Tự điển Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của. (Ảnh: wikipedia.org)
Tôi sinh ra giữa tiếng Việt thanh tao thời Việt Nam Cộng Hoà, lớn lên trong môi trường ông bà cha mẹ nói năng có chọn chữ, có văn hóa, có phẩmgiá.
Mỗi từ ngữ, mỗi âm tiết đều được cân nhắc như khi người ta chọn ngọc để gắn vào nhẫn.
Vậy mà bây giờ, thời Cộng Sản, mở tivi, đọc báo mạng trong nước, tôi chỉ thấy tiếng Việt bị lôi xềnh xệch như một thứ ngôn ngữ thời…
thổ tả!
Không biết tự bao giờ, giới cầm bút trong nước cứ thản nhiên nói,
"trai xinh gái đẹp", "anh đẹp như hoa", "chị đẹp cực phẩm", "em đẹp cỡ vũ trụ",...
Nghe xong, tôi chỉ muốn hỏi:
Ủa, chữ nghĩa nước mình bị sốt rét ác tính từ bao giờ?
1/ "Xinh" là gì và áp dụng cho ai?
Chữ
"xinh" là tiếng Việt thuần túy, có nghĩa là
dễ thương, có duyên, nhỏ nhắn, ưa nhìn . Nó mô tả về một vẻ đẹp nhẹ nhàng, đầy nữ tính, mềm mại.
"Cô gái xinh", "đứa bé xinh", "bông hoa xinh" > đó là cách sử dụng tự nhiên.
Trong tiếng Anh,
"xinh" tương đương
"pretty" hoặc
"cute". Trong tiếng Pháp, là
"jolie" hoặc
"mignonne". Không có một người Anh hay người Pháp nào lại nói,
"a pretty man" hay
"un homme joli" cả.
Ấy thế mà ở Việt Nam thời nay, người ta cứ gọi
"trai xinh gái đẹp" một cách thản nhiên, như thể chữ
"xinh" đã thoát ra khỏi giới hạn nữ tính của nó.
Nhưng tiếng Việt tinh tế, không phải là vô giới tính. Cái tinh tế ấy mới là linh hồn của ngôn ngữ Việt xưa.
2/ Cái đẹp của nam và nữ luôn khác nhau chứ không thể cho hòa trộn.
Ông bà ta xưa nắm hiểu rõ ràng. Ngôn ngữ truyền thống luôn tách biệt ra thật rõ khi nói ràng,
"Trai thanh gái lịch": trai thì thanh tú, nho nhã, ăn nói đàng hoàng; gái thì lịch sự, đoan trang, duyên dáng.
"Trai tài gái sắc": trai lấy tài để so, gái lấy sắc làm duyên.
Không ai lại nói
"trai xinh" vì cái đẹp của đàn ông nằm ở thần khí, phong độ, tri thức chứ không phải ở làn da hay cặp mắt.
Dùng sai từ ngừ, là lẫn lộn cái đẹp mạnh mẽ nam tính của phái nam với cái đẹp dịu dàng của phái nữ.
Hồi xưa người ta thưởng nói,
"người thanh tú tiếng nói cũng thanh tao", bây giờ lên mạng chỉ nghe thấy,
"idol nhà em xinh cực phẩm", thấy mà ngao ngán. Tưởng đâu chỉ nói chơi, hóa ra đã trở thành… ngôn ngữ chính thức của giới truyền thông xã hội.
3/ Khi ngôn ngữ bị "cách mạng hóa"
Thật ra, chuyện
"trai xinh" chỉ là triệu chứng của một căn bệnh lớn hơn: căn bệnh phá vỡ cấu trúc ngôn ngữ và ý nghĩa truyền thống núp dưới danh nghĩa cho
"cách tân" (đổi mới). Sau 1975, lớp người viết mới, phần lớn trưởng thành trong hệ thống giáo dục tuyên truyền của Cộng Sản, bắt đầu xài chữ thật tùy tiện, hễ
"nghe vui tai, hợp khẩu hiệu" là cứ tung lên báo.
Thế nên thiên hạ mới có những lối nói thật sáng tạo kiểu như:
- "Giải ngân" nhanh chóng (đáng lẽ là "xuất quỹ").
- "Chạy chương trình" (đáng lẽ là "vận hành").
- "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức…" (dùng sai cú pháp vì "học tập" ở đây vốn là danh từ).
- "Đảm bảo an toàn giao thông" (đáng lẽ là "bảo đảm").
- "Phương án tối ưu nhất" (vừa "tối ưu" vừa "nhất" là… dư thừa chữ gấp đôi).
Tiếng Việt vốn thanh nhã, trong sáng, giờ bị nhồi nhét với kiểu ngôn ngữ hành chính, biến thành thứ
"Việt văn Xô viết" vừa khô, vừa kệch. Cái kiểu viết như
"trai xinh gái đẹp" nghe qua tưởng là hiện đại, thực ra chỉ là biểu hiện của sự mất gốc ngữ cảm, một dạng bệnh lý về văn hóa.
4/ Nói năng ra sao cho ra người Việt?
Tiếng Việt vốn không có giống đực, giống cái như tiếng Pháp, nhưng vẫn biểu hiện ra giới tính qua sắc thái và cách chọn chữ.
* Nói
"anh ấy đẹp trai" thì nghe mạnh mẽ, tự nhiên.
* Nói
"anh ấy xinh" thì kỳ như thấy nam lực sĩ đang mặc váy múa ba-lê.
Người xưa không học theo ngôn ngữ học, nhưng họ cảm nhận ngữ pháp qua trái tim, nên khi nói đâu thì ra đó. Họ biết rằng,
"nói năng là biểu hiện của nhân cách". Còn bây giờ, người ta tưởng nói kiểu gì cũng được, miễn là nghe cho vui tai. Cái vui tai giết chết cái đẹp lòng, mà cái đẹp lòng mới là cái gìn giữ cho ngôn ngữ có hồn.
Một xã hội văn minh được đo qua cách thức mà người ta nói với nhau, chứ không phải bằng số lần
theo dỏi ("trend") trên mạng.
5/ Trả lại tiếng Việt phẩm giá nguyên thủy của nó
Ngôn ngữ vốn là gương mặt của văn hóa. Một dân tộc khi nói sai mãi sẽ nghĩ sai, rồi làm sai. Khi chữ nghĩa bị bôi bác, đạo đức cũng theo đó mà nhòe tèm lem tuốt luốt.
Hồi trước, người miền Nam học tiếng Việt với sách vở của Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của, Lê Ngọc Trụ, với ngôn từ được trau chuốt, văn phạm thật sáng tỏ.
Sau này, sách giáo khoa mới biến tiếng Việt trở thành công cụ tuyên truyền, chứa đầy khẩu hiệu và định hướng tư tưởng, khiến cho học sinh mất khả năng cảm nhận ra cái đẹp của ngôn ngữ ông cha mình.
Nói
"trai xinh gái đẹp" tưởng là chuyện nhỏ nhặt, nhưng thực ra là một mảnh vụn của sự xuống cấp toàn diện, nơi mà cái đúng bị xem là
"cổ hủ", cái sai lại được tung hô là
"hiện đại".
6/ Hãy học lại tiếng Việt!
Tiếng Việt của ông bà mình thật tinh tế, trong sáng và có đạo lý tốt đẹp. Nó biết rõ như thế nào là
"trai thanh gái lịch", biết rõ
"trai tài gái sắc", biết cả
"nói có trước có sau".
Tiếng Việt ấy là linh hồn của dân tộc, là chứng tích của một nền văn minh biết tôn trọng chữ nghĩa.
Còn thứ tiếng Việt bây giờ, với "trai xinh", "gái ngoan như cún", "đỉnh của chóp", "xịn xò", "hết nước chấm",... chẳng khác nào món canh chua bị đổ nguyên chai nước mắm vô nồi. Mùi thì mạnh, mà vị thì hư.
Cho nên, tôi nói thiệt, hãy học lại tiếng mẹ đẻ! Đừng để tiếng Việt trở thành ngôn ngữ của thời thổ tả, vừa hôi, vừa hỏng.
(Viết từ Melbourne, Úc)
