Theo như tại một cuộc họp báo ở Kabul tuần trước, phát ngôn viên của Taliban Zabiullah Mujahid tuyên bố rằng ngày nay Taliban không còn là tổ chức "xấu xa" mà thế giới từng nhớ đến như trước đây nữa. Dù đưa ra nhiều lời cam kết về an ninh, hòa bình và ổn định, Taliban vẫn chưa nhận được sự tín nhiệm của người dân do những hành vi man rợ của nhóm này.
Ông nói: "Sẽ không có ai bị hại ở Afghanistan. Tất nhiên, có một sự khác biệt rất lớn giữa chúng tôi bây giờ và 20 năm trước".
Lời hứa của Taliban
Theo Washington Post, nhiều dấu hiệu mới đây cho thấy lời nói của Taliban "có vẻ đúng", đặc biệt khi Taliban đã bắt đầu thỏa hiệp và thay đổi lập trường cứng rắn đối với vai trò của phụ nữ và trẻ em gái. Các nhà báo nữ tái xuất trên màn ảnh nhỏ chỉ 1 ngày sau khi Kabul sụp đổ, thậm chí còn phỏng vấn một quan chức Taliban trên truyền hình trực tiếp. Người phát ngôn văn phòng chính trị của Taliban đã đăng một đoạn video nói rằng học giả theo phe Taliban khuyên các nữ nhân viên bệnh viện tiếp tục công việc của họ.
Xe tăng do các chiến binh Taliban điều khiển và được trang trí bằng hoa ở trước dinh tổng thống ở Kabul vào ngày 28/9/1996. Ảnh: B.K. Bangash / AP
Khó có thể tưởng tượng được những hình ảnh như vậy trong thời kỳ Taliban cai trị Afghanistan trước đây - khoảng thời gian kéo dài từ năm 1996 cho đến khi các lực lượng do Mỹ dẫn đầu tiến vào năm 2001.
Nhưng đây không phải là lần đầu tiên Taliban cố gắng thể hiện giọng điệu trấn an người dân.
Vào ngày 27/9/1996, lực lượng Taliban đã chiếm được Kabul trong đêm, tràn vào từ mọi hướng sau cuộc càn quét đất nước kéo dài 15 ngày (trong năm 2021 nhóm này chỉ tốn 11 ngày). Nhóm nổi dậy đã gặp ít sự kháng cự của quân chính phủ.
Vào thời điểm đó, Taliban "ít được biết đến" ở Mỹ. Về mặt địa chính trị, Afghanistan chưa nằm trong vòng quan sát của Mỹ.
Mohammad Abbas Stanikzai, quyền Thứ trưởng Ngoại giao của Taliban, tuyên bố vào năm 1996: "Chúng tôi sẽ cố gắng hết sức để tất cả các quy tắc và luật lệ của đạo Hồi được thực hiện một cách thực tế. Chính phủ Hồi giáo sẽ không đối lập với thế giới hiện đại."
Ngày nay, Stanikzai giữ vai trò là người đứng đầu văn phòng chính trị của Taliban.
Taliban rao giảng pháp quyền và trật tự được lặp lại. Ban lãnh đạo Taliban còn tuyên bố nhóm "không chỉ là những người bảo vệ Hồi giáo mà còn là những vị cứu tinh của Afghanistan".
Lực lượng Taliban tiến về chiến tuyến phía bắc Surobi vào ngày 16/10/1996. Ảnh: John Moore / AP
Khoảng 250.000 cư dân Kabul - chủ yếu là những người có học thức và giàu có - đã chạy trốn đến các vùng lãnh thổ phía bắc và đến Pakistan sau khi Taliban tiếp quản. Nhưng thủ lĩnh Taliban Mohammad Omar kêu gọi những người dân Kabul hãy ở lại và có nhiều biện pháp trấn an.
Nói một đằng làm một nẻo?
Một chỉ huy Taliban tên là Musa tuyên bố ân xá cho tất cả các sĩ quan và binh lính chính phủ đầu hàng: "Taliban sẽ không trả thù. Chúng tôi không có tư thù cá nhân. Nếu người dân phát hiện ai đó phải chịu trách nhiệm về tội ác trong quá khứ, chúng tôi sẽ xét xử hắn theo Luật Hồi giáo".
Hơn hai thập kỷ sau, vào ngày 17/8/2021, Taliban một lần nữa tuyên bố "ân xá" chung cho những "đồng hương" trước đây đã từng làm phiên dịch hoặc trong các lĩnh vực quân sự và dân sự. "Chúng tôi không muốn trả thù bất cứ ai", Mujahid nói. "Không ai sẽ gõ cửa từng nhà để truy sát họ."
Nhưng ngay ngày hôm sau, một báo cáo bí mật của Liên Hợp Quốc cho biết Taliban đang tăng cường săn lùng từng nhà, thiết lập các trạm kiểm soát và đe dọa người thân của các quan chức an ninh Afghanistan, cũng như các cộng tác viên của Mỹ và NATO.
Hai thập kỷ trước, dù đưa ra nhiều hứa hạn, nhưng Taliban đã thực hiện những hành vi trả thù tàn ác hơn ngày nay nhiều.
Các thành viên Taliban chuẩn bị cho vụ hành quyết Dur Mohammad Ullah, người bị kết tội giết một tài xế taxi, vào ngày 9/2/1996. Ảnh: Haider Shah / AP
Trong vài giờ sau khi nhóm Taliban lên nắm quyền vào năm 1996, cựu tổng thống Afghanistan Najibullah đã bị đánh đập tàn bạo tới chết, thi thể bị kéo lê sau một chiếc xe tải và cuối cùng bị treo lên cột đèn. Xác của một người họ hàng cũng đầy vết sẹo.
Còn lần này, tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani đã nhanh chóng tháo chạy. "Nếu tôi ở lại đó, một tổng thống đắc cử của Afghanistan sẽ lại bị treo cổ ngay trước mắt người Afghanistan", ông Ghani nói trong một video trên Facebook.
Vào năm 1996, chỉ trong vài ngày, Taliban đã phá vỡ lời hứa. Các thủ lĩnh Taliban thề sẽ chặt tay và chân của những tên trộm - và họ đã làm như vậy thật. Hai phụ nữ mặc quần áo che kín mắt đi xuống một con phố mua sắm sầm uất bị một số lính Taliban vây lại đánh đập.
Hôm sau đó, Taliban bắt được hai người đàn ông ăn trộm kẹo. Hai người này bị "bôi đen mặt bằng khói, dán tiền Afghanistan vào tai và mũi và diễu hành quanh thành phố sau một chiếc xe bán tải".
Tại cuộc họp báo ngày 17/8, phát ngôn viên của Taliban Mujahid đã lên tiếng đảm bảo với cư dân Kabul về "quyền được bảo đảm an ninh đầy đủ, bảo vệ nhân phẩm và an toàn".
Dù vậy, không ai tin tưởng lời hứa này của Taliban. "Tôi thực sự có thể phát điên khi thấy những người này đang cố thuyết phục bản thân rằng Taliban đã thay đổi và họ sẽ giữ lời hứa như đúng với các tuyên bố chính trị của mình", Hosna Jalil - 9 tuổi khi Taliban sụp đổ năm 2001 - nói. Jalil nhớ lại nhiều năm bị đối xử tàn bạo, đánh đập, sỉ nhục và sống trong sợ hãi. Nhiều năm sau, bà trở thành người phụ nữ đầu tiên được nâng lên vị trí cấp cao của Bộ Nội vụ ở Afghanistan.
"Là một người Afghanistan đã sống sót qua chế độ đó, tôi đã vật lộn, chiến đấu vì những mục đích lớn, cho tương lai của con cháu người Afghanistan. Tôi có thể khẳng định rằng, Taliban không hề thay đổi chút nào," bà nói.
