'Vùng đất chết' giữa làn hỏa lực Nga - Ukraine. Lyman đã trở thành "vùng đất chết" vì bị tàn phá nghiêm trọng trong các đợt giao tranh trước đây và tiếp tục rơi vào tầm ngắm của lực lượng Nga.
Tamara Klimashenko đứng tại nơi từng là vườn hoa mà bà rất yêu quý, rút điện thoại để khoe những tấm hình hoa mẫu đơn, dạ yến thảo và cúc từng khoe sắc trên mảnh đất giờ đây chỉ còn toàn hố bom đạn. Chồng bà, ông Anatoly Klimashenko, chỉ tay về phía những nơi đạn pháo phát nổ và cho biết ở đó từng có một vườn bắp cải, một vườn dâu tây và một garage.
Lyman, thành phố ở tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine, từng là nơi giao tranh ác liệt hồi tháng 5, khi lực lượng Nga kiểm soát thành phố. Nga kiểm soát Lyman tới ngày 1/10, trước khi bị quân đội Ukraine đẩy lùi trong chiến dịch phản công chớp nhoáng.
Đứng giữa căn nhà đổ nát, vợ chồng Klimashenko lo sợ kịch bản tồi tệ hơn, đó là nguy cơ Nga mở đợt tấn công tiếp theo vào Lyman, khi mục tiêu "giải phóng toàn bộ Donbass" một lần nữa đặt thành phố vào tầm ngắm.
"Lần tấn công tới, họ sẽ gây ra sự hủy diệt lớn hơn. Nhưng vùng đất chết này đã không còn gì để phá hủy", Anatoly, 62 tuổi, nói.
Giống như nhiều người khác ở Lyman, vợ chồng Klimashenko đã trải qua khoảng 6 tháng ngủ trong nhà kho dưới lòng đất để tránh pháo kích và hiện sống nhờ nguồn hỗ trợ nhân đạo.
Bà Tamara Klimashenko cùng chồng đứng trước căn nhà bị tàn phá vì pháo kích ở Lyman, tỉnh Donetsk, Ukraine, ngày 18/12. Ảnh: Washington Post.
Việc Tổng thống Nga Vladimir Putin kiên định theo đuổi các mục tiêu của chiến dịch quân sự đồng nghĩa cuộc chiến giành giật Lyman hoặc những gì còn lại của nó vẫn chưa kết thúc. Tổng thống Putin gần đây tuyên bố những người như vợ chồng Klimashenko hiện là công dân Nga bởi họ sống tại tỉnh Nga đã sáp nhập, dù lực lượng Nga không còn kiểm soát Lyman.
Lyman và nhiều thành phố, thị trấn, làng mạc gần đó giờ chỉ còn những đống đổ nát. Ở Lyman và Yampil, toàn bộ các khu dân cư đã bị san bằng, tầng trên của các tòa chung cư bị đạn pháo thổi bay. Cả thành phố chỉ còn vài chục người cao tuổi bám trụ, bất chấp đạn pháo liên tục trút xuống. Dolyna, thị trấn từng có khoảng 21.000 dân sinh sống, giờ không còn bóng người.
Nga tuyên bố sáp nhập 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhzhia hồi tháng 9, bất chấp sự phản đối của Ukraine và các đồng minh phương Tây. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cam kết giành lại tất cả các vùng đất bị kiểm soát, nhưng nhiều người Lyman lo rằng giao tranh ác liệt sẽ tiếp tục tàn phá thành phố của họ.
Larisa, cư dân Lyman 62 tuổi, nhớ lại bà và 9 người hàng xóm từng bị mắc kẹt trong một tầng hầm giữa phòng tuyến Nga và Ukraine trong năm tuần hồi đầu mùa thu. Larisa kể 200 quả đạn pháo trút xuống khu vực mỗi ngày.
"Đó là địa ngục. Chúng tôi đã sống qua những ngày đó", Larisa nói. "Liệu thành phố đã thực sự được giải phóng hay chưa?".
Trước khi đạn pháo giết chết con trai và phá hủy căn nhà đang sống, Tamara Kovalenko, 65 tuổi, không quan tâm nhiều đến việc thành phố do Nga hay Ukraine kiểm soát. Nhưng sau 7 tháng phải sống dưới tầng hầm, bà giờ không còn nghĩ như vậy nữa.
"Năm 2014, tôi không ghét người Nga", Kovalenko nói khi nhận túi đồ ăn mà Liên Hợp Quốc hỗ trợ. "Nhưng giờ tôi đã thay đổi hoàn toàn quan điểm của mình".
Sau khi nhận đồ viện trợ, Kavalenko trở về tầng hầm không có điện, nhiệt sưởi ấm hay nước sinh hoạt. Đạn pháo trút xuống khoảng 30 giây mỗi lần và súng máy khai hỏa sau vài phút từ tiền tuyến cách đó gần 10 km. "Bây giờ, chúng tôi sợ họ quay lại đến nỗi không dám nghĩ về điều đó".
Sau khi lực lượng ly khai kiểm soát nhiều khu vực ở Donbass vào năm 2014, giới chức ly khai được Nga hậu thuẫn cấm dạy ngôn ngữ Ukraine trong trường học và biến đồng ruble thành tiền tệ chính thức, theo Sergei Anatolyevich Garmash, nhà báo kiêm chính trị gia Ukraine.
Nga hiện kiểm soát khoảng 75% vùng Donbass, theo Paul D’Anieri, giáo sư chính trị Đông Âu tại Đại học California. Lực lượng Nga đang dồn sức tấn công Bakhmut, thành phố đang chứng kiến giao tranh ác liệt, nhằm có thêm bàn đạp vững chắc để kiểm soát toàn bộ Donbass.
Trong một buổi lễ tại Điện Kremlin ngày 28/12, Tổng thống Putin đã trao thưởng cho các lãnh đạo mới được bổ nhiệm ở bốn khu vực mới sáp nhập, trong đó có Donetsk và Lugansk. Nhưng một số khu vực ở Donbass mà Nga tuyên bố sáp nhập hầu như không còn cư dân để họ quản lý.
Một số thành phố ở Donbass từng có vài nghìn dân, như Toshkivka, Novotoshkivske, Bilohorivka, Makiivk, gần như không còn người, theo Serhiy Haidai, tỉnh trưởng Lugansk.
Tại các thành phố khác ở Donbass, nơi dân số đã giảm ít nhất một nửa, cơ sở hạ tầng quan trọng đã bị tàn phá. Trên khắp khu vực, hầu hết mọi trường học đều bị pháo kích. Các đường ống dẫn khí đốt hầu như cũng bị phá hủy hoàn toàn.
Tại Kreminna, thành phố gần chiến tuyến, hệ thống cung cấp nước đã bị phá hủy. Ở một số khu vực của tỉnh Lugansk, cư dân phải đi thu gom củi để sưởi ấm và tắm trong các lều dựng tạm ngoài trời.
Những ngôi nhà bị phá hủy ở Lyman, Ukraine. Ảnh: Washington Post.
Nhiều cư dân địa phương ở các thành phố phía tây Donbass cho biết cuộc sống đã cải thiện một chút kể từ khi quân Nga bị đẩy lùi hồi tháng 9, tháng 10. Hàng viện trợ của phương Tây được chuyển đến hàng ngày, gồm thực phẩm và vật tư y tế.
Nhiều ngôi nhà đã bắt đầu được sửa chữa. Tại Yampil, cửa hàng tiện lợi Bon Appetite mở cửa trở lại hai tuần trước, sau khi đóng cửa suốt thời gian lực lượng Nga kiểm soát. Đây là cửa hàng duy nhất trong thị trấn mở cửa.
Nhưng quá trình khôi phục cuộc sống diễn ra rất chậm và những vết sẹo chiến tranh luôn hiện hữu.
Tại Lyman, Zoya Konstantinovna, 67 tuổi, bật khóc khi kể lại cảnh đạn pháo xé toạc căn nhà cũ. Ba tháng sau khi lực lượng Ukraine giành lại thành phố, bà vẫn phải tắm bằng nước đựng trong các túi nilon. Khoảng 20 người từng sống trong khu chung cư của bà hiện vẫn phải dành phần lớn thời gian mỗi ngày trong hầm trú ẩn.
"Chúng tôi giống như những con chuột sống dưới lòng đất", Konstantinovna nói. "Chúng tôi không quan tâm tới chính trị. Tất cả những gì tôi muốn là hòa bình và sức khỏe. Chúng tôi không muốn phải sống trong cảnh này nữa", bà nói.
Sau khi trở về nhà sau mỗi ngày làm việc, Victoria Svichinskaya cho biết cô đều nghe tin tức từ tiền tuyến cho tới khi điện thoại hết pin. Lực lượng Nga đã biến ngôi nhà của cô thành doanh trại trong suốt năm tháng Lyman bị kiểm soát. Họ lấy bếp lò và phá hủy một phần căn nhà của cô.
Svichinskaya từng là chủ của hai cửa hàng quần áo trước khi chúng bị phá hủy trong giao tranh. Cô giờ đây đứng bán nước giải khát và xúc xích đóng gói tại khu chợ ngoài trời đối diện hai cửa hàng trước đây.
"Lần tới, nếu họ quay lại, chưa chắc chúng tôi có thể giữ được mạng sống của mình", Svichinskaya nói.
VietBF@ sưu tập
