USA Căng thẳng Mỹ–Trung bùng lên vì đất hiếm: Trump dọa áp thuế “ba chữ số”, Bắc Kinh hứa đáp trả

[Gibbs]

Hong Kong: Đất hiếm châm ngòi vòng leo thang mới giữa Mỹ và Trung Quốc
Tổng thống Donald Trump bày tỏ “sốc” trước động thái Trung Quốc mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, cáo buộc Bắc Kinh “trở nên rất thù địch”. Phía Trung Quốc phản bác rằng Washington mới là bên đẩy căng thẳng bằng cách gia tăng các hạn chế đối với doanh nghiệp Trung Quốc, buộc Bắc Kinh siết chặt hơn với nhóm khoáng sản chiến lược thiết yếu cho ô tô, điện tử và bán dẫn.

Đòn ăn miếng trả miếng: Thuế “ba chữ số” và lời hứa “đáp trả tương xứng”
Cuối tuần qua, ông Trump tuyên bố khôi phục thuế quan ở mức ba chữ số với hàng Trung Quốc vì động thái đất hiếm, khiến Bắc Kinh cảnh báo sẽ có “biện pháp tương ứng”. Cú đánh – trả giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới làm rung lắc thị trường, đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu và gợi lại kịch bản đối đầu thuế quan từng lên tới mức gần như cấm vận thương mại.

Nguy cơ trật bánh đối thoại và cuộc gặp dự kiến tại Hàn Quốc
Căng thẳng mới đe dọa xóa mờ tiến triển đạt được sau nhiều tháng đàm phán. Cuộc gặp dự kiến cuối tháng này tại Hàn Quốc giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và ông Trump có nguy cơ bị hủy sau khi phía Mỹ úp mở khả năng rút khỏi. Dù vậy, Bộ Tài chính Mỹ vẫn bày tỏ kỳ vọng cuộc gặp sẽ diễn ra; Bộ Thương mại Trung Quốc nói sẵn sàng đối thoại nhưng nhấn mạnh không thể vừa đàm phán vừa bị đe dọa.

Từ “hạ nhiệt” đến “leo thang”: nút gãy sau tháng 9
Mùa hè ghi nhận vài tín hiệu hạ nhiệt sau vòng đàm phán tại Madrid và cú điện đàm tháng 9 giữa hai lãnh đạo. Tuy nhiên, chỉ 10 ngày sau cuộc gọi, Washington mở rộng mạnh danh sách kiểm soát xuất khẩu, đưa thêm hàng loạt công ty con của các thực thể đã bị trừng phạt vào diện hạn chế — điều Bắc Kinh coi là “ác ý” và “xấu chơi”.

Đất hiếm: “điểm yếu” của chuỗi cung ứng toàn cầu
Trung Quốc chi phối khâu chế biến nhóm 17 nguyên tố đất hiếm. Quy định mới mở rộng danh mục bị kiểm soát, đồng thời siết công nghệ sản xuất và việc sử dụng ở nước ngoài. Ngay cả công ty nước ngoài dùng công nghệ nguồn gốc Trung Quốc cũng có thể chịu ràng buộc. Bắc Kinh trấn an đây không phải lệnh cấm xuất khẩu, hồ sơ đáp ứng yêu cầu vẫn được cấp phép — nhưng thực tế quy định mới đã tạo sóng gió cho ngành ô tô, quốc phòng và AI vốn phụ thuộc lớn vào chip tiên tiến.

Phản chiếu “luật chơi” của Mỹ: từ chip đến công nghệ thiết kế
Giới chuyên gia nhận định động thái của Trung Quốc phản chiếu một phần cách Mỹ siết bán dẫn những năm qua: hạn chế chip, thiết bị chế tạo, thậm chí áp dụng nguyên tắc “Foreign Direct Product Rule” với công nghệ Mỹ. Bắc Kinh lâu nay chỉ trích “tài phán ngoài lãnh thổ” của Washington, song hiện cho thấy sẵn sàng dùng chiến thuật tương tự.

Loạt quyết định của Mỹ: từ Huawei đến visa du học sinh
Sau một thỏa thuận tạm hạ thuế đạt được tại Geneva, Washington bất ngờ tung thêm đòn mạnh: cấm doanh nghiệp toàn cầu dùng AI chips của Huawei, hạn chế phần mềm thiết kế chip cho Trung Quốc, và dọa siết visa du học sinh Trung Quốc. Những bước này từng khiến đàm phán đình trệ nhiều tuần trước khi nối lại.

“Bờ vực” mới: vì sao rủi ro lần này lớn hơn?
Theo giới phân tích, hai bên nay đã hiểu rõ hậu quả của mỗi động thái — từ thiếu hụt nguyên liệu đến đứt gãy sản xuất — nên cái giá leo thang hiện cao hơn so với các vòng đối đầu trước. Việc Trung Quốc siết đất hiếm được xem là “hợp lý, tương xứng” với quy mô các biện pháp mới từ phía Mỹ, hơn là động thái “lấy thêm thế mặc cả”.

Tác động trước mắt: công nghiệp – quốc phòng – AI đều bị chệch nhịp
Kể từ khi Trung Quốc áp giấy phép với đất hiếm hồi tháng 4, nhiều nhà máy đã ghi nhận thiếu hụt. Lần siết mới, mở rộng sang nguyên liệu cho bán dẫn, có thể làm chậm đà bùng nổ AI do chuỗi cung ứng chip chịu sức ép. Dù Bắc Kinh nói cửa cấp phép vẫn mở, doanh nghiệp toàn cầu buộc phải tái tính toán tồn kho, nhà cung ứng và đầu tư thay thế.

Tín hiệu lẫn lộn từ Washington
Trong khi cảnh báo thuế “ba chữ số”, ông Trump lại viết trên Truth Social rằng Mỹ muốn “giúp Trung Quốc, không làm hại”, và trấn an “Đừng lo về Trung Quốc, mọi thứ sẽ ổn!”. Giới quan sát cho rằng thông điệp trái chiều phản ánh vừa sức ép đối nội (kéo dài đình trệ ngân sách), vừa nhu cầu duy trì kênh đối thoại để tránh cú sốc lớn hơn cho kinh tế Mỹ.

Kịch bản sắp tới: ba biến số then chốt

Thuế quan: Mỹ có thực sự nâng thuế lên mức “ba chữ số” hay dừng ở mức đe dọa răn đe.

Cấp phép & miễn trừ: Trung Quốc cấp phép linh hoạt đến đâu; liệu có ngoại lệ ngành (ô tô điện, thiết bị quốc phòng, bán dẫn).

Kênh đàm phán: Cuộc gặp cuối tháng tại Hàn Quốc có diễn ra hay không; nếu có, liệu hai bên đạt khuôn khổ “đóng băng–tháo gỡ” cho đất hiếm và bán dẫn.

Kết luận: Đất hiếm là “đòn bẩy” mới trong cục diện công nghệ–thương mại
Việc Bắc Kinh siết đất hiếm và Washington đe tăng thuế mạnh cho thấy cuộc cạnh tranh công nghệ đã chạm tới vật liệu nguồn – nơi Trung Quốc nắm ưu thế ngắn hạn. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng mégatrend (ô tô điện, AI, quốc phòng) phụ thuộc sâu vào các nguyên tố hiếm, lựa chọn thực tế của cả hai bên vẫn là giữ kênh đối thoại, giảm sốc cung ứng, song song với chiến lược đa dạng hóa và tự cường dài hạn.