Vì sao con gái đẻ lại không được mang họ cha? Liệu đây có phải là một vấn đề "trọng nam khinh nữ" của người dân nơi đây? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu tại một nơi ở ngoại thành Hà Nội, con gái ruột mà cứ ngỡ là con nuôi vì không mang họ cha.
Con gái không mang họ cha
Nơi mà chúng tôi muốn nói đến là xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội. Tục lệ này bắt nguồn từ đâu? Tại sao con gái sinh ra lại không mang họ cha đẻ?
Đến đầu làng, tôi tìm vào một quán nước ngồi nghỉ. Chọn cho mình được chỗ ngồi ổn định, tôi hỏi chủ quán: Ở địa phương mình có tục lệ con gái không mang họ cha đẻ đúng không ạ? Bà chủ quán đáp: Đúng rồi cháu. Tục lệ này đã có lâu chưa và hiện tại còn thực hiện không ạ? Tôi hỏi tiếp.
Bà chủ quán đáp kiểu nhát gừng: Không biết. Đến nay, gần như đã bỏ tục lệ này rồi. Uống hết nửa cốc trà đá, bà nói tiếp: Tôi sinh ra cũng không mang họ cha tôi và ba đứa con gái tôi khi sinh ra cũng không mang họ nhà chồng tôi.
Khi đề cập đến vấn đề này, cụ Nguyễn Đức Tý, thủ từ đình làng xã Sơn Đồng tỏ ra khá băn khoăn. Theo cụ Tý, tục lệ con gái không mang họ cha đẻ của dòng họ Nguyễn đã có từ rất lâu, từ khi ông sinh ra đã có tục lệ này và cứ thế thực hiện. Gia phả của các dòng họ Nguyễn cũng không nhắc đến.
“Cụ thân sinh ra tôi kể lại, tục lệ này đã có từ rất lâu rồi, từ khi chúng tôi sinh ra đã có tục lệ này và cứ thực hiện thế thôi. Khi tôi thắc mắc với cha mẹ về việc những bạn gái cùng trang lứa sao lại mang họ khác cha đẻ thì tôi chỉ nhận được những cái lắc đầu từ họ”, cụ Tý nhớ lại.
Đến nay, cụ Tý cũng chưa nắm rõ được tục lệ bắt nguồn từ đâu, chỉ biết rằng con trai sinh ra vẫn phải mang họ cha và con gái sinh ra không được mang họ cha đẻ.
Cụ Tý kể: Đến nay, xã Sơn Đồng có hơn 20 dòng họ Nguyễn như: Nguyễn Bá, Nguyễn Văn, Nguyễn Trí, Nguyễn Viết… Cả xã, dòng họ Nguyễn chiếm 70 - 80%, còn lại là họ Trần, họ Duy, họ Hoàng.
Vừa rót nước mời chúng tôi, cụ Tý vừa lấy dẫn chứng, nếu dòng họ Nguyễn Bá thì con gái sinh ra phải lấy họ Bá Thị hay dòng họ Nguyễn Văn thì con gái phải mang họ Văn Thị, không được đặt trái với tục lệ làng.
Vì vậy, con gái ở xã Sơn Đồng có những họ rất đặc biệt như: Văn Thị Trang, Bá Thị Huyền hay Trí Thị Như… Cụ Tý lý giải thêm, chữ Nguyễn đứng đầu không phải họ chính của các cô gái trong làng mà họ Văn, họ Bá, họ Trí mới là họ chính của các cô gái đó.
Cũng chính từ đó, con gái ở làng này khi xin việc làm ở xa hay đi học nơi khác, người ta cứ ngỡ người phụ nữ này là con nuôi trong gia đình. Và, gặp không ít khó khăn, bất cập khi làm hồ sơ xin việc hay đi học.
Cụ Tý bảo: Ở đây, một gia đình có 3 - 4 họ khác nhau là chuyện bình thường. Bởi, cha mang một họ, mẹ mang một họ và con gái gia đình đó mang một họ.
“Không nói đâu xa, gia đình tôi cũng có 5 cô con gái, tất cả đều không mang họ tôi mà phải lấy tên đệm của tôi để làm họ, cả 5 đứa mang họ Đức Thị. Vậy là gia đình tôi cũng có 3 họ rồi”, cụ Tý cho hay.
Nói về 5 cô con gái có họ khác với mình, cụ Tý ngán ngẩm: Bốn đứa đầu không đi làm xa nên không gặp rắc rối gì nhưng đứa út lúc mới nhập học Đại học gặp không ít khó khăn, cuối cùng tôi phải lên UBND xã xin chuyển lại về họ Nguyễn Đức giống tôi cho dễ nhập học. Và, sau này 4 đứa còn lại cũng chuyển về luôn họ cha.
Bỏ dần tục lệ
Hiện tại, việc đặt họ cho con gái đã chuẩn chỉ, không còn theo tục lệ làng
Ông Nguyễn Viết Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Đồng xác nhận, tục lệ con gái không mang họ cha đẻ là có thật, đã có từ lâu đời và chỉ có dòng họ Nguyễn mới có tục lệ này. Nhưng từ năm 1990 trở về đây, những gia đình theo họ Nguyễn đã bỏ dần tục lệ này và đến nay không còn bắt buộc con gái phải lấy tên đệm của cha đẻ làm họ.
“Thực hiện theo quy định mới của Nhà nước, từ năm 1990 trở về đây, chúng tôi đã hướng dẫn các bậc phụ huynh nên cải tiến dần tục lệ. Và một phần cha mẹ cũng muốn con cái có tên hay, tên đẹp, mĩ miều nên cũng dần thay đổi tục lệ của làng, đặt tên con gái rất chuẩn chỉ, theo quy định của Nhà nước”, ông Hùng cho hay.
Ông Hùng bảo: Để vừa giữ được tục lệ làng, vừa thực hiện đúng quy định của Nhà nước, nhiều gia đình đã đặt họ cho con gái đúng họ cha đẻ, ví dụ như: họ Nguyễn Bá thì đặt là Nguyễn Bá Thị hay họ Nguyễn Viết là Nguyễn Viết Thị… Đặt như vậy, mọi người vẫn phân biệt được rõ ràng là cô con gái đó thuộc chi nào của họ Nguyễn và phân biệt được đó là con cái nhà ai.
Nhưng, theo ông Hùng có một bất cập là nếu đặt tên như thế sẽ rất dài, khi làm giấy khai sinh, hộ tịch hay một số giấy tờ khác rất khó khăn, bởi một số hồ sơ có dòng khai “họ và tên” rất ngắn.
“Các bậc phụ huynh có quyền đặt tên cho con cái họ, không ai cấm được, nhưng tên dài quá gây khó khăn cho việc nhập tên vào giấy khai sinh, hộ tịch hay sau này đến tuổi đi làm thẻ căn cước cũng vậy. Ví dụ: Nguyễn Đức Thị Mai Trang, có tới 5 chữ, nếu làm thẻ căn cước rất khó khăn cho cán bộ”, ông Hùng bộc bạch.
Tôi hỏi: Việc con gái không mang họ cha có phải là trọng nam khinh nữ không? Ông Hùng khẳng định: Chuyện đó là sai sự thật, việc lấy tên đệm của bố đặt làm họ cho con gái một phần là để phân biệt các chi, nhằm giúp cho mọi người biết đó là thuộc con gái của dòng họ nào.
“Ngày xưa, các cụ phân chia như thế để phân biệt các chi, phái trong dòng họ Nguyễn. Ví dụ, Nguyễn Viết ở một khu, Nguyễn Đức ở một khu khác… Mỗi họ có một nhà thờ và ở xung quanh nhà thờ họ đó”, ông Hùng cho hay.
Ông Hùng nói tiếp, việc lấy tên đệm của cha đẻ để làm họ cho con gái của các cụ ngày xưa cũng có cái hay, chính bản thân tôi cũng thấy cái hay, tiện ích trong việc quản lý nhân khẩu. Bởi, nếu họ Viết Thị, chúng tôi biết Viết Thị ở khu vực nào, Bá Thị ở khu vực nào, cứ thế bám quanh khu vực thờ đó, tìm sẽ ra.
Chia sẻ với chúng tôi, cán bộ phòng Tư pháp, Hộ tịch xã Sơn Đồng cho biết, chính quyền địa phương đã hướng dẫn cho các bậc phụ huynh nên đặt họ theo quy định của Nhà nước, không được lấy tên đệm của cha làm họ cho con gái.
“Để vừa giữ được tục lệ của làng, vừa thực hiện đúng quy định của Nhà nước, chúng tôi đã hướng dẫn đặt con gái là Nguyễn Trí Thị hoặc Nguyễn Đức Thị, như vậy là tốt nhất.
Hiện tại, các cháu gái từ cấp 1 đến cấp 3 đã được chính quyền địa phương thay đổi về họ cha đẻ, không còn trường hợp nào lấy tên đệm của cha làm họ. Còn đối với các chị em phụ nữ lớn tuổi đang mang họ khác cha, nếu muốn đi làm xa hay có vấn đề gì liên quan đến giấy tờ, chúng tôi vẫn tạo điều kiện bằng cách viết giấy xác nhận”, vị này cho hay.
