Mùa sứa

Mùa sứa chỉ kéo dài ba tháng, nhưng ngần ấy thời gian đủ để thay đổi đời sống nhiều người dân xã đảo Thanh Lân (huyện Cô Tô, Quảng Ninh). Hằng năm người dân đảo chuẩn bị những chín tháng trời để đợi mùa sứa về. Nhưng vẫn còn những câu chuyện khác đằng sau vụ sứa ngọt...

Ðổi thay nhờ sứa

Rời đảo Cô Tô lớn trên chiếc đò gỗ, sau chừng 40 phút, chúng tôi tới Thanh Lân. Là một trong ba đơn vị cấp xã của đảo Cô Tô, Thanh Lân thoát nghèo từ hai năm nay rồi. Niềm vui lộ rõ trên nét mặt Chủ tịch xã Mai Công Ðàm khi nói về nỗ lực của người dân xã đảo. Theo tiêu chí nghèo mới, xã chỉ còn 18 trong tổng số 355 hộ là hộ nghèo. Chính quyền, người dân đang cố gắng để con số hộ nghèo năm sau được rút xuống ít hơn nữa.

Chuyện giảm nghèo, gắn với mùa làm sứa. Lúc này đã cuối vụ, nên dễ dàng nhìn thấy người dân Thanh Lân thu vụ sứa thế nào. 'Sản lượng sứa năm nay chỉ bằng già nửa năm ngoái. Có lẽ vì thời gian lạnh kéo dài quá. Sản lượng sứa có giảm nhưng không ảnh hưởng nhiều tới doanh thu của người dân làm sứa. Giá sứa năm nay tăng cao, cuối mùa có lúc mỗi con sứa lên tới 22 nghìn đồng' - Ông Ðàm cho biết.

Năm nay rét nhiều, sứa nở chậm. Mỗi độ trời chuyển từ rét sang ấm, sứa về rất nhiều. Lúc đó, nhà nào cũng lại tất bật chuẩn bị dầu, muối, phèn chất lên tàu gắn máy, ra biển vớt sứa. Sứa nổi sát mặt nước, di chuyển chậm chạp, chỉ cần vài cái vợt miệng rộng như cái mâm hoặc bằng lưới đánh cá thủ công (còn gọi là vàng lưới) là đã vớt được sứa.

Trước đây, thời tiết nắng ấm, sứa nở trôi vào các bãi biển, mắc cả vào cồn đá, trôi vào tận bến Bạch Ðằng, nhưng không có ai đánh bắt vì nghĩ sứa độc, ăn có thể tử vong. Chỉ dăm năm trở lại đây, khi bạn hàng từ nước ngoài đến tìm mua sứa, nghề đánh bắt, chế biến sứa mới có cơ hội phát triển.

Ông Vũ Bách Viễn, 68 tuổi, nhà ở khu 4, thị trấn Cô Tô, với thâm niên nhiều năm đi vớt sứa biển, kể, nghề đi sứa dù mỗi năm chỉ có ba tháng nhưng vẫn được nhiều người lựa chọn vì nó dễ nhất trong tất cả những công việc đánh bắt ngoài biển. Chỉ cần đầu tư một chiếc tàu nhỏ, vài cái vợt lưới, đèn pha là có thể ra khơi đánh bắt sứa. Nhà ông Viễn có năm người, một tàu 36 mã lực, mỗi ngày gia đình ông bắt được 400 con sứa, thu về gần 2 triệu đồng. Sau mỗi vụ sứa, trừ chi phí gia đình ông cũng để ra vài chục triệu đồng.

Sáu, bảy năm nay, dân Cô Tô thoát nghèo nhờ đánh bắt, chế biến sứa. Có hộ đã giàu lên từ sứa nhiều, nhà cao cửa đẹp đã mọc lên nhờ con sứa.

Những xưởng sứa bên bờ biển

Ðầu tháng 5, sứa đã có phần ít đi, vớt bắt khó hơn, ngư dân phải dùng lưới đánh. Cả xã Thanh Lân có 10 xưởng sứa, tạo việc làm cho 100% lao động địa phương. Không những thế, trong mùa sứa kéo dài ba tháng, hàng nghìn lao động trong đất liền cũng ra Thanh Lân theo nhịp đời con sứa. Ba tháng mùa sứa, thu nhập của mỗi người làm công cũng được tới 10 - 12 triệu đồng.

Cả huyện Cô Tô có gần 40 xưởng chế biến sứa, riêng ở xã Thanh Lân có 10 xưởng. Ði dọc bãi biển trên đảo Thanh Lân, có thể nhìn thấy từng dãy xưởng sứa. Hộ ông Mai Công Ðàm- Chủ tịch xã, là hộ gia đình thứ hai mở xưởng sứa nơi đây. Hai xưởng của ông Bảo và ông Ðàm chiếm già nửa sản lượng sứa của cả đảo. Hộ ông Ðàm có năm xưởng sứa chạy dọc bãi biển thôn 1 xã Thanh Lân, trung bình mỗi xưởng khoảng 1.000 m2 với đầy đủ máy móc thiết bị chế biến sứa, vốn đầu tư lên tới hàng tỷ đồng mỗi xưởng.

Dây chuyền hoạt động của các xưởng khá chuyên nghiệp: chuyển sứa từ cầu tàu vào xưởng, cắt sứa, ngâm muối, quấy sứa, đóng thùng. Sứa được tách đầu, tay ra khỏi thân từ tàu vớt, chuyển về xưởng sẽ được cắt nhỏ cho vào bể chứa quay đến khi tuột hết nhớt. Thời gian quay mau hay chóng phụ thuộc vào độ non hay già của sứa, trung bình từ 3 đến 11 giờ đồng hồ. Sau đó đến công đoạn quan trọng nhất là pha muối mỏ và phèn ngâm sứa. Chất lượng sản phẩm của các xưởng khác nhau phụ thuộc vào bí quyết pha muối và phèn. Sứa thành phẩm đạt yêu cầu phải cứng, thân con sứa phải trong, cầm lên nhìn có ống nước di chuyển bên trong con sứa mới là sứa ngon. Sứa ngâm trong dung dịch muối - phèn ba ngày có thể ăn được. Sau đó sứa được đóng vào những thùng gỗ thông loại 13 kg chờ xuất đi.


Năm nay, do sản lượng sứa thấp hơn, nên bạn hàng phải sang tận xưởng 'ăn chực nằm chờ' giám sát đơn hàng. Cuối mùa, một thùng sứa thành phẩm được bán với giá khoảng từ 700 nghìn đến 800 nghìn đồng.

Sau vị ngọt mát...

Ðể có thể có xưởng sứa quy mô, mỗi hộ dân Thanh Lân phải đầu tư lượng vốn không nhỏ để xây dựng, mua sắm thiết bị, chuẩn bị nguồn nước... Vào mùa, còn phải mua muối, phèn và các trang thiết bị cần thiết khác để phục vụ tàu vớt và hàng trăm công nhân tại xưởng. Thế nên, dù mùa sứa chỉ kéo dài chừng ba tháng, nhưng việc chuẩn bị chu đáo cho mùa sứa ngắn ngủi được các hộ gia đình chuẩn bị cả năm. Thực tế, nhiều chủ xưởng lo lắng khi xưởng chỉ được cấp phép sản xuất từng năm một. 'Vốn còn có thể lo được cách này cách khác chứ cứ nghĩ đến việc hết một vụ sứa lại lên huyện xin phép làm vụ sau, mệt mỏi lắm' - một chủ xưởng giãi bày.

Môi trường biển ở Thanh Lân nói riêng, Cô Tô nói chung vào mùa sứa cũng là vấn đề đáng bàn. Các xưởng sứa mọc ngay trên những bãi cát chạy dài trên đảo, và từ những xưởng này, rác và nước thải chưa qua xử lý vẫn hằng ngày đổ ra biển. 'Dớt sứa độc lắm, không có con nào sống được vùng dớt sứa thải ra' - ông Vũ Ngọc Thân, Phó Chủ tịch huyện đảo Cô Tô, cho chúng tôi hay. Ðến nay, huyện đang giao cho Phòng Tài nguyên - Môi trường khảo sát nghiên cứu và đề xuất hướng xử lý đối với việc quy hoạch khu vực xưởng sứa và xử lý nước thải từ các xưởng này.

Sứa đang đem đến cho người dân Cô Tô nguồn lợi lớn, như một món quà từ biển cả. Nhưng nếu không khai thác, chế biến sứa bền vững, thảm họa môi trường có thể sẽ lại lấy hết đi những gì người dân Cô Tô đã nhận được. Vì thế, để con sứa không bỏ người Cô Tô về lại biển, rất cần sự đồng hành tích cực hơn nữa của chính quyền và các cấp ban ngành hữu quan

HOÀNG THỦY
Theo ND