đến các cộng đồng nghèo khó. Một cuộc khảo sát của Social Weather Stations năm 2017 cho thấy nhiều vụ giết người nhắm vào các nhóm xã hội dễ bị tổn thương, đặc biệt là người nghèo thành thị và cả trẻ vị thành niên.

Theo FIND - tổ chức phi chính phủ ở Philippines chuyên hỗ trợ các gia đình có người thân bị mất tích - trong 50 vụ mất tích dưới thời chính quyền ông Duterte, 24 vụ có liên quan đến chiến dịch chống ma túy.

Liên Hợp Quốc chỉ trích

Cộng đồng quốc tế liên tục chỉ trích chiến dịch chống ma túy của Philippines dưới thời ông Duterte. Năm 2020, văn phòng Nhân quyền LHQ công bố báo cáo lên án “sự vi phạm nhân quyền lan rộng” trong chiến dịch này.

“Mặc dù có những cáo buộc đáng tin cậy về các vụ giết người ngoài vòng pháp luật mang tính hệ thống, nhưng gần như không có ai bị trừng phạt”, báo cáo của LHQ nêu.

Tháng 2/2018, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) tuyên bố mở cuộc “điều tra sơ bộ” về các vụ giết người liên quan đến cuộc chiến chống ma túy. Ông Duterte phản ứng bằng cách rút Philippines khỏi ICC vào năm 2019.

Rachel Chhoa Howard, nhà nghiên cứu của tổ chức Amnesty International tại Philippines, cho rằng các chính sách về ma túy của ông Duterte “chủ yếu nhắm vào những người nghèo nhất trong xã hội”.